Imam Kuşeyrı's Defense Of Khallâc Al-Mansour

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: İDEKTA, 213 - 221, 31.07.2021

Mesut Yiğit

https://doi.org/10.18506/anemon.906737

Öz

The execution of Hallâc-ı Mansûr because of his views left deep traces in the world of Islamic thought. Critics criticized him for his shathiye type words. The defenders, on the other hand, described him as a martyred Sufi who adhered to the Ahl as-Sunnah doctrine. Although Imam Kuşeyrî included biographies of eighty-three Sufis in his work called er-Risale, he did not include Hallâc-ı Mansûr. This situation can be attributed to Imam Kuseyri's effort to prove that Sufism originates from the Book and Sunnah and the concern of being misunderstood. Despite this, Imam Kuseyri's inclusion of Hallâcı Mansûr's views is an implicit response to the criticisms to be made against him because he did not include his biography. In this research, the implicit answers that Imam Kuşeyri wants to give to those who criticize Hallâc-ı Mansûr will be examined.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Criticism, er-Risale, Imam Kuseyri, Khallâc al-Mansour

İmam Kuşeyrî’nin Hallâc-ı Mansûr’u Müdafaası

Öz

Hallâc-ı Mansûr’un dile getirdiği görüşleri sebebiyle idam edilmesi, İslâm fikir dünyasında derin izler bırakmıştır. Tenkit edenler, şathiye türü sözlerinden dolayı onu hulûl ve ittihat inancına sahip bir zındık olarak görüp eleştirmişlerdir. Savunanlar ise onu Ehl-i Sünnet akidesine bağlı şehit bir sûfî olarak nitelendirmişlerdir. İmam Kuşeyrî er-Risale adlı eserinde, seksen üç sûfînin biyografisine yer vermesine rağmen Hallâc-ı Mansûr’a yer vermemiştir. Bu durum İmam Kuşeyrî’nin tasavvufu Kitap ve Sünnet kaynaklı olduğunu ispat etme çabası ve yanlış anlaşılma kaygısına bağlanılabilir. Buna rağmen er-Risale’de Hallâcı Mansûr’un görüşlerine yer vermesi bilhassa kitabın başında yer alan “tevhîd” bölümünde Yüce Allah’ın zâtını, sıfatlarını ve fiillerini tenzih eden sözlerini nakletmesi, Hallâc-ı Mansûr’un biyografisine yer vermemiş olması üzerinden ona yapılacak eleştirilere üstü kapalı bir cevap niteliğindedir. Bu araştırmada İmam Kuşeyrî’nin er-Risale’de Hallâc-ı Mansûr’dan yaptığı nakiller temel alınarak Hallâc-ı Mansûr’un münekkitlerine vermek istediği zımni cevaplar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tenkit, er-Risale, İmam Kuşeyrî, Hallâc-ı Mansûr

Kaynakça

• Aşkar, Mustafa. Tasavvuf Tarihi Literatür. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Attâr, Ferîdüddîn Tezkiretü’l-Evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Semerkand Yayınları, 6. Basım, 2018.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. Doğuştan Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Cami, Abdurrahman. Nefehâtü’l-Üns-Evliya Menkıbeleri. çev. Lâmiî Çelebi. sad. Ahmed Murad. İstanbul: Fatih Yayınları, 2015.
• Cebeci̇oğlu, Ethem. "Hallac-ı Mansur". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 / 1 (Nisan 1988), 329-350. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000731
• Cerrahi, Safer el-Muhibbi. Istılahat-ı sofiyye fi Vatan-ı Asliyye. İstanbul: Kırkkandil Yayınevi, 2. Basım, 2013.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf el-. Mu’cemu’t-Ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle ts.
• Demirci, Mehmet. Gönül Dünyamızı Aydınlatanlar. İstanbul: Vefa Yayınları, 2013.
• Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid el-. Mişkâtü’l-Envâr. thk. Ebu’l-Alâ Afîfî. Kahire: Mektebetü’l-Arabiyye, 1383/1964.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâʾu ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm. 2005.
• Gürer, Betül. "Övgü ve Yergi Bağlamında Sûfîlerin Nazarında Hallâc-ı Mansûr". İlahiyat Tetkikleri Dergisi / 47 (Haziran 2017): 171-197. https://doi.org/10.29288/ilted.322590
• Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi), çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2018.
• İbn Hallikan Vefeyâtü’l-Âyân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman, thk. İhsan Abbas. 3. Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1972.
• İmam Rabbânî, Ahmed Farûkî Serhendî. Mektûbât-ı Rabbânî. çev. Abdülkadir Akçiçek, 1. Cilt. İstanbul: Dergâh Ofset, 1998.
• Kadîm, Niyâzî-i. Hallâc-ı Mansûr Manâkıbnâmesi. haz. Mustafa Tatcı. İstanbul: H Yayınları, 2019.
• Kaya, Çelebi Süleyman. Gönül Sultanları ve Hak Sohbetleri. Ankara: Kültür Ofset, 3. Basım,1996.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemu Kabîli’l-Arab. 2. Cilt. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 1405/1984.
• Kelabâzî, Ebû Bekir Muhammed. et-Taâruf li-Mezheb-i Ehli’t-Tasavvuf. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2. Basım, 1994.
• Kılıç, Mahmud Erol. Sûfî ve Şiir Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası. İstanbul: Sûfî Kitap, 2017.
• Kılıç, Mahmud Erol. Tasavvuf Düşüncesi Makaleler-Konferanslar I. İstanbul: Sûfî Kitap, 2. Basım, 2014.
• Kuşeyrî, İmam Abdülkerîm el-. Mişkâtü’l-Envâr. thk. Ahmed Hâşim es-Sülemî. Beyrut: Dâru’l-Kutubü’l-İlmiyye ,1434/2013.
• Küçük, Hülya. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihine Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2015.
• Massignon, Louis. İslâm’ın Mistik Şehidi Hallâc-ı Mansûr’un Çilesi. çev. İsmet Birkan. Ankara: Ardıç Yayınları, 2006.
• Mevlevî, Tâhir. Hallâc-ı Mansûr’a Dâir., haz. Mustafa Kirenci. İstanbul: Büyüyen Ay, 2018.
• Nicholson, Reynold A. The Mystics of Islam (İslâm Sûfîleri). Çev. Kemal Işık vd. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2014.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Hallâc-ı Mansûr ve Eseri Kitâbü’t-Tavâsîn. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1976.
• Schimmel, Annemarie. Hallâc Kurtarın Beni Tanrı’dan. çev. Ahmetcan Asena. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2011.
• Sühreverdî, Şihabüddin Ebu Hafs Ömer. Avârifu’lMaârif, thk. Abdulhalim Mahmud ve Mahmud b. Şerîf. Kahire: Daru’l-Maârif, ty.
• Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. el-Lüma‘, thk. Abdülhalim Mahmud Taha ve Abdülbâki Surûr. Mısır: Dâru’l-kutubi’l-hadîse 1960/1380.
• Uludağ, Süleyman. “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/473-475. Ankara: TDV Yayınları. 2002.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2. Basım, 2016a.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf ve Tenkit. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2. Basım, 2016b.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed ez-. Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût-Muhammed Naîm el-Arkûsî. 18. Cilt. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1405/1984.