Demokrat Parti Erken Dönemi Din-Siyaset İlişkisi

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 4, 1067 - 1084, 31.08.2021

Elif Nagihan Türköz

https://doi.org/10.18506/anemon.888805

Öz

Din-siyaset ilişkisi sosyal bilim alanında güncelliğini koruyan araştırma konulardan biri olagelmiştir. Türkiye’nin siyasal hayatında bir dönüm noktası kabul edilen Demokrat Parti erken döneminde yaşanan gelişmelerin aydınlatılması ise din-siyaset ilişkisi anlamında ayrı bir öneme sahiptir. Bu dönemde, çok partili hayata geçişin yanı sıra dini alanda gerçekleştirilen bazı açılımlar söz konusudur. Bu açılımlar neticesinde Türkiye’nin siyasi hayatına damgasını vuran merkez-çevre ayrımı belirginleşmiş ve günümüzde halen devam eden din-siyaset ilişkisinin temel sorunsalları şekillenmeye başlamıştır. Çalışma bu temel sorunsallara ışık tutmak amacıyla DP erken dönemi din-siyaset ilişkisini ele almaktadır. Din siyaset ilişkisi ele alınırken, bu ilişkinin ana omurgasını laiklik tartışmalarının oluşturduğu vurgulanmıştır. DP laiklik ilkesine bağlılığını sürekli bir biçimde vurgulama ihtiyacı hissetmiştir. Bu durum çalışmada, Tek Parti döneminden miras alınan toplumsal ve siyasal hafızanın etkisi ile açıklanmıştır. Demokrat parti din-siyaset ilişkisi geçmiş dönemin mirası açısından da ele alınmıştır. Demokrat Parti döneminin bazı noktalarda geçmişin mirası temelinde siyasetini şekillendirmiştir. Bu mirası çok yönlü miras olarak temellendirebiliriz. Çok yönlü mirasın ilk boyutu, merkez-çevre dikotomisine de referans yaparak açıklanmıştır. Diğer bir deyişle; bu boyutun halkın DP iktidarından talepleri doğrultusunda şekillendiğini ifade edebiliriz. Çalışmada bu boyut, “dini talep mirası” olarak adlandırılmıştır. İkinci boyut çalışmada “laiklik mirası” olarak adlandırılmıştır. Son boyut çalışmada “Milli din mirası” olarak açıklanır.

Anahtar Kelimeler

DP, Laiklik, Din-Siyaset İlişkisi, Toplumsal Hafıza

Relationship Between Religion and Politics in the Early Period of the Democrat Party

Öz

The relationship between religion and politics has been one of the actual research topics in the field of social science. The early Democrat Party period developments are considered as a turning point in Turkey’s political life. The clarification of this period has a special importance in terms of the relationship between religion and politics. In this period, there are some developments in the religious field besides the transition to multi-party life. As a result of these developments the center-periphery distinction which stamps to Turkey’s political life has become evident and the main problems of the religion-politics relationship that still is ongoing today began to take shape. In order to shed light on these basic problems, this study deals with the relationship between religion and politics in early DP period. While dealing with the religion-politics relationship, it was emphasized that the main backbone of this relationship was the discussions of secularism. DP has consistently emphasized its commitment to secularism. This situation was explained in the study by the effect of social and political memory inherited from the Single Party period. The relationship between religion and politics in the democratic party period is discussed in terms of the legacy of the past period. The Democrat Party shaped its politics at some points on the basis of the legacy of the past. We can base this legacy as a multi-faceted legacy. The first dimension of the multifaceted legacy is explained with reference to the center-periphery dichotomy. In an other words; We can say that this dimension is shaped in line with the demands of the people from the DP government. In the study, this dimension has been named as "the legacy of religious demand". The second dimension is named as "the legacy of secularism" in the study. The last dimension is explained as "National religion legacy" in the study.

Anahtar Kelimeler

DP, Laicism, Relationship of Religion-Politics, Social Memory

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. A., Köker L. (2013). Tanrı devletinden kral-devlete. Ankara: İmge Kitabevi
• Ahmad, F. (1994). Demokrasi sürecinde Türkiye (1945- 1980), (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Hil Yayınları.
• Ahmad, F. (2007). Modern Türkiye’nin oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akdoğan, Y. (2000). Siyasal İslam. İstanbul: Şehir Yayınları.
• Akın, M. H. (2017). Türkiye Modernleşmesi Karşısında Dini Gruplar. İnsan ve Toplum Dergisi. C. 7. s. 1, 1-24. Akşam, (26 Kasım 1952). Malatya suikastı yeni bir safhada.
• Aktay, Y. (2006). İslamcılıktaki muhafazakâr bakiye. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık içinde (s. 346-360). Cilt 5, A. Çiğdem (Ed.), İstanbul: İletişim Yayınları. Ayın Tarihi, 25 Ağustos 1950.
• Barutçu, S. R. (1977). Yassıada ve öncesi. Ankara: Çam Matbaası.
• Başgil, A. F. (1979). Bütün eserleri: din ve laiklik. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Birand, M. A., Çaplı, B. & Dündar, C. (2005). Demirkırat bir demokrasi’nin doğuşu. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Comte, A. (1998). Early Political Writings. (Ed. & Çev. H. S. Jones). Cambridge: Cambridge University Press.
• Çetinkaya, S. (2016). Ahmet Emin Yalman suikastı ve etkileri. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi. 42-57.
• Demokrat Parti Program ve Tüzüğü. (1953). Ankara: Doğuş Matbaası.
• Duman, Fatih, (2003). Din ve siyaset, Siyaset. Edit: Mümtazer Türköne, Lotus Yayınevi, İstanbul. Düstur, III. Tertip, Cilt 5, Yıl 1931.
• Edip, E. (1948). Hükümetin programı ve ezan meselesi. Sebilürreşad 1(4), Haziran.
• Edip, E. (1948). Dâvamız İslâmın izzet ve şerefi dâvasıdır. Sebilürreşad 1(5), Haziran.
• Eroğul, C. (2003). Demokrat parti tarihi ve ideolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Gliozzo, Charles A. (1971). The philosophes and religion: intellectual origins of the dechristianization movement in the French Revolution. Church History. Vol.40, No:3, Pp: 273-283.
• Kaçmazoğlu H. B., (2012). Demokrat parti dönemi toplumsal tartışmaları. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Karpat, K. H. (1996). Türk demokrasi tarihi. İstanbul: Afa Yayıncılık.
• Karpat, K. H. (2009). Elitler ve din. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaynar, M. K. (2009). Totem, tabu, Mustafa Kemal ve Atatürkçülük. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler içinde (s. 1089-1120), C. 9, T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kongar, E. (1998). 21.yüzyılda Türkiye. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mardin, Ş. (1991). Türkiye’de din ve siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2007). Din ve ideoloji. İstanbul: İletişim yayınları.
• MEB Tebliğler Dergisi. (1950). C. 13 (617), 20 Kasım 1950.
• MEB. (1970). Grafiklerle din eğitimi okulları (1951–1970). Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Mert A. B. & Bahçeci, Ç. (1995). Türkiye’de din eğitimi. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı.
• Mert, N. (2007). Merkez sağın kısa tarihi. İstanbul: Selis Kitaplar.
• Öcal, M. (2004). Türkiye’de Kur’an eğitim ve öğretiminde görülen gelişmeler ve bir icazetname örneği. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi içinde (s. 81-140), C. 13 (2).
• Özek, Ç. (2008). Laikliğin gerçekleşmesi, laiklik nedir ne değildir? A. Köklügiller (Haz.), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Sunar, İ. (1983). Demokrat parti ve popülizm. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, (C. 8, s. 2076-2086), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tanör, Bülent (1997). Kuruluş. İstanbul: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.
• Tarhanlı, İ. (1993). Müslüman toplum “laik” devlet. Türkiye’de diyanet işleri başkanlığı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tekin, M. (2014). Ticanilik. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık içinde (s. 260-263), C. 6, T. Bora & M. Gültekingil (Ed.) (4. bs). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tezel, S. (2003). Tanzimat sonrası imparatorluk ve Cumhuriyet Türkiye'sinde 'muhafazakârlık' sorunsalı, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık içinde (s. 21-39), C. 5, A. Çiğdem (Ed.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de siyasi partiler. İstanbul: Doğan Kardeşler Yayınları Basımevi.
• Tunçay, M. (2012). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek parti yönetiminin kurulması (1923-1931). (6. bs). Ankara: Yurt Yayınları.
• Turan, O. (1993). Türkiye’de manevî buhran din ve laiklik. (3. bs). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turner, B. S. (1997). Max Weber ve İslâm, eleştirel bir yaklaşım (Y. Aktay, Çev.), (2.bs), Ankara: Vadi Yayınları.
• Türk Ceza Kanunu’nun 526’ncı Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. (1950, 16 Haziran). TBMM Tutanak Dergisi, (Sayı: 9).
• Türköz, E. N. (2019). Cumhuriyet dönemi Türkiye modernleşmesinde Fransız Jakobenizmi: bir etkinin tarihsel ve ideolojik analizi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya. Ulus, (1950). 5 Temmuz 1950.
• Vatan, (1952). 23 Kasım 1952. “Başmuharririmiz Ahmet Emin Yalman’a suikast yapıldı”.
• Vergin, N. (2000). Din, toplum ve siyasal sistem. İstanbul: Bağlam Yayıncılık
• Yılmaz, M. (2004). Türk muhafazakârlığının kültürel imkân ve sınırlılıkları, muhafazakârlık. Liberal Düşünce Dergisi içinde (s. 25-31), 34 (1).
• Zürcher, E. J. (2009). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Y. Saner, Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.