İslam İktisâdında Birey: Davranışsal İktisât Perspektifinden Bir Analiz

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 523 - 535, 30.08.2022

Dr. İbrahim Cevizli

https://doi.org/10.18506/anemon.975849

Öz

Neoklasik iktisat (Ana akım) bireyini akılcılık ve bencillik temel varsayımları üzerinden evrenselleştirmiştir. Amacını da faydasını maksimize eden olarak tanımlamıştır. Ancak son zamanlarda vuku bulan çalışmalar artık rasyonel birey tanımlamasının gerçek insanı açıklamada yetersiz kaldığını göstermektedir. Nitekim bu noktada davranışsal iktisat, insanların bilişsel yanlılıklarını gerekçe gösterirken, İslam ahlakını esas alan İslam İktisadı da bireylerin ahlaki yapıları gereği rasyonellik varsayımından uzak davranış sergilediklerini öne sürmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde davranışsal iktisat ile İslam iktisâdının bireylerin rasyonel olmadıkları konusunda hemfikir oldukları görülmektedir. Bu çalışmada ilk olarak, ana akım iktisadın rasyonel birey olgusu ve bu olguya karşı geliştirilmiş itirazlar incelenmiştir. Sonrasında davranışsal iktisattaki birey incelenmiştir. Son olarak da din ile birey arasındaki ilişki ile İslam iktisâdındaki birey analiz edilmiştir. Çalışmanın amacı, ana akım iktisadın birey tanımlamasında esas alınan rasyonellik varsayımının her zaman geçerli olamayacağını göstermektir. Çalışmada yöntem olarak literatür taramasına dayalı bir analiz gerçekleştirilmiştir. Çalışmadan, İslam iktisâdının insanı tanımlarken temel ilke olarak öne sürdüğü ahlaki yapının bireyleri rasyonellik varsayımından uzaklaştıracağı analiz edilmiştir. Bu sonuç davranışsal iktisatçılara göre bilişsel bir yanlılık olan ahlak duygusuna vurgu yaptığı için İslam iktisâdının davranışsal iktisada bir katkısı olarak vuku bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam İktisâdı, Davranışsal İktisat, İslami Birey, Rasyonel Birey, Ahlak.

The Individual in the Islamic Iktisâd: An Analysis from the Behavioural Economics Pespective

Öz

Neoclassical economics (Mainstream) has universalized the individual on the basic assumptions of rationality and selfishness. It has defined its purpose as maximizing its utility. However, recent studies show that the definition of rational individual is insufficient to explain the real person. As a matter of fact, while behavioural economics justifies people's cognitive biases at this point, Islamic iktisâd, which is based on Islamic morality, put forward the moral structures of individuals. When evaluated from this point of view, it is seen that behavioural economics and Islamic iktisâd agree that individuals are not rational. In this study, the rational individual phenomenon in mainstream economics, the individual phenomenon in behavioural economics and the individual phenomenon in Islamic iktisâd were analysed based on literature review, respectively. From the study, it was analysed that the moral structure suggested by Islamic iktisâd as the basic principle when defining human beings would move individuals away from the assumption of rationality. This result occurred as a contribution of Islamic iktisâd to behavioural economics, as it emphasized the sense of morality, which is a cognitive bias according to behavioural economists.

Anahtar Kelimeler

Islamic Iktisâd, Behavioural Economics, Islamic Individual, Rational Individual, Morality.

Kaynakça

• Akdoğan, N. (2012). Din ve Ekonomi; Kuramsal Bir Yaklaşım (Yüksek Lisans Tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi'nden edinilmiştir. (Tez No. 314886)
• Asutay, M. (2011). Islamic Economics. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Bénabou, R., & Tirole, J. (2003). Self Knowledge and Self Regulation: An Economic Approach. The Psychology Of Economic Decisions, 1, 137-167.
• Bentham, J. (2017). Ahlak ve Yasama İlkeleri. (Ö. Saruhanlıoğlu, & U. K. Boyacı, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Cevizli, İ., & Bilen, M. (2021). Duyguların Rasyonel İktisadi Kararlarımız Üzerindeki Etkisi. İnsan ve Toplum Dergisi, 11(2), 19-46.
• Demir, Ö. (2013). Akıl ve Çıkar: Davranışsal İktisat Açısından Rasyonel Olmanın Rasyonelliği (2. Baskı). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Demirel, S. K., & Artan, S. (2016). Nöroiktisat ve İktisat Biliminin Geleceğine İlişkin Tartışmalar. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 2(1), 1-28.
• Dilek, S., Küçük, O., & Özdirek, R. (2017). Homo Economicus Mu? İslami İnsan Mı?. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(4), 635-641.
• Doğan, M. (1996). Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Forsythe, R., Horowitz, J. L., Savin, N. E., & Sefton, M. (1994). Fairness In Simple Bargaining Experiments. Games and Economic Behavior, 6(3), 347-369.
• Gül, A. R. (2010). İslam İktisat Düşüncesinin Kur’an’daki Temelleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(2), 27-78.
• Güth, W., Schmıttberger, R., & Schwarze, B. (1982). An Experimental Analysis Of Ultimatum Bargaining. Journal Of Economic Behaviour & Organization, 3(4), 367-388.
• Heykel, A. F. (1986). Mevsûatu’l-Mustalahâti’l-İktisâdiyye ve’l-İhsâiyye. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye.
• Irzık, G., & Buğra, A. (1998). İnsan Doğası, İnsan İhtiyaçları ve İktisat, Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Kahneman, D. (2003). A Psychological Perspective On Economics. American Economic Review, 93(2), 162-168.
• Kahneman, D., Krueger, A. B., Schkade, D., Schwarz, N., & Stone, A. (2004). Toward National Well Being Accounts. American Economic Review, 94(2), 429-434.
• Kamber, S. C. (2018). Davranışsal İktisat ve Rasyonellik Varsayımı: Literatür İncelemesi. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 7(1), 168- 199.
• Karaman H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., & Gümüş, S. (2016). Kur’ân Yolu Meâli (5. Baskı). Ankara: Özyurt Matbaacılık.
• Kutlu, İ. (2013). Rasyonalite ve Ritüeller (Doktora Tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi'nden edinilmiştir. (Tez No. 354597)
• Lawson, T. (1997). Economics and Reality (Vol. 9). Oxfordshire: Routledge Publisher.
• Mandeville, B. (1970). The Fable Of The Bees. Londra: Penguien Books.
• Mirowski, P. (1991). More Heat Than Light: Economics As Social Physics, Physics As Nature's Economics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Hammad, N. (1996). İktisadi Fıkıh Terimleri. (R. Ulusoy, Çev.) İstanbul: İz Yayıncılık.
• Schrag, C. O. (1992). The Resources Of Rationality: A Response To The Postmodern Challenge. Bloomington: Indiana University Press.
• Simon, H. A. (1982). Models of Bounded Rationality (Vol. 2.). Economic Analysis and Public Policy, 2, 478-505.
• Sincer, E. (2017). İktisat ve Din İlişkisi: Literatür Değerlendirmesi Zihinsel Arka Plan ve Kurgu. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(3), 927-944.
• Tabakoğlu, A. (2015). Ahmet Tabakoğlu İle İslam İktisadı Üzerine. (Erişim: 10.12.2020), https://islamiktisadi.net/2015/09/02/ahmet-tabakoglu-ile-islam-iktisadi-uzerine/
• Ülgener, S. F. (1981). İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası. İstanbul: Derin Yayınları.
• Ülgener, S. F. (2006). Dünü ve Bugünü ile Zihniyet ve Din, İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri. İstanbul: Derin Yayınları.
• Yeşilyurt, Ş. (2014). Din ve Ekonomi Bağlamında İslam Maliye Tarihi ve Maliye Sistemi (Yüksek Lisans Tezi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi'nden edinilmiştir. (Tez No. 383843)
• Yılmaz, F. (2009). Rayonalite İktisat Özelinde Bir Tartışma. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Zaim, S. (2005). İktisadi Kalkınmada Alternatif Arayışlar Sürdürülmeli. Röportaj: Lütfi Sunar, Murat Şentürk, Ümit Aksoy, Sivil Toplum Düşünce ve Araştırma Dergisi, 3(11), 109-117.
• Zebîdî, M. M. (1965). Tâcü’l-‘Arûs Min Cevâhiri’l-Kâmûs (thk. Mustafa Hicazî, 40 cilt). Kuveyt: Matbaatü Hükümeti’l-Kuveyt 1965-2001.