Doğu Anadolu Karstik Alanı İçerisinde Oluşum ve Gelişiminde Tektonizmanın Yön Verdiği Bir Saha: Pervari (Siirt) Karstik Platosu

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 3, 1399 - 1422, 30.12.2022

Kemal Kıranşan

https://doi.org/10.18506/anemon.1130651

Öz

Pervari (Siirt) Karstik platosu, Doğu Anadolu Karstik Bölgesi’nin kıvrımlı kuşak karst alanı içerisinde yer alır. Pervari (Siirt) karstik platosunda karstlaşma ile tektonizma arasında çok önemli ilişkiler vardır. Bu çalışmanın amacı, Pervari (Siirt) karstik platosunda karstlaşma ile tektonizma arasındaki ilişkileri ortaya koymaktır. Bunun için jeoloji ve topoğrafya haritaları, diri fay haritaları, sayısal yükselti modeli, deprem kataloğu verileri, Corine (2018) verileri, meteorolojik veriler, NDVI verileri, Google Earth görüntüleri ve saha çalışması verileri kullanılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojileri ile jeomorfolojik yöntemler kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda Pervari ilçesinin güneybatı kesiminde bulunan platoluk alanda karstlaşmanın çok iyi geliştiği buna karşın güneydeki yüksek dağlık alanda ise elverişsiz şartlardan dolayı karstlaşmanın daha zayıf olduğu ortaya çıkmıştır. Yine bu her iki alanda karstik şekillerin uzanışı ile tektonik hatların uzanışı arasında paralelliğin bulunması ve bu sahada çok sayıda morfotektonik şekillerin (basınç sırtı, fay dikliği, asılı vadi, çizgisel vadi) oluşmuş olması bu alanda karstlaşmanın ve morfolojinin tektonizmanın denetiminde geliştiğini ortaya koymaktadır. Ayrıca çalışma alanında bulanan akarsuların uzanış doğrultularının sahanın güneyinde bulunan sağ yanal atımlı Kozluk-Narlı Fayı’nın uzanış doğrultuları ile uyumlu olması ve bu akarsuların üzerinde çok sayıda sağ yanal atımlı ötelenmelerin bulunması, çalışma alanında Kozluk-Narlı fayının tek bir kol halinde olmayıp bir fay zonu halinde bulunduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Pervari, Karstik Plato, Doğu Anadolu, Tektonizma, Karstlaşma

An Area Directed By Tectonism in the Formation and Development in the Eastern Anatolia Karstic Area: Pervari (Siirt) Karstik Plateau

Öz

The Pervari (Siirt) Karst plateau is located within the folded belt karst area of the Eastern Anatolia Karst Region. There are very important relationships between karstification and tectonism in the Pervari (Siirt) karst plateau. The aim of this study is to reveal the relationships between karstification and tectonism in the Pervari (Siirt) karst plateau. For this, geology and topography maps, active fault maps, digital elevation model, earthquake catalog data, Corine (2018) data, meteorological data, NDVI data, Google Earth images and fieldwork data were used. Geographic Information Systems (GIS) technologies and geomorphological methods were used in the evaluation of the data. As a result of the study, it has been revealed that karstification is very well developed in the plateau area in the southwestern part of Pervari district, whereas karstification is weaker in the high mountainous area in the south due to unfavorable conditions. Again, in these two areas the parallelism between the extension of karstic shapes and the extension of tectonic lines and the formation of many morphotectonic shapes (pressure ridge, fault steepness, hanging valley, linear valley) reveal that karstification and morphology in this area developed under the control of tectonism. In addition, the direction of the rivers in the study area is compatible with the extension lines of the right-lateral Kozluk-Narlı Fault in the south of the field and the presence of many right-lateral offsets on these rivers, revealed that the Kozluk-Narlı fault is not a single branch but a fault zone in the study area.

Anahtar Kelimeler

Pervari, Karst Plateau, Eastern Anatolia, Tectonism, Karstification

Kaynakça

• Açıkbaş D., A. Akgül and L. T. Erdoğan (1981). Guneydogu Anadolu'nun hidrokarbon olanakları ve Baykan-Şirvan-Pervari yöresinin jeolojisi, Turkiye Petrolleri Anonim Ortakligi, Rapor no 15 s.
• Aktürk, A. (1985). Çatak-Narlı Yöresinin Stratigrafisi ve Tektoniği. Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Elâzığ.
• Atalay, İ. (2003). Effects of the tectonic movements on the karstification in Anatolia, Turkey. Acta Carsologica, 32(2), 196-203.
• Baştuğ, C. ve Açıkbaş, D. (1974). Kozluk-Sason Yöresi Şaryaj Raporu, TPAO Rapor No: 878, 28 s (yayınlanmamış).
• Doğan, U. (1996). Polye ve flüvyo-karstik depresyonlar. TÜCAUM Dergisi, 5, 229-246.
• Emre, Ö., Duman, T.Y., Özalp, S., Elmacı, H., Olgun, Ş., Şaroğlu, F. (2013). Active fault map of Turkey with an explanatory text 1:1,250,000 scale. Special Publication Series 30, General Directorate of Mineral Research and Exploration, Ankara-Turkey. ISBN: 978-605-5310-56-1.
• Herece, E. ve Akay, E. (1992). Karlıova-Çelikhan arasında Doğu Anadolu Fayı, Türkiye 9. Petrol Kongresi, 361-372. Kandilli Basın Bülteni, (2020). 3 Aralık 2020 Kurtalan-Siirt Depremi, Basın Bülteni.
• Keller, E. A. and Pinter, N. (2002). Active tectonics. Earthquakes, uplift, and landscape (362 pp.). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Melesse, A. M. & Jordan, J. M. (2003). Spatially Distributed Watershed Mapping and Modelling: Thermal Maps and Vegetation Indices to Enhance Land Cover and Surface Microclimate Mapping: Part 1, Journal of Spatial Hydrology, Vol.3, No.2.
• MTA, (2007), 1/100.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Cizre M49 paftası, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
• MTA, (2008), 1/100.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Cizre M48 paftası, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
• Nazik, L. (1992). Beyşehir Gölü Güneybatısı İle Kembos Polyesi Karst Jeomorfolojisi (Yayımlanmamış Doktora tezi), İst. Ün. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
• Nazik, L. ve Tuncer, K. (2010). Türkiye Karst Morfolojisinin Bölgesel Özellikleri, Türk Speleoloji Dergisi, Sayı 1. Dokuz Eylül Ünv., Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Özkaya, İ. (1974). Güneydoğu Anadolu Sason ve Baykan Yöresinin Stratigrafisi, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 17, 51-72.
• Rouse, J. W. Haas, R. H. Schell, J. A. and Deering, D. W. (1973). Monitoring Vegetation Systems in the Great Plains with ERTS, Proceedings of the 3rd ERTS Symposium NASA SP-351, Vol. 1pp, 48-62.
• Şahinci, A. (1991). Karst. Reform Matbaası.
• Tuncer, K. (2004). Sakarya Nehri-Göynük Çayı Çatak Çayı Arasındaki Sahanın Karst Jeomorofolojisi. İ.Ü. Sosyal Bil. Enst. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Ternek, Z. (1953). Van Gölü Güneydoğu Bölgesinin Jeolojisi, TJK Bülteni, 4 (2), 1-27.
• Perinçek, D. ve Eren, A. G. (1990). Doğrultu atımlı Doğu Anadolu ve Ölü Deniz fay zonları etki alanında gelişen Amik Havzası’nın kökeni, 8. Petrol Kongresi. 180-192.
• Perinçek, D. Günay, Y. and Kozlu, H. (1987). New observations on strike-slip faults in east and southeast Anatolia. Proceedings of 7th Biannual Petroleum Congress of Turkey. UCTEA Chamber of Petroleum Engineers, 89-103.
• Peterolli, N. Vık, J. O. Aysterud, A. Gaillard, J. M. Tucker, C. J. and Stensteh, N. C. (2006). Using the Satellite-dreived NDVI to Assess Ecological Responses to Environmental Change, Trends in Ecology and Evolution, Inpress, 495.
• Seyitoğlu, G. (2020). 3 Aralık 2020 Kurtalan (Siirt) Depreminin Kaynağı Üzerine Bir Tartışma, Deprem Raporu.
• Şengör, A.M.C. (1980). Türkiye’nin neotektoniğinin esasları. Türkiye Jeoloji Kurumu yayını, 40 s.
• Şengör, A.M.C. & Yılmaz, Y. (1981). Tethyan evolution of Turkey, a plate tectonic approach: Tectonophysics, 75, 181-241.
• Şengör, A.M.C. Görür, N. and Şaroğlu, F. (1985). Strike-slip faulting and related basin formation in zones of tectonic escape: Turkey as a case study. The Society of Economic Paleontologists and Mineralogists, Special Publication, 37, 227- 264.
• Şengör, A.M.C. (2017). Diversion of River Courses Across Major Strike‐Slip Faults and Keirogens. Active Global Seismology: Neotectonics and Earthquake Potential of the Eastern Mediterranean Region, 225.
• Wang, Q., & Tenhunen, J. D. (2004). Vegetation Mapping with Multitemporal NDVI in North Eastern China Transect (NECT), International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 6, 17-31.