Osmanlı Tıbbında Bir Reformist: Salih bin Nasrullah ve Tıbb-ı Cedid

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 3, 1201 - 1207

Sema Aktaş , Mehmet Kerim

https://doi.org/10.18506/anemon.1547604

Öz

Bu çalışmanın amacı, 17. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı tıbbında geleneksel Doğu tıp ekolünden bir kopuşu temsil eden ve "Tıbb-ı Cedid" olarak bilinen yeni dönemin öncülerinden olan Halep doğumlu Osmanlı hekimi Salih bin Nasrullah’ın hayatını, kişiliğini ve tıp alanına katkılarını incelemektir. Çalışma, Nasrullah’ın öncülüğünde Osmanlı tıp dünyasına giren Paracelsus'un etkilerini tanıtmayı ve Nasrullah hakkında ortaya atılan bazı iddiaları incelemeyi amaçlamaktadır. Nasrullah’ın Paracelsus’un eserini görmüş ve dil becerileri sayesinde bu eseri çevirmiş olduğu iddialarının kanıtlanmasının güç olduğunu öne sürmektedir. Ayrıca, Nasrullah’ın kişiliğine dair sunulan bazı bilgilerin hatalı olabileceği ifade edilmektedir. Osmanlı arşiv belgeleri ve tabakat kitaplarına dayanan bu çalışma, Nasrullah’a Tekirdağ arpalığının verildiği tarihin yanlış kaydedildiğini ve kendisinin ihtida ettiğine dair kesin bilgi bulunmadığını, dil açısından ise özellikle Latince gibi dillere ne kadar hakim olduğunun tespit edilemediğini ortaya koymaktadır. Bu çerçevede çalışma, Nasrullah hakkında literatürde yer alan yaygın bilgileri düzelterek hekimin tutarlı bir biyografisini oluşturmayı amaçlamaktadır. Çalışma, giriş dışında iki bölüm halinde planlanmıştır: İlk bölümde Nasrullah’ın biyografisine dair tespitler ele alınırken, ikinci bölümde Nasrullah’ı önemli kılan Tıbb-ı Cedid ile ilişkisi üzerine bir tartışma yürütülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Salih bin Nasrullah, Ibn Sellum, Tıbb-ı Cedid, Paracelsus, Ottoman Medicine

A Reformist in Ottoman Medicine: Salih bin Nasrullah and Tıbb-ı Cedid

Öz

The aim of this study is to analyse the life, personality and contributions of the Aleppo-born Ottoman physician Salih bin Nasrullah, one of the pioneers of the new period known as ‘Tıbb-ı Cedid’, which represented a shift from the traditional Eastern school of medicine in Ottoman medicine in the second half of the 17th century. The study also aims to introduce the influence of Paracelsus, who entered the Ottoman medical world under Nasrullah's leadership, and to examine some of the claims made about Nasrullah. It argues that the claims that Nasrullah had seen the work of Paracelsus and translated it thanks to his language skills are difficult to prove. It is also argued that some of the information presented about Nasrullah's personality may be erroneous. This study, based on Ottoman archival documents and tabakat books, reveals that the date of Nasrullah's granting of the Tekirdag benefice was recorded incorrectly, that there is no definite information about his conversion, and that it is not possible to determine how well he mastered languages, especially Latin, in terms of language. In this framework, the study aims to correct the widespread information about Nasrullah in the literature and to create a coherent biography of the physician. Apart from the introduction, the study is planned in two parts: The first part deals with the determinations regarding Nasrullah's biography, while the second part includes a discussion on his relationship with Tıbb-ı Cedid, which makes Nasrullah important.

Anahtar Kelimeler

Salih bin Nasrullah, Ibn Sellum, Tıbb-ı Cedid, Paracelsus, Ottoman Medicine

Kaynakça

• Adıvar, A. (1991). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Afyoncu, E. (2006). Osmanlılarda Sağlık. Coşkun Yılmaz (Ed.), In Osmanlı Hekimbaşıları ve Hassa Hekimleri (Vol. I, pp. 85-90). İstanbul: Biofarma.
• Ahmed İsa. (1942). Mucem’l-atıbba: Zeyl uyun al-anba fi tabaqat al-atıbba. (First Printing). Egypt. Aydüz S. (2016). Ottoman Chief Physician Sālih Naṣrallah b. Sallūm al-Ḥalabī. Dört Öge, 4(9), 131-138.
• Bachour N. (2012). Oswaldus Crollius und Daniel Sennert im frühneuzeitlichen Istanbul: Studien zur Rezeption des Paracelsismus im Werk des osmanischen Artzes Ṣāliḥ b. Naṣrullāh ibn Sallūm al-Ḥalabī. Freiburg: Centaurus Verlag & Media UG.
• Bağdatlı İsmâil Paşa. (1920). Hediyyetü’l-ʿârifîn esmâʾü’l- müʾellifîn ve âs̱ârü’l-muṣannifîn. (Vol. I), Kilisli Muallim Rifat – İbnülemin Mahmud Kemal (Ed.).
• Baltacı C. (1991). Arpalık. Inside DIA (Vol. III, pp. 392- 393). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayat A. H. (1999). Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar. Ankara: Atatürk Kültür Araştırma Merkezi Başkanlığı.
• Bayat A. H. (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Bayat, A. (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• Boyar E. (2018). Medicine in practice: European influences on the Ottoman medical habitat. Turkish Historical Review, 9(3), 213-241.
• Brockelmann C. (1938). Geschichte der arabischen Litteratur. (Vol. II). Brill.
• Bursalı Mehmed Tâhir. (1333-42). Osmanlı Müellifleri. (Vol. III). Matbaa-i Âmire.
• Debus A. G. (1965). The English Paracelsians. Oldbourne Book Co. Ltd.
• Debus A. G. (Ed.) (1972). Science, Medicine and Society in the Renaissance/ Essays to Honor Walter Pagel. Heinemann Educational Books Ltd.
• Demirhan A. (1983). The Trade of Orugs and Medical Specialties in Turkey. Studies in History of Medicine, 7(3-4), 163-186.
• Dinar T. (2012). Tıbb-ı Cedîd Yazmaları Üzerine Bazı Tespitler. Electronic Turkish Studies, 7(4), 1541-1546. el-Muhibbî. (1431/2010). Ḫulâṣatü’l-es̱er fî (terâcimi) aʿyâni’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer. (Vol. II), Mustafa Vehbî (Ed.), Dâr’u- Sâdır.
• Erbil G. Z. (2000). Ġāyetü’l-Beyān Fī Tedbīr Bedeni’l-İnsān (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin). (Elâzığ: Fırat University Institute of Social Sciences, Unpublished Doctoral Thesis).
• Erdemir Demirhan A. (1996). Hekimbaşı Salih Bin Nasrullah? - 1669. Türk Dünyası Araştırmaları, 100, 195-202.
• Fernand, B. (1996). The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II. (Translated by Sian Reynolds). University of California Press.
• İnalcık H. (2013). Rönesans Avrupası-Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci. Emre Yalçın (Ed.), İstanbul:Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kavalalı G. (1993). Hekimbaşı Halepli Salih bin Nasrullah’ın Eczacılık Bilimi ve Deontolojisine Katkıları. Inside III. Tıp Tarihi Kongresi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kırbıyık, K. (2009). Salih b. Nasrullah. Inside DİA (Vol. XXXVI, pp. 41-43). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Koç Aydın A. (2016). Osmanlıda Simyadan Kimyaya Geçiş Süreci. Dört Öge, 4(9) Ankara, 105-114.
• Kolta K. S. (1981). Hekimbaşı Sâlih Bin Nasrullah Bin Sallûm’un Görüşüne Göre Paracelsus. Inside Türk-Alman Tıbbî İlişkileri Simpozyum Bildirileri, Arslan Terzioğlu (Ed.), (Translated by Arslan Terzioğlu, pp. 93-100.), İstanbul,
• Mehmed Râşid. (1865). Tarih-i Râşid. (Vol. I).
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmani. (Vol V), Nuri Akbayar (Ed.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1996.
• Özçelikay G., Asil E. (1998). Nasrullah Oğlu Salih’in Gatetül Beyan Fi Tedbiri Bedenil İnsan Aslı Eseri Üzerine Bir İnceleme. inside IV. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı Bildirileri (pp. 249-260). Prof. Dr. Emre Dölen (Ed.), Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayın No: 15.
• Sâlih b. Nasrullah. (1417/1997). eṭ-Ṭıbbü’l-cedîd el-kimyâʾî. Kemâl Şehâde (Ed.), 9-32.
• Sarı N., Zülfikar B. (1992). The Paracelsusian Influence on Ottoman Medicine in The Seventeenth and Eighteenth Centuries, Transfer of Modern Science and Technology to Muslim Word. Ekmeleddin İhsanoğlu (Ed.). IRCIA.
• Sarton G. (1931). Introduction to the History of Science. (Vol. II). Washington: Carnegie Isntitution of Washington.
• Savage-Smith E. (1987). Drug Therapy of Eye Disease in Seventeenth-Century Islamic Medicine: The Influence of the ‘New Chemistry’ of the Paracelsians. Pharmacy in History, 29(1), 3-28.
• Shefer M. (2011). An Ottoman physician and his social and intellectual milieu: the case of Salih bin Nasrallah Ibn Sallum. Studia Islamica, 106(1), 102-123.
• Şehade A. K. (2005). Safhat min tarih’t-turas et-tıbbü’l-Arabi al-Islami. Academia International.
• Şehsuvaroğlu N. B. (1970). Eczacılık Tarihi Dersleri. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• Şeyhi Mehmet Efendi. (2018). Vekāyiu’l-fuzalâ. (Vol. II). Ramazan Ekici, Derya Örs (Ed.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Uşşâkîzâde İbrâhîm Hasîb Efendi. (2007). Zeyl-i Şakâ’ik. Ramazan Ekici, Derya Örs (Ed.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.