“CUTTING THE THROAD OF THE BRITAIN”: SOVIET DEMANDS FROM TURKEY IN 1945 AND BRITISH REACTION

Yıl 2024, , 59 - 74, 11.11.2024

Bahar İzmir

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1551330

Öz

In the bipolar international system dominated by the United States and the Soviet Union, Turkey was aligned with the West in response to the expansionist Soviet Union. The year 1945 marked a significant turning point in Turkey’s orientation towards the West and its stance against the Soviet threat. This year was instrumental not only in shaping the future of Turkish-Soviet relations but also in establishing the foundations of the Turkish-British alliance, thereby facilitating Turkey’s integration into the Western Bloc.Following World War II, the Soviet Union’s declaration of non-recognition of the 1925 Treaty of Friendship and Non-Aggression, coupled with its demands for military bases in the Straits and territorial claims on Kars and Ardahan, constituted a decisive moment for Turkish-Soviet relations. Indeed, the subsequent years saw the crystallization of Turkey’s foreign policy orientations as being characterized by anti-Soviet sentiment and pro-Western alignment, a development that emerged in response to this crisis. As regards, the United Kingdom, along with the United States and Turkey, emerged as a significant actor. The potential for Soviet influence over Turkey alarmed Britain, driven by both regional economic interests and colonial concerns. This article aims to examine the reactions of the British Government and the press to this situation, providing an analysis from the British perspective. By exploring British parliamentary records, newspapers, and archival documents, this study seeks to offer insights into the British public’s response to Turkey’s perceived threats and provide a new perspective on the issue. To this end, the article utilizes British governmental documents, parliamentary debates, reports from ambassadors in Moscow and Ankara, as well as a range of newspapers, including the mainstream Times and various local publications, to assess the British officials’ views on Turkey.

Anahtar Kelimeler

Anti-communism, Britain, British Press, Public Opinion, Soviet Union, Soviet influence, British-Turkish Alliance

“BÜYÜK BRİTANYA’NIN BOĞAZINI KESMEK” : SOVYETLERİN 1945’TE TÜRKİYE’DEN TALEPLERİ VE İNGİLİZ KAMUOYUNUN TEPKİSİ

Öz

ABD ve Sovyetler Birliği’nin başını çektiği iki kutuplu uluslararası sistemde, Türkiye, Sovyetler Birliği’nin yayılmacı tehditlerine karşı Batı ile daha yakın ilişkiler kurma yolunu benimsemiştir. 1945 yılı, bu bağlamda, Türkiye’nin Batı’ya yönelmesinde ve Sovyet tehdidine karşı aldığı tutumda önemli bir dönemeç olmuştur. Özellikle bu yıl, hem Türk-Sovyet ilişkilerinin geleceği hem de Türk-İngiliz ittifakının temellerinin atılmasında kritik bir rol oynamış, Türkiye’nin Batı Bloğunda konumlanmasının önünü açmıştır. II. Dünya Savaşı’nın ardından Sovyetler Birliği’nin 1925 yılındaki Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması’nı tanımadığını açıklaması ve Boğazlardan üs ile Kars ve Ardahan’ı talep etmesi Türk-Sovyet ilişkilerinin bundan sonraki kaderini belirlemiştir. Nitekim sonraki yılların Türk dış politikasının Sovyet karşıtlığı ve Batı yanlısı olma şeklindeki genel kabulleri bu krizle birlikte olgunlaşmıştır. Sovyetler Birliği, ABD ve Türkiye’nin yanı sıra İngiltere bu olayda önemli bir aktör olarak öne çıkmıştır. Gerek bölgedeki ekonomik çıkarları gerekse de kolonyal çıkarları doğrultusunda, Türkiye’nin Sovyet nüfuzuna girme ihtimali İngiltere’yi paniğe sevk etmiştir. Bu makale, söz konusu süreçte İngiliz Hükümeti’nin ve basınının tepkisini ortaya koymayı, konuyu İngiliz penceresinden ele almayı amaçlamıştır. Nitekim bu çalışma, İngiliz kamuoyunun Türkiye’nin yaşadığı bu ciddi tehdit karşısındaki tepkisini, İngiliz parlamento tutanakları, gazeteleri ve arşiv belgeleri yoluyla anlama ve konuya yeni bir perspektif sunma iddiası taşımaktadır. Kamuoyunu anlamak için, makalede İngiliz belgeleri, parlamento tutanakları, Moskova ve Ankara’daki büyükelçilerin raporları, İngiliz kolonyal çıkarlarını savunan ana akım gazetelerin yanı sıra birçok yerel gazete kullanılmış, bu sayede İngiliz yetkililerin Türkiye’ye dair tasavvurunun ne olduğu analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anti-komünizm, İngiltere, İngiliz basını, Kamuoyu, Sovyetler Birliği, Sovyet nüfuzu, Türk-İngiliz ittifakı

Kaynakça

• Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi
• Foreign Relations of United States (FRUS)
• Hansard İngiliz Parlamento Tutanakları
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• The National Archives (TNA)
• Resmî Yayınlar
• TBMM Tutanak Dergisi
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Telif Eserler
• Akalın, Cüneyt. “Missouri’nin Ziyaretinin Tarihsel Anlamı”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. 3 (2013).
• Akşin, Aptülahat. Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi.
• Armaoğlu, Fahir. ‘20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1994.