BİRİNCİ BEŞ YILLIK SANAYİ PLANI EKSENİNDE ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK-SOVYET EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİ

Yıl 2017, , - , 28.03.2017

Ferruh Özder

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000464

Cited By: 6

Öz

Temelde anti emperyalist mücadele ekseninde başlayan Türk-Sovyet ilişkileri, 

Sovyetlerin Kurtuluş Savaşı sürecinde Türkiye’ye silah ve mali yardımda 

bulunmalarını sağlamıştır. Siyasi planda olumlu çizgide seyreden iki ülke ilişkilerine 

paralel olarak zaman zaman bazı sorunlar yaşansa bile özellikle 1927 tarihli 

Ticaret ve Denizcilik Anlaşması sonrasında ekonomik ve ticari ilişkiler de hukuksal 

olarak düzenlenmiştir. Türkiye, 1929 Dünya Ekonomik Buhranının olumsuz 

yansımaları üzerine devletçi ekonomi politikasını benimsemiş ve bu süreçte 

Sovyetlerin başarı kazanmış olan planlı ekonomik modeli esin kaynağı olmuştur. 

Türkiye’de devletçilik esas olarak sanayileşme politikası ile uygulama alanı bulmuş

ve Sovyet mali ve teknik desteğiyle hayata geçirilen Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı

(BBYSP) bu alanda önemli işlev görmüştür. BBYSP ekseninde Türkiye ve Sovyetler 

Birliği arasında verimli bir işbirliği ortaya konulmuşve bu süreç genel olarak ikili 

ilişkilere pozitif katkı sağlamıştır. Plan kapsamında Kayseri ve Nazilli’de inşa edilen 

büyük hacimli tekstil fabrikaları ise Sovyet desteğinin en görünür olduğu 

yatırımlardır. Genel olarak ifade edilirse, 1930’larda Sovyetlerin temelde Türkiye’yi 

kendi ekseninde tutma niyetiyle hareket ettiğini ancak BBYSP eksenindeki ekonomik 

ilişkilerin esas kazananın Türkiye olduğunu ileri sürmek mümkündür. 

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Sovyet Rusya, devletçilik, sanayileşme, plan, ticaret, Kayseri

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşivler
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Resmi Yayınlar
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), İstatistik Göstergeler 1923-2012, Ankara, 2013
• Kitaplar
• Armaoğlu, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (Cilt 1: 1914-180), 10. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1994.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Suyu Arayan Adam, 28. Baskı, Remzi Kitabevi, Ankara Aysan, Mustafa A. Atatürk’ün Ekonomi Politikası, Sermet Matbaası, KırklareliVize, 1981.
• Boratav, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, 2.Baskı, Savaş Yayınları, Ankara, 1982.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002, 7.Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• Ertan, Temuçin Faik, Kadrocular ve Kadro Hareketi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
• Gönlübol, Mehmet-Sar, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), 3.Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013.
• Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), 2.Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2010.
• İnan, Afet, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara, 1972.
• Kolesnikov, Aleksandr, Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010.
• Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, 2.Baskı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), 3.Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Tekeli, İlhan-İlkin,Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ Yayınları, Ankara, 1977.
• Tokgöz, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-1999), 5.Baskı, İmaj Yayıncılık, Ankara, 1999.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 3. Kitap, 2.Baskı, Bilgi Kitabevi, Ankara, 2005. Türkeş, Mustafa, Ulusal Sol Bir Akım Kadro Hareketi (1932-1934), İmge Kitabevi, Ankara, 1999.
• Vandov, Dimitır, Atatürk Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
• Makaleler
• Ertan, Temuçin Faik, “İsmet İnönü’nün Rusya Gezisi”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri, 14-15 Mayıs 2010, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2011.
• İlkin, Selim, “Birinci Sanayi Planı Döneminde A.B.D.’li Uzmanlara Hazırlatılan Türkiye’nin İktisadi Bakımdan Umumi Bir Tetkiki Adlı Rapor”, Atatürk Döneminde Türkiye Ekonomisi Semineri, Yapı Kredi Yayınları, 1981.
• İlkin, Selim, “Birinci Sanayi Planının Hazırlanışında Sovyet Uzmanlarının Rolü”, ODTÜ Gelişim Dergisi 1979-1980 Özel Sayısı.
• Kamalov, İlyas , “1920-30’lu Yıllarda Gelişen Türk-Rus EkonomikMünasebetler”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri, 14-15 Mayıs 2010, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2011.
• Korhan, Tuğba, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Türk-Rus Ticari ve Ekonomik İlişkileri Üzerine”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 2012-1, Sayı: 24.
• Ünlü Soylu, Perihan –Yaktı, Özlem, “Devletçiliğe Yönelmede Bir Köşe Taşı: Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı”, History Studies, 2012. Cilt:1 Sayı: Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı Özel Sayı, 10.9737/hist_310.
• P.P.Moiseev, “Razvitie Ekonomiçeskoy Mısli fı Turietskoy Respublike”, Velikiy Oktyabır i Turtsiya, İzdateltstva Metsniereva, Tiblisi, 1982.
• Yavuz, Bige Sükan, “Türk Kurtuluş Savaşı Yıllarında Uluslararası Rekabet Alanı Olarak Transkafkasya ve Türkiye’nin Ekonomik İlişkileri”, T.C. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Yıl:2/2003, Sayı 4.
• Zeytinlioğlu, Erol, “Atatürk Döneminde Sanayi Politikası Üzerine Genel Bir Görüşme” Atatürk Döneminde Türkiye Ekonomisi Semineri, Yapı Kredi Yayınları, 1981.
• Süreli Yayınlar
• Akşam
• Tan
• Ulus
• İnternet Kaynakları
• http://www.historystudies.net/makaleler/364318561-24-perihan%20%03%BCsoylu.pdf (Son erişim:15.11.2016).
• http://sbedergi.ibu.edu.tr/index.php/sbedergi/article/view/121/262, (Son erişim: 01.12.2016).
• http://alkislarlayasiyorum.com/icerik/74119/sumerbank-kayseri-bez-fabrikasiacilis-toreni-1935(Son erişim: 30.11.2016).