LOZAN SONRASI ERMENİ EMVAL-İ METRUKESİNE YÖNELİK DÜZENLEME ve UYGULAMALAR (1923-1928)

Yıl 2018, , - , 15.03.2018

Firdes Temizgüney

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000500

Cited By: 1

Öz

Sevk ve İskân Kanunu’yla başlayan ve emval-i metruke olarak adlandırılan Ermeni

malları sorunu, Osmanlı dönemi yapılan hukuki düzenlemelerle aşılmaya çalışılmış,

aynı faaliyetler, Osmanlı mirasını devralan TBMM Hükûmetleri döneminde de devam

etmiştir. Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanması ile hukuki olarak da savaş hâli

sona ermiş bulunuyordu. Bu dönemde emval-i metruke ile ilgili çalışmalara devamla

iç hukuk düzenlemelerinin ve uygulamalarının Lozan Antlaşması’yla uyumlu hâle

getirilmesi için çalışılmalar yapıldı. Ancak konunun hukuken çözümü için uğraşılsa

bile siyaseten ve propaganda aracı olarak sürdürülmeye çalışıldığı görülmektedir. Bu

çalışmanın amacı Lozan sonrasında Ermeni emval-i metrukesi ile ilgili yapılan hukuki

düzenlemeleri, uygulamaları ile birlikte 1928 Temlik Kanunu’nun kabulüne kadar ki

geçen süreçte arşiv kayıtları ve ilgili kaynaklar ışığında ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Lozan Antlaşması, Ermeniler, Türkiye Büyük Millet Meclisi, emval-i metruke, Temlik Kanunu.

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşivler
• I. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Toprak İskân Genel Müdürlüğü Fonu
• Bakanlar Kurulu Kararları
• Başbakanlık Muamelât Genel Müdürlüğü Evrakı 127 Anayasa Mahkemesi konuyu inceleyerek, 22 Nisan 1963 tarihli ve E.1963/41, K.1963/94 sayılı kararı ile emval-i metruke kanunlarının Anayasaya aykırı olmadığına karar vermiştir (Resmi Gazete, 31 Temmuz 1963, Sayı: 11468).
• II. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı Evrakı
• Resmi Yayınlar
• TBMM. Zabıt Ceridesi
• Kitaplar
• Akçam, Taner-Kurt, Ümit, Kanunların Ruhu Emval-i Metruke Kanunlarında Soykırımın İzini Sürmek, İstanbul 2012.
• Akyılmaz, Gül, Osmanlı Devleti’ndeki Hukuki Düzenlemeler Çerçevesinde Ermeniler ve Geride Bıraktıkları Mallar (Emval- Metruke), Ankara, 2017.
• Bağcı, Ömer, Emval-i Metruke Mevzuatı Çerçevesinde Taşınmazların Hukuki Durumu ve Tasfiyesi, Ankara, 2016.
• Bardakçı, Murat, İttihatçının Sandığı, İttihat Ve Terakki Liderlerinin Özel Arşivlerindeki Yayınlanmamış Belgeler İle Atatürk ve İnönü Dönemlerinde Ermeni Gayrimenkulleri Konusunda Alınmış Bazı Kararlar, İstanbul, 2014.
• Elbeyoğlu, Ali, Osmanlı’dan Günümüze Tapu ve Emval-i Metruke, Ankara, 2014.
• Kardeş, Salâhaddin, “Tehcir” ve Emval-i Metrûke Mevzuatı, Ankara, 2008.
• Kaya, Erol, Birinci Dünya Savaşı ve Milli Mücadele’de Türk Mültecileri Vilayâtı Şarkiyye ve Aydın Vilayeti Mültecileri (1915-1923), Ankara, 2007.
• Onaran, Nevzat, Emval-i Metruke Olayı Osmanlı’da ve Cumhuriyette Ermeni ve Rum Mallarının Türkleştirilmesi, İstanbul, 2010, s. 135.
• Öğün, Tuncay, Vilayat-ı Şarkiye Mültecileri Unutulmuş Bir Göç Trajedisi (1915- 1923), Ankara, 2004.
• Temizgüney, Firdes, Emval-i Metruke Meselesi (Ermenilerden Kalan Mallar 1915-1923), Ankara, 2017.
• Makaleler
• Abdullahzade, Cavid, “Emval-i Metruke Kapsamındaki Mülkiyet Davalarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Süreci, Açısından Değerlendirilmesi”, AÜHFD, C. 62, S: 2 (2013), s. 317-347.
• Açıkses, Erdal, “Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Ermeni Komiteleri Tarafından Şehit Edilenlerin Ailelerine Yaptığı Yardımlar”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6 (Yaz 2002), s. 84-94.
• Akça, Bayram, “Lozan Antlaşması’ndan Sonra Muğla Vilayeti’ne Gelen Balkan Muhacirleri’nin İskânı Meselesi” Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), Sayı: 21 (Güz 2008), s. 17-32.
• Arı, Kemal, “1923 Türk-Rum Mübadele Anlaşması Sonrasında İzmir’de Mübadil Göçmenler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. VI, Sayı:18 (Temmuz 1990), s. 627-657.
• Aslan, Zehra – Kurt Güveloğlu, Gülşah “Ermeni Emval-i Metrukelerine Dair Alınan Kararlar ve Ermeni Cemaati İle İlişkiler (1923-1938)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XVI, Sayı: 33 (Güz 2016), s. 163-182.
• Atnur, İbrahim Ethem, “Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin Emvalinin İadesine Bir Bakış”, Toplumsal Tarih, C. IX, Sayı: 2 (Eylül 1994), s. 45-48.
• Atnur, İbrahim Ethem, “Tehcir Edilen Ermenilerin İskânı Mal ve Mülklerinin İadesi”, Yeni Türkiye Dergisi (Ermeni Sorunu Özel Sayısı I), Sayı: 37 (2001), s. 420- 434.
• Başpınar, Veysel, “Eşya Hukuku ve Yargı Kararları Açısından Emval-i Metrûke”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. III, Sayı:1 (2012), s. 61-112.
• Çağatay, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Maden İşletme Hukuku”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 2, S:1 (1943), s.118- 126.
• Keskin, Özkan, “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”, OTAM, Sayı: 29 (Bahar 2011), s. 127-143.
• Özcan, Eda, “Ahali Mübadelesi ve Yardımların İstanbul Örneği”, ÇTTAD, C. IX, Sayı: 20-21 (Bahar-Güz 2010), s. 55-75.
• Sarı, Muhammed, Atatürk Dönemi’nin İskân Politikasında İç İskâna Yönelik Çalışmalar (1923-1938). CTAD, Sayı: 14 (Güz 2011), s. 87-113.
• Şimşek, Suat, “Emval’i Metruke ile İlgili Olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Açılabilecek Davaların Muhtemel Sonuçları”, Adalet Dergisi, Sayı: 49 (2014), s. 197-229.
• Tızlak, Fahrettin, “Osmanlı Devleti’nde Madencilik”, Osmanlı, C. 3 (1999), s. 313- 317.
• Süreli Yayınlar
• İkdam
• Resmi Gazete
• Tanin
• Tezler
• Atnur, İbrahim Ethem, Tehcirden Dönen Rum ve Ermenilerin İskânı Meselesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 1991.