TÜRK - YUNAN NÜFUS MÜBADELESİ SIRASINDA TİFÜS

Yıl 2021, , 283 - 314, 27.05.2021

Semih Çınar

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943731

Öz

Savaş ve göç dönemlerinde yaygın olarak görülen bulaşıcı hastalıklar, Türk - Yunan Nüfus Mübadelesi’nde de kendini göstermiştir. Mübadele işlerini yürütmek için Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti adını taşıyan geniş kadrolu bir vekâlet kurulmuş, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin sağlık altyapısının yetersizliği nedeniyle sağlık işlerinde Kızılay’ın da yardımına başvurulmuştur. Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti ile Kızılay arasında yapılan çalışma programı ile mübadillerin sağlık kontrolleri büyük oranda Kızılay’a devredilmiştir. Yunanistan’daki bindirme iskelelerinde ve Türkiye’deki indirme iskelelerinde mübadillerin sağlık kontrollerini yapacak sağlık heyetleri görevlendirilmiş, yeteri kadar doktor, hemşire ve hastabakıcının bulunduğu hastane ve dispanserler açılmıştır. Mübadiller arasında görülen bulaşıcı hastalıklardan biri de henüz koruyucu bir aşının ve tedavi amaçlı kullanılan etkili bir ilacın bulunamadığı tifüs hastalığı olmuştur. Tifüs hastalığının bitler vasıtasıyla bulaştığı bilindiğinden mübadillerin kişisel temizliğine ve bit kontrollerine son derece dikkat edilmiştir. İskân bölgelerine götürülmeden evvel çeşitli bölgelerdeki karantina noktalarında tutulan mübadillerin buralardaki hamamlarda yıkanmaları sağlanmış, eşyaları etüv makinesinden geçirilerek dezenfekte edilmiştir. Alınan tüm önlemlere rağmen tifüs hastalığının önüne geçilememiş, özellikle Orta Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde tifüs vakalarına rastlanmıştır. Bu çalışmada, mübadele yıllarında görülen tifüs vakaları Türkiye Kızılay Derneği Arşivi ve Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi belgelerinden yararlanılarak tespit edilmiş, hastalığın tüm ülkeyi etkileyen bir salgına dönüşmemesi için alınan tedbirler incelenerek sonuçları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bulaşıcı Hastalıklar, Kızılay, Mübadele, Salgın Hastalıklar, Tifüs

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Türkiye Kızılay Derneği Arşivi.
• 1925-1926 Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1926.
• İskân Tarihçesi, Hamit Matbaası, İstanbul, 1932.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre II, İçtima Senesi II, Cilt 9, TBMM Matbaası, Ankara, 1975.
• Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti Merkez-i Umumisi Tarafından 1341 Senesi Hilal-i Ahmer Meclis-i Umumisine Takdim Edilen (1339-1340) İki Senelik Devreye Ait Rapor, Hilal Matbaası, İstanbul, 1341.
• Aghatabay, Cahide Zengin, Mübadelenin Mazlum Misafirleri Mübadele ve Kamuoyu 1923-1930, Bengi Kitap Yayın, İstanbul, 2009.
• Aksu, Lutfi, Lekeli Humma (Tifüs), Ulusal Matbaa, Ankara, 1943.
• Arı, Kemal, Büyük Mübadele, Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• ________, Türk Ticaret-i Bahriyesi ve Mübadele Gemileri, Deniz Ticaret Odası İzmir Şubesi Yayınları, İzmir, 2009.
• Başustaoğlu, Ahmet, Bir Nefes Sıhhat, Tevfik Sağlam’ın Yaşamı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2016.
• Çakmak, Zafer, İzmir ve Çevresinde Yunan İşgali ve Rum Mezalimi (1919-1922), Yeditepe Yayınevi. İstanbul, 2007.
• Çapa, Mesut, Kızılay [Hilal-i Ahmer] Cemiyeti (1914-1925), Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, 2010.
• Çelebi, Ercan, Mübadele, İmar ve İskân Vekâleti (Kuruluşu, Teşkilât Yapısı ve Faaliyetleri), Hiperyayın, İstanbul, 2019.
• Çınar, Semih, Mübadelede Tekirdağ, Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin Mübadele Yıllarında Tekirdağ Faaliyetleri (1923-1924), Hiperyayın, İstanbul, 2021.
• Emgili, Fahriye, Yunanistan’dan Mersin’e, Köklerinden Koparılmış Hayatlar, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2011.
• Gökaçtı, Mehmet Ali, Nüfus Mübadelesi, Kayıp Bir Kuşağın Hikâyesi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• İpek, Nedim, Mübadele ve Samsun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Lekeli Humma, Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekâleti Neşriyatı, Ankara, 1943.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, Çev. Seha L. Meray, Takım I, Cilt 1, Kitap 2, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1969.
• McCarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, Çev. Fatma Sarıkaya, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Neşet Ömer, Bitler, Bitlerin Ahval-i Hayatiye ve Vesait-i İtlafiyesi Lekeli Tifo ve Humma-yı Racianın Bitler ile Sirayeti, Kudüs, 1332.
• Noyan, Abdülkadir, Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Ankara Tıp Fakültesi Yayınları, Ankara, 2019.
• Özalp, Kazım, Milli Mücadele 1919-1922, Cilt I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
• Özkan, Salih, Mübadele ve Niğde’ye Yapılan İskan, Köymen Yayınevi, Konya, 2010.
• Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1973.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
• Yıldırım, Nuran, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar, Hastaneler, Kurumlar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2014.
• Arı, Kemal, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yaşanan Göç Olayları ve Sağlık Hizmetleri”, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938), İzmir, 2009, ss. 105-113.
• ________, “Mübadele Göçmenlerini Türkiye’ye Taşıma Sorunu ve İzmir Göçmenleri (1923-1924)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt I, Sayı 1, (1991), ss. 13-46.
• Çanlı, Mehmet, “Yunanistan’daki Türklerin Anadolu’ya Nakledilmesi II”, Tarih ve Toplum, Cilt 22, Sayı 130, (Ekim 1994), ss. 243-251.
• Çelebi, Ercan, “Yunanistan’dan Gelen Mübadillere Sunulan Sağlık Hizmetleri: Hilâl-i Ahmer İmdat Sıhhî Heyetleri ve Faaliyetleri”, Yeni Türkiye, Rumeli – Balkanlar Özel Sayısı IV, Yıl 21, Sayı 69, (Mart-Haziran 2015), ss. 4226-4230.
• Erdal, İbrahim, “Mübadil Göçmenlerin Taşınması Meselesi ve Türk Vapurcuları İle Yapılan Nakil Sözleşmesi”, Atatürk Yolu, Cilt: 8, Sayı: 31-32, (Mayıs-Kasım 2003), ss. 313-328.
• Özer, Sevilay, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devletinde Tifüs (Lekeli Humma) Salgını”, Belleten, Cilt: LXXX, Sayı: 287, (Nisan 2016), ss. 219-260.
• Tekir, Süleyman, “Sarıkamış Harekâtı Sonrası Türk Ordusunda Görülen Salgın Hastalıklar ve Yaşanan Kayıplar”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ek Sayı 1, (Sonbahar 2016), ss. 267-287.