İktisadî kalkınma yolunda öncü bir danışma organı: Âlî İktisat Meclisi

Yıl 2011, Cilt: 12 Sayı: 47, 677 - 700, 01.07.2011

Özlem Yaktı Perihan Ünlü Soylu

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000341

Cited By: 2

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

İktisadî Kalkınma Yolunda Öncü Bir Danışma Organı: Âlî İktisat Meclisi

Öz

Türk Hükümeti, 1920’li yılların sonunda gerek özel girişimin elindeki sermaye birikiminin yetersizliği, gerekse de 1929 dünya buhranı sonucu artan iflaslar nedeniyle özel kesimin beklenen sanayileşmeyi gerçekleştiremeyeceğini düşünmüştür. İktisadi politika arayışları kurulan Serbest Fırka’nın beklenenden fazla ilgi görmesiyle hızlanmış ve sanayileşmenin hızlandırılması aynı zamanda siyasi bir gereklilik olmuştur. Serbest piyasa ekonomisi çerçevesinde sadece piyasa güçleri ile ulusal bir iktisat politikası izlenemeyeceği açıktır. Bu amaçla politik kararların alınacağı, gerekli bilgilerin sağlanacağı ve baskı gruplarının da karar alma sürecine dâhil edileceği kurumlara ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Bu çalışmada kurumsallaşma çabaları sonucunda kurulmuş örgütlerden biri olan Âli İktisat Meclisi (ÂİM) konu edilmiştir. 19. yüzyılda Avrupa’da kurulan örnekleri gibi Türkiye’de kurulan ÂİM’nin de iktisadi açıdan düzenleme ve geliştirme amacıyla gerçekleştirilmesi gereken iktisadi gelişmeleri tespit ederek bir program oluşturması beklenmiştir. 1927 yılında kurulan ÂİM’nin yaptığı çalışmalarla Türk iktisat tarihi içinde önemli yere sahip kanunların hazırlanması ve örgütlerin kurulmasında etkili olduğu söylenebilir. Bu nedenle çalışma ÂİM’ni ortaya çıkaran iç ve dış koşulları betimleyen kısa bir açıklama ile başlamakta ve ÂİM’nin araştırmaları sonucunda hazırlanan raporların önemli sonuçlarını vurgulamaktadır. Ülke genelinde araştırmalar yaparak, sanayi ve ticaret alanına ilişkin raporlar hazırlayan ÂİM, Avrupa’daki örneklerinden farklı olarak, sınıfsal çıkar çatışmalarını uzlaştırmaktan ziyade özel kesimin bazı isteklerinin hükümete intikali için bir kanal olmuştur

Anahtar Kelimeler

Âlî İktisat Meclisi, Şakir Kesebir plânı, Âlî İktisat Meclisi Raporları, 1929 Dünya Buhranı, Sümerbank ve KİT

Kaynakça

• Âli İktisat Meclisi Raporları (1 Mart-19 Mart 1928), 1928 Birinci İçtima Devresi, Gümrük Tarifelerinde Kabul ve Takip Edilecek Esaslar, Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, 1928.
• Âli İktisat Meclisi Raporları, 1928 İkinci İçtima Devresi, Gümrük Siyasetimizin Esasları, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, 1929.
• Âli İktisat Meclisi Raporları, Madenlerimizden En İyi Surette İstifade Şekli Nedir?, Ankara, Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, 1933.
• Âli İktisat Meclisi Raporları, Türkiye’de Sanayi Nasıl Tesis ve İnkişaf Edebilir?, Ankara, Başvekalet Müdevvenat Matbaası, 1933.
• Başkaya, Fikret, Devletçilikten 24 Ocak Kararlarına, Türkiye Ekonomisinde İki Bunalım Dönemi, Maki Basın Yayın, Ankara, 2004.
• Boratav, Korkut, “Büyük Dünya Bunalımı İçinde Türkiye’nin Sanayileşme ve Gelişme Sorunları: 1929-1939”, Tarihsel Gelişimi İçinde Türkiye Sanayi, Ankara, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No: 106/1, 1977.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, İstanbul, Gerçek Yayınevi, 1989.
• Boratav, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, 2. Baskı, Ankara, İmge Kitabevi, 2006.
• Danilov, Vladimir, “Mustafa Kemal Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Bağımsız Gelişmesinin İlkeleri”, Uluslar arası Atatürk Konferansı Tebliğleri, c.1, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 10-11 Kasım 1980.
• Derin, Haldun, Türkiye’de Devletçilik, İstanbul, İstanbul Yayınevi, 1940.
• Durdu, Mehmet Burak, “Camilla Jaquart’ın Raporuna Göre Atatürk Döneminde Türk Ekonomisi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 16, No:1, ( Mart 2008).
• Gürbüz, Cazim, Atatürk Ekonomisi ve Beş Destan Adam, İstanbul, Asya Şafak Yayınları, 2009.
• Devlet Sanayi Ofisi (1932) ve Sümerbank (1933) kurulan en önemli KİT’ler arasındadır.
• Hâkimiyet-i Milliye, 21 Nisan 1933
• İlkin, Selim ve İlhan Tekeli, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Sanayinin Korunması Sorunu ve Ticaret Sermayesinin Tavrı”, Makine Mühendisleri Odası Sanayi Kongresi, 1976.
• İlkin, Selim ve İlhan Tekeli, Devletçilik Öncesi Sanayi Politikası Arayışları, Makine Mühendisleri Odası Sanayi Kongresi, 1976.
• İnan, Afet, İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat–4 Mart 1923), Ankara, TTK Basımevi, 1989.
• Karabekir, Kazım, İktisat Esaslarımız, (Yay. Haz. Orhan Hülagü ve Ömer Özalp), Emre Yayınları, İstanbul, 2001.
• Kazgan, Gülten, Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi Birinci Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2002.
• Kesebir, Şakir, İktisadi Vaziyetimize Dair Rapor, Ankara, TBMM Matbaası, 1930.
• Koçak, Cemil, Geçmişimiz İtinayla Temizlenir, 5. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2010.
• Korum, Uğur, “1923-1929 Döneminde Türkiye’de İmalat Sanayi ve Sanayi Politikaları”, A.Ü. SBF Maliye Enstitüsü ve Türkiye Ekonomi Kurumu (Haz.), Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri. Ankara, A.Ü. SBF Yayınları, 1982.
• Kuruç, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1929-1932), c.1, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1988.
• Küçük, Yalçın, Plânlama, Kalkınma ve Türkiye, 4. Basım, İstanbul, Tekin Yayınevi, 1975.
• Küçük, Yalçın, Türkiye Üzerine Tezler: 1. Cilt, İstanbul, Salyangoz Yayınları, 2007.
• Makal, Ahmet, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, Ankara, İmge Kitabevi,1999.
• Parasız, İlker, Türkiye Ekonomisi, Bursa, Ezgi Kitabevi Yayınları, 2003.
• Serin, Necdet, Türkiye’nin Sanayileşmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No. 167-149, Ankara, Sevinç Matbaası, 1963.
• Sevim, Ali(Haz.), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006.
• Tecer, Meral, “Atatürk Döneminde (1923-1938) Ekonomik Örgütlenme”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt. 39, sayı 4, Aralık 2006.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin, 1929 Dünya Buhranında İktisadi Politika Arayışları, Ankara, ODTÜ İdari Bilimler Fakültesi Yayınları: 30, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi Serisi: 2, 1983.
• Tezel, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), 3. Baskı, İstanbul, Yurt Yayınları, 1994.
• Tokgöz, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1924-2007), 8. Bası, Ankara, İmaj Yayınevi, 2007.
• Tunaya, Tarık Zafer, Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Tarihiyle İlgili Sorunlar Sempozyumu içinde (14-16 Ocak 1977), İstanbul, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayını, 1977.
• Ülken, Yüksel, Atatürk ve İktisat, Ankara, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1981.
• Zarakolu, Avni, “1929-30 Dünya Ekonomik Krizi Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Krizle Mücadele Tedbirleri”, A.Ü. SBF Maliye Enstitüsü ve Türkiye Ekonomi Kurumu (Haz.), Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi Semineri, Ankara: A.Ü. SBF Yayınları, 1982.