İMPARATORLUK’TAN CUMHURİYET’E TÜRKİYE’DE YABANCI SERMAYE ANLAYIŞI

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 54, 0 - 0, 28.03.2014

Bige Sükan

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000409

Cited By: 6

Öz

Yabancısermaye, Osmanlı  İmparatorluğu’na 19. yüzyılın ikinci yarısından 

itibaren dışborçlanmalar ve sermaye yatırımlarıile girmişti. 1854’te Kırım 

Savaşı’nıfinanse etmek amacıyla başlatılan borçlanma hareketi, beraberinde hızlı

bir sermaye transferini de getirmişti. Bu borçlanmaların doğal bir sonucu olarak ilk 

önce bankacılık, daha sonra ise demiryolları, su, gaz, madencilik, sigortacılık gibi 

sektörlere yabancısermaye yatırımıyapılmıştı. Sonuçta, I. Dünya Savaşıöncesi 

Osmanlı  İmparatorluğu’nda Fransız, Alman ve  İngiliz sermayeleri egemen 

olmuşlardı. 

Avrupalıdevletlerin en fazla yatırım yaptığısektör olan demiryolları, Osmanlı

ekonomisi ve maliyesinin yabancısermayenin denetimine girmesinde, Osmanlıdış

borçlarının artmasında önemli rol oynamıştı. Osmanlıyöneticilerinin ise, demiryolu 

ulaşım projelerinden ekonomik, mali, askeri ve siyasi beklentileri vardı. Bu 

beklentiler, Osmanlıyöneticilerinin yabacısermaye anlayışınıyansıtıyordu. Diğer 

yandan OsmanlıDevleti’nin borçlanma nedenleri de, onun yabancısermaye 

anlayışının kavranmasıaçısından önemli verilerdi. 

OsmanlıDevleti’nin ekonomik ve siyasi bağımsızlığınıkaybetmesinin ve 

parçalanmasının nedenlerini çok iyi bilen Gazi Mustafa Kemal’in yabancısermaye 

anlayışıfarklıydı. O, yabancısermayeye karşıdeğildi ve ülke kalkınmasıiçin gerekli 

görüyordu. Ancak yeni Türk Devleti’nin geçmişte olduğu gibi yabancısermayenin 

jandarmalığınıyapmayacağınıve ülkenin onun denetimine girmesine izin 

verilmeyeceğini daha Lozan barışgörüşmelerinin kesintiye uğradığıdönemde ilan 

etmişti. Borçlanma konusunda ise, Osmanlı’nın yaptığıgibi dışborçların israf 

edilerek yeni borçlanmalara yol açmasına karşıydı. O, ülkenin kalkınması, üretimin 

artması, halkın refahının sağlanmasıve gelir kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla 

yapılacak borçlanmalara taraftardı. Atatürk döneminde gerçekleşen yabancı

sermaye hareketleri ve alınan dışkrediler, O’nun yabancısermaye anlayışını

yansıtan uygulamalardı.

Anahtar Kelimeler

Yabancısermaye, Osmanlıborçlanmaları, Atatürk, İngiliz yatırımları, Fransız yatırımları, Alman yatırımları, dışkrediler

Kaynakça

• Kaynakça
• Albayrak, Mustafa, “Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu’nun Yapımı,” OTAM, No.6 (1995).
• Atatürk, Gazi Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev 1919-1920, C.I, TTK, Ankara, 1981.
• Atatürk, Gazi Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev 1920-1927, C.II, TTK, Ankara, 1984.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, C.I, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1989.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, C.II, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1989.
• Boratav, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, 2.B., İmge Kitabevi, Ankara,2006
• Can, Bilmez Bülent, Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), Tarih VakfıYurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• Conker, Orhan, Redressement économique et Industrialisation de la Nouvelle Turquie, Recueil Sirey, Paris, 1937.
• Demirer, Mehmet Arif, “Atatürk ve YabancıSermaye”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXIII, Sayı: 67-68-69 (Mart-Temmuz-Kasım 2007).
• Duru, Cihan, Abdurrahman Öngeoğlu ve Kemal Turan, Atatürk Dönemi Maliye Politikası, C.I, Ankara, 1982.
• Earle, Edward Mead, Bağdat Demiryolu Savaşı, çev. Kasım Yargıcı, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1972.
• Eldem,Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi ŞartlarıHakkında Bir Tetkik, Türkiye İşBankasıYay., Ankara, 1970.
• Eleftériadès, Eleuthère, Les Chemins de fer en Syrie et au Liban, Beyrut, 1944. Kurmuş, Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, SavaşYayınları, Ankara, 1972.
• MAE (Fransız Dışişleri BakanlığıArşivi), Série E Levant Turquie, Vol. 169. Nouschi, André, Luttes pétrolières au Proche Orient, Ed. Flammarion, Paris, 1970.
• Önsoy, Rıfat, Tanzimat Dönemi OsmanlıSanayii ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İşBankasıYay., Ankara,1988.
• Özyüksel, Murat, Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişim Sürecinde Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Arba Yayınları, İstanbul, 1988.
• Pamuk, Şevket, “Osmanlı İmparatorluğu’nda YabancıSermaye: Sektörlere ve Sermayeyi İhraç Eden Ülkelere Göre Dağılım, 1854-1914”, Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1978 özel sayısı.
• Petrosyan,Y. Aşatoviç, Sovyet Gözüyle Jön Türkler, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1974.
• Sarç, Ömer Celâl, “Tanzimat ve Sanayimiz”, Tanzimat I, Maarif Vekâleti, İstanbul, 1940.
• Sousa, N., The Capitulatory Regime of Turkey, John Hopkins, Baltimore,1933. Tezel, Yahya Sezai, “Birinci Büyük Millet Meclisi Anti-Emperyalist miydi? Chester Ayrıcalığı,” AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XXV, No. 4 (Aralık 1970).
• ----------------, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi 1923-1950, 3.B., Tarih VakfıYurt Yay., Ankara, 1994
• Tokgöz, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-1999), 5.B., İmaj Yayınevi, Ankara, 1999.
• ----------------, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2007),8.B., İmaj Yayınevi, Ankara, 2007,
• Toprak, Zafer, Türkiye’de “Milli İktisat” (1908-1918), Yurt Yay., Ankara, 1982.
• Ülken,Yüksel, Atatürk ve İktisat, İşBankasıKültür Yay., Ankara, 1981.
• Velay, A. du, Türkiye Maliye Tarihi, Der. Maliye Tetkik Kurulu, Ankara, 1978.
• Yavuz Sükan, Bige, “Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi”, AÜ Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:24 (Kasım 1999-2003).