DERSAADET’TEN VİLAYET’E GEÇİŞ SÜRECİNDE İSTANBUL CEMİYET-İ UMÛMİYE-İ BELEDİYE SEÇİMLERİ (1922-1923)

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 55, 0 - 0, 28.03.2014

Asaf Özkan

Öz

Osmanlı  Devleti’nde  modern  belediyecilikle  ilgili  gelişmelerle  birlikte  ortaya 

çıkan Cemiyet-i Umûmiye-i Belediye ilk defa II. Meşrutiyet döneminde toplanabildi. 

1919’da  yapılan  seçimlerde  toplanan  ikinci  Cemiyet-i  Umûmiye-i  Belediye  Damat 

Ferit Paşa Hükümeti zamanında 25 Nisan 1920’de feshedildi. Yerine İstanbul Vilayet  Umûmi  Meclisi  üyelerinden  oluşan  bir  kurul  getirildi.  4  Kasım  1922’de  son 

İstanbul  Hükümeti  istifa  edince  Cemiyet-i  Umûmiye-i  Belediye  de  İstanbul’daki 

diğer  resmi  kurumlar  gibi  TBMM  Hükümetine  biat  etti.  Ancak  26  Kasım  1922’de 

daha önce Damat Ferit Paşa Hükümeti tarafından feshedilen Cemiyet-i Umûmiye-i 

Belediye  azaları toplanarak hukuksuz bir şekilde dağıtıldıkları iddiasıyla görevlerinin  başında  olduklarını  belirttiler.  Durum  Ankara’ya  aksedince  Dâhiliye  Vekâleti 

zaten her iki cemiyetin de görev süresinin dolduğu gerekçesiyle seçimlerin yenilenmesine  karar  verdi.  Böylece  Aralık  1922-Mart  1923  tarihleri  arasında  seçimler 

yapıldı.  Yaşanan  belediye  seçim  süreci  İstanbul  gizli  grupları  arasındaki  siyasal 

mücadeleyi de ortaya çıkardı.

Anahtar Kelimeler

Cemiyet-i Umûmiye-i Belediye, Belediye seçimleri, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• A- Arşivler
• Askerî Tarih ve Stratejik Etüd Daire Başkanlığı Arşivi (ATASE), İstiklâl Harbi Kataloğu (İSH ) Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CA)
• Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE)
• B- Resmî Yayınlar ve Tutanaklar
• “Dersaadet Belediye Kanunu”, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Koleksiyonu, No:0128110, Tarakçılarda Hacı Hüseyin Efendi Matbaası, 1324.
• “Dersaadet Teşkilat-ı Belediyesi Hakkında Kanun-ı Muvakkat”, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Koleksiyonu, No:0109296, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul 1329.
• Düstûr, I/ 4, İstanbul, 1299.
• Düstûr, II/12, Evkâf Matbaası, İstanbul, 1927.
• Düstûr, II/5, Dersaadet, 1332.
• Sicill-i Kavânîn, (24 Nisan 1336-31 Teşrin-i Evvel 1341), Cilt: I, , İstanbul, 1926. 85
• TİTE, K. No:41, G. No:176, B. No:176. 86
• İkdâm, 28 Şubat 1339/1923, No:9323. 87
• Osman Nuri, İstanbul Şehreminleri, s.626-627. 88
• Osman Nuri, a.g.e., s. 688.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC), I/2, Ankara, 19813.
• C- Süreli Yayınlar
• Akşam
• Hâkimiyet-i Milliye
• İkdâm
• Renîn
• Sabah
• Tanîn
• Tevhîd-i Efkâr
• D- Kitap ve Makaleler
• “Ziya Karamürsel’in Hatıraları”, Kurtuluş Savaşı Belgeleri, (Derleyen Hasene Ilgaz), TTK Kütüphanesi, Y-648.
• Altıncı Daire-i Belediye Başkanları ve Hizmetleri Kronolojisi Sergisi, 3-12 Ocak 2013, [Basım yeri yok].
• ARAR, İsmail, Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı, Burçak Yayınevi, İstanbul, 1969.
• ASLAN, Betül, Refet Paşa ve İşgalden Kurtulacak İstanbul’un İdaresi Meselesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeler i ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum, 1991. AYDIN, Mesut, Millî Mücadele Dönemi’nde TBMM Hükümeti Tarafından İstanbul’da Kurulan Gizli Gruplar ve Faaliyetleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1992.
• AYDOĞAN, Erdal - ÖZKAN, Asaf, “İstanbul`da Bir Ara Seçim: Yenibahçeli Şükrü Bey ile Nurettin Paşa`nın Mebusluğu Meselesi ve İstanbul Gizli Grupları Arasındaki Mücadele”, Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri Ve İnkılâp Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Belgi Dergisi, Cilt:1, Sayı:3, Kış-2012, s.323-341.
• ÇAĞDAŞ, Tülin, “Türkiye’de Yerel Yönetimlerde İdari Özerklik”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, XXX/1, Yıl 2011, s. 391-416.
• ERTÜRK, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, Yayına Hazırlayan: Samih Nafiz Tansu, Sebil Yayınları, İstanbul, 1996.
• HİMMETOĞLU, Hüsnü, Kurtuluş Savaşında İstanbul ve Yardımları, I, Ülkü Matbaası, İstanbul, 1975.
• ILIKAN, Selma – ILIKAN, Faruk, Ankara İstiklâl Mahkemesi, Ankara İstiklâl Mahkemesi’nde Cereyan Eden Su-i Kasd ve Taklib-i Hükümet Davası’na Ait Resmî Zabıtlar, Simurg Yayınları, İstanbul, 2005.
• İNAN, Arı, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996. KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İletişim Yayınları, 6 Baskı, İstanbul, 2012.
• KOÇER, Kemal, Kurtuluş Savaşlarımızda İstanbul; İşgal Senelerinde Millî Mücadele Grubunun Gizli Faaliyetleri, Vakit Basımevi, İstanbul, 1946.
• OKTAY, Tarkan, Osmanlı’da Büyükşehir Belediye Yönetimi İstanbul Şehremaneti, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2011.
• ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880),
• TTK Yayınları, Ankara, 2000.
• Osman Nuri, İstanbul Şehreminleri, İstanbul Şehremaneti Matbaası, İstanbul, 1927.
• ÖNER, Erdoğan, İstanbul Şehremâneti (Belediyesi)’nin Kuruluşu ve 1917 Yılı Bütçesi, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2008.
• ÖZEL, Sabahattin, “Atatürk’ün Büyük Taarruz Öncesinde Adapazarı-İzmit Gezisi (12-24 Haziran 1922)”, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S: 5, İstanbul 2004, s.145-175.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu, Yerel Yönetim Metinleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2010.
• ŞİMŞİR, Bilal N., Malta Sürgünleri, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1976.
• TEVETOĞLU, Fethi, Millî Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Yakup Kadri, “Rey Sandığı”, İkdâm, 23 Şubat 1339/1923, No:9318.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, Yayına Hazırlayan: Rauf Mutluay, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1976.
• ZİYAOĞLU, Rakım, İstanbul Kadıları - Şehreminleri - Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1971.
• Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları “Gazi Bana Çok Kızmış”, I, (Yayına Hazırlayan: Murat Koraltürk), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, (Derleyen: Hulûsi Turgut), Türkiye İş Bankası Yayınları, 15. Baskı, İstanbul, 2013.
• Yakup Kadri, “İstanbul’da Belediye İntihabâtı”, İkdâm, 27 Şubat 1339/1923, No:9322.