BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE KARABORSA

Yıl 2020, Sayı: 66, 241 - 279, 26.06.2020

Erdal Korkmaz

Öz

Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı sırasında askerî, sosyal ve ekonomik birçok problemle karşı karşıya kalmıştır. Bu bağlamda, bir yandan ülkenin uzak cephelerinde mücadele ederken, diğer yandan sosyal ve ekonomik krizlerle baş etmeye çalışmıştır. Bu sırada ülkenin içinde bulunduğu olağanüstü koşullar temel tüketim maddelerinde yüksek fiyat artışlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Savaş ekonomisinin getirdiği koşullar ile iaşe problemleri, bu süreçten yararlanmak isteyen kişi ve grupların karaborsacılık yapmasına neden olmuştur.
Savaş yıllarında gıda maddelerine olan talebin artması, üretimin düşmesi ve ulaşım yollarının kapanması sonucu ithalatın durmasıyla karaborsa yaygınlaşmıştır. Karaborsa, arz ve talep dengesinin olumsuz bir yansıması olarak depoculuk, istifçilik, vurgunculuk ve spekülasyon yapmak suretiyle toplumsal yaşamda yer bulmuştur. Osmanlı Hükümeti karaborsa sonucu oluşan hiper enflasyonu aşmak, iaşe problemini çözmek amacıyla bazı tedbirler almasına rağmen başarılı olamamıştır. Neticede savaş yılları boyunca ülkenin sosyal ve ekonomik yaşamında karaborsa etkili olmuştur.
Bu çalışmada Birinci Dünya Savaşı yıllarında savaş ekonomisi ile ortaya çıkan karaborsa ve sonuçlarına, arşiv belgeleri çerçevesinde yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Ekonomi, Enflasyon, İaşe, Karaborsa

Kaynakça

• Açba, Sait, Osmanlı Devletinin Dış Borçlanması, Vadi Yayınları, Ankara, 2004.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâp Tarihi, 3. Cilt, 4. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1967.
• __________, Türk İnkılâp Tarihi, C.III, Kısım IV, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
• Belinda, J. Davis Home Fires Burning: Food, Politics and Everyday Life in World War I Berlin, The University of North Carolina Press, 2000.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi (1908-1985), Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1995.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 30. Basım, Aydın Kitabevi, Ankara, 2013.
• Ekinci, Mehmet Fatih, Türkiye’nin Mali İntiharı, Barış Platin Ltd.Şti., Ankara, Haziran 2008.
• Eldem, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomisi, TTK yayınları, Ankara, 1994.
• __________, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 1970.
• Erol, Mine, Osmanlı İmparatorluğunda Kâğıt Para (Kaime), Türk tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1970.
• Hançerlioğlu, Orhan, Ekonomi Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 6. Baskı, İstanbul, 1986.
• Kapucu, Davud, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Harbi’nde Hava Harp Gücü ve Faaliyetleri (1914-1918), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2019.
• Kopar, Metin, Atatürk Dönemi İktisadi Kalkınma, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, Nisan 2014.
• Kömürcan, Kirkor, Türkiye İmparatorluk Devri Dış Borçlar Tarihçesi, T.C. M.E.B. İstanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu, Yayın No: 32, İstanbul, 1948.
• Ludendorff, Erich, Birinci Dünya Savaşı’nda Gördüklerim ve Yaşadıklarım, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul, 2014.
• Maliye Bakanlığı, Osmanlı Vergi Mevzuatı, APK Başkanlığı, Yayın No: 1998/348, Ankara, 1999.
• Müderrisoğlu, Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1990.
• Osman Nuri, İstanbul Şehreminleri, Şehremaneti Matbaası, İstanbul, 1927.
• Öner, Erdoğan, Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, T.C. Maliye Bakanlığı APK Başkanlığı Yayını, Ankara, 2005.
• Özdemir, Biltekin, Osmanlı Devleti Dış Borçları, 2. Baskı, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2010.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2000.
• __________, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Seçme Eserleri II, 2. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
• __________, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, 3. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
• Pur, Hüseyin Pervez, Türkiye’nin Borç Prangası, Otopsi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Tabakoğlu, Ahmet, İktisat Tarihi Toplu Makaleler I, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2005.
• Toprak, Zafer, Türkiye’de “Milli İktisat” (1908-1918), Yurt Yayınları, Ankara, 1982.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1991.