BAŞVEKİL İSMET PAŞA’NIN “SOVYETLERLE İŞ BİRLİĞİNE EVET, KOMÜNİZME HAYIR” SEYAHATİ VE NETİCELERİ (26 NİSAN-9 MAYIS 1932)

Yıl 2021, Sayı: 68, 1 - 53, 27.05.2021

Gürbüz Arslan

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943657

Cited By: 1

Öz

Millî Mücadele döneminde temelleri atılan Türk-Sovyet dostluğu yapılan antlaşmalar ve karşılıklı ziyaretlerle giderek güçlenmiştir. 1930 yılından itibaren Türkiye’nin Batı’yla münasebetlerini düzeltmek hususundaki faaliyetleri, Sovyet Rusya’da endişe yaratmaya başlamıştır. Nitekim Uzakdoğu’da Japonya ile gerginlik yaşayan, her an Batılı devletler tarafından saldırıya uğrayacağı endişesi taşıyan Sovyet Rusya, böyle bir dönemde yakın ilişkiler içerisinde olduğu Türkiye’yi kaybetmek niyetinde değildir. Bu yüzden Hariciye Komiseri Litvinov, Türk-Sovyet dostluğunu güçlendirmek ve Türkiye’nin Sovyet Rusya’dan yana politika gütmesine tesir etmek amacıyla İsmet Paşa’yı ülkesine davet etmiştir. Yapılan daveti kabul eden İsmet Paşa kalabalık bir heyetle Sovyet Rusya’ya gitmiştir. İki ülke arasında Sovyet topraklarında ilk kez üst düzeyde yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Bu dönemde Türkiye’nin politikası “Sovyetlerle iş birliğine evet, Komünizme hayır” olmuştur. Buna karşın Sovyet Rusya’nın ise Türkiye’ye ekonomik, teknolojik ve askeri üstünlüğünü gösterip Batıya ihtiyacı olmadığını hissettirmek ve en büyük müttefiki konumundaki kendi yanında tutmak yönündedir. Söz konusu seyahat siyasi, ticari ve iktisadi alanlarda önemli faydalar sağlaması yanında, iki ülkenin birbirlerine karşı duydukları güvenin artması ve ilişkilerin pekiştirilmesine de tesir etmiştir. Çalışmanın amacı, Cumhuriyet’in ilk yıllarında iki ülke arasındaki ilişkileri 1932 senesinde gerçekleşen resmi seyahat bağlamında incelemektir. Bu bağlamda makalede yaklaşık iki hafta süren seyahat ve sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışmada başta Türk basını olmak üzere Rusya Devlet Sosyo-Politik Tarih Arşivi ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İsmet Paşa, İsmet İnönü, Molotov, Sovyet Rusya, Türkiye, Türk-Sovyet İlişkileri

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• Rusya Devlet Sosyo-Politik Tarih Arşivi (RGASPI).
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Cumhuriyet Dönemine Ait 100 Belge) 1923-1938, Cilt II, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
• Bilge, Suat, Güç Komşuluk: Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri 1920-1964, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1992.
• Bulut, Semih, Atatürk Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010.
• Esmer, Ahmet Şükrü, Siyasi Tarih (1919-1939), Güney Matbaacılık, Ankara, 1953.
• Gönlübol, Mehmet- Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
• Gürsel, Haluk Ferden, Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri, Ak Yayınları, İstanbul, 1968.
• Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, Cilt II, Sebahattin Selek (Yay. Haz.), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1987.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2017.
• Kolesnikov, Aleksandr, Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2010.
• Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• Qasımlı, Musa, Türkiye-Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği İlişkileri 1960-1980, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2013.
• Saray, Mehmet, Atatürk’ün Sovyet Politikası, Damla Neşriyat, İstanbul, 1990.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları (1920-1945), Cilt I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• Tacibayev, Raşid, Kızıl Meydan’dan Taksime Siyasette, Kültürde ve Sanatta Türk Sovyet İlişkileri, Truva Yayınları, İstanbul, 2004.
• Tekeli, İlhan- İlkin, Selim, Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, ODTÜ Yayınları, Ankara, 1982.
• Tezel, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Yurt Yayınları, Ankara, 1982.
• Türk Dış Politikası, Cilt I, Baskın Oran (Ed), İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Türk Dış Politikasının Analizi, Faruk Söylemezoğlu (Der), Der Yayınları, İstanbul, 1998.
• Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı (1923-1934), T.C. Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1973.
• Vandov, Dimitır, Atatürk Dönemi Türk-Sovyet İlişkileri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
• Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşında Türk-Sovyet İlişkileri (1917-1923), Boyut Kitapları, İstanbul, 2000.
• Alaettin Cemil, “Moskova’ya Doğru: Moskova Yolunda 27 Nisan 1932”, Cumhuriyet, 5 Mayıs 1932.
• Alaettin Cemil, “Rusya Mektupları: Rusya’yı Bir Cümle ile Tarif; Yepyeni Bir Alem”, Cumhuriyet, 9 Mayıs 1932.
• Cevat Nizami, “Rusya ve Biz”, Akşam, 19 Mayıs 1932.
• Doğan, Hulusi, “Sanayinin Musikisi Nasıl Başladı, Nasıl Bitti? Sümerbank Nazilli Basma Fabrikası’na Tarihsel Bir Bakış”, Ege Akademik Bakış, Cilt 7, Sayı: 2 (2007), s. 661-689.
• Temuçin, Faik Ertan, “İsmet İnönü’nün Rusya Gezisi”, Atatürk’ten Soğuk Savaşa Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri (Ankara 14-15 Mayıs 2010), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2011, s. 211-222.
• Hakkı Tarık, “Sovyetleri Ziyaret: Kiev'de Bir Duruş”, Vakit, 6 Mayıs 1932.
• Hakkı Tarık, “Sovyetleri Ziyaret: 3”, Vakit, 8 Mayıs 1932.
• Hakkı Tarık, “Sovyetleri Ziyaret: 4”, Vakit, 9 Mayıs 1932.
• İlkin, Selim, “Birinci Sanayi Planının Hazırlanışında Sovyet Uzmanların Rolü”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayısı (1979-1980), s. 257-288.
• Kamalov, İlyas, “1920-30’lu Yıllarda Gelişen Türk-Rus Ekonomik Münasebetleri”, Atatürk’ten Soğuk Savaşa Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri (Ankara 14-15 Mayıs 2010), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2011, s.223-231.
• Korhan, Tuğba, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Türk-Rus Ticari ve Ekonomik İlişkileri Üzerine”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı: 24 (2012), s. 91-104.
• Mahmut Nedim, “Hakiki Dostluk; Açık Söylemeği, Dürüst Yürümeyi Emreder”, Milliyet, 10 Mayıs 1932.
• Müezzinoğlu, Ersin, “İsmet Paşa’nın 1932 Sovyet Rusya Ziyareti”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 20, Sayı: 2 (Eylül 2018), s. 249-260.
• Selim Ragıp, “Rusya Mektubu: Bu Sene 82 Milyon Rus Mektebe Sevk Edilecek”, Son Posta, 6 Mayıs 1932.
• Selim Ragıp, “Rusya’da Spor: Moskova ve Ukrayna Müsabakası”, Son Posta, 11 Mayıs 1932.
• Selim Ragıp, “Sovyet Rusya’da Neler Gördüm: 1”, Son Posta, 15 Mayıs 1932.
• Yaşar, Semiz-Güngör, Toplu, “Cumhuriyet Döneminde Devlet Tarafından Kurulan İlk Sanayi Kuruluşu Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası”, SUTAD, Sayı 45 (Nisan 2019), s. 29-59.
• Vala Nureddin, “Rusya İntibaları: Kiev”, Akşam, 8 Mayıs 1932.
• Vala Nureddin, “Bolşevik Rejimine Dair Bir Tefelsüf”, Akşam, 10 Mayıs 1932.
• Yüceer, Saime, “Atatürk Dönemi (1919-1938) Türk-Rus İlişkilerinin Siyasi Boyutu”, Atatürk’ten Soğuk Savaşa Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri (Ankara 14-15 Mayıs 2010), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2011, s. 61-106.
• Seyfi, Yıldırım, “Türk-Sovyet Ekonomik İlişkileri ve Heyetler, 1923-1938”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı: 3 (Eylül 2008), s. 7-34.
• Yunus Nadi, “Moskova Ticaret Odası’nda”, Cumhuriyet, 9 Mayıs 1932.
• Yunus Nadi, “İsmet Paşa’nın Rusya Seyahati ve Neticeleri: 3”, Cumhuriyet, 13 Mayıs 1932.
• Süreli Yayınlar; Akşam, Cumhuriyet, Hâkimiyeti Milliye, Milliyet, Son Posta, Vakit.