TÜRK İSTİHBARATININ MODERN İSTİHBARATA GEÇİŞ SÜRECİNDEKİ UYGULAMALARININ TÜRKİYE’DE DEMOKRASİNİN GELİŞİMİNE KATKILARI

Yıl 2021, Sayı: 68, 259 - 282, 27.05.2021

Aykut Çağlak

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943728

Cited By: 3

Öz

Bu çalışma, Türk istihbaratının uzun bir zaman dilimine yayılan modern istihbarata geçiş süreci çerçevesinde, Türk istihbaratındaki modernleşme çabalarının Türkiye’de demokrasi düşüncesi ve uygulamalarının tarihi gelişim sürecine ne şekilde katkı yaptığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. İstihbarat faaliyetlerinin yasal zemine oturtulması ve kurumsallaştırılması demokrasi uygulamalarının tamamlayıcı unsurlarından biridir. Bu bağlamda; I. Abdülhamid, III. Selim, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülaziz ve II. Abdülhamid dönemlerinde istihbarat işlerinin kurumsal ve yasal çerçeveye oturtulması çabaları; İttihat ve Terakki’nin Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimindeki etkisinin giderek arttığı dönemde ilk kurumsal istihbarat organizasyonu Teşkilat-ı Mahsusa’nın kurulması ve Milli Mücadele döneminde istihbarat faaliyetlerinin belirli yasa ve yönetmelikler doğrultusunda yürütülmesine özel önem verilmesi gibi konular bu çalışmanın inceleme alanı içerisine girmektedir. Çalışmada bu konular, tarih ve istihbarat disiplinlerinin metotlarını gözeten disiplinlerarası bir yaklaşımla ve tarihsel süreklilikler de göz önünde bulundurularak değerlendirilmektedir. Böylece Türkiye’de demokrasinin yerleşmesi sürecinin bir de istihbari boyutunun bulunduğu tarihsel olgularla açıklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Demokrasi, Milli Mücadele, Modernleşme, Osmanlı İmparatorluğu, Türk İstihbaratı

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi (ATASE) İstiklal Harbi Koleksiyonu (1919-1922) (İSH).
• Bilgin, Mehmet, Teşkilât-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2017.
• Çınar, Bekir, Devlet Güvenliği, İstihbarat ve Terör, Sam Yayınları, Ankara, 1997.
• Çukurova, Bülent, Kurtuluş Savaşında Haberalma ve Yeraltı Çalışmaları, Ardıç Yayınları, Ankara, 1994.
• Hiçyılmaz Ergun, Karakol - Türk Devrimi’nde Bir Gizli Örgüt, Destek Yayınları, İstanbul, 2012.
• __________, Teşkilatı Mahsusa, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2014.
• İlter, Erdal, Milli İstihbarat Teşkilatı Tarihçesi, MİT Basım Evi, Ankara, 2002.
• İrtem, Süleyman Kâni, Abdülhamid Devrinde Hafiyelik ve Sansür, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul, 1999.
• İskit, Server R., Türkiye’de Matbuat Rejimleri, Ülkü Matbaası, İstanbul, 1939.
• Levy-Aksu, Noemi, Osmanlı İstanbulu’nda Asayiş 1879-1909, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2001.
• Öztoprak, İzzet, Kurtuluş Savaşı’nda Türk Basını, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1981.
• Pehlivanlı, Hamit, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Askerî Polis Teşkilatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1992.
• __________, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Tedkik Heyeti Amirlikleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
• Stoddard, Philip H., Teşkilât-ı Mahsusa, Arma Yayınları, İstanbul, 2003.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi - Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne - 2. Kitap, Bilgi Yayınları, Ankara, 2009.
• Yüksel, Ahmet, Osmanlı İstihbaratı, Kitap Yayınları, İstanbul, 2013.
• Aysal, Necdet, “Çöküşten Mütarekeye Osmanlı'da Haberalma”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı.40, s. 523-543, Ankara, 2007.
• İlter, Erdal, “Osmanlılarda İstihbarat (XIV.- XIX. Yüzyıllar)”, Avrasya Dosyası Dergisi. Cilt 8, Sayı 2, s. 233-254., Ankara, 2002.
• Başboğa, Sevcan, Anadolu Ajansı (1920-1922), Yeditepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
• Çağlak, Aykut, Türk ve Rus İstihbaratı (1900-1925), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2019.
• Gör, Emre, II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı İstihbarat Ağı (1876-1909) Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara, 2018.
• Safi, Polat, The Ottoman Special Organization - Teşkilat-i Mahsusa: An inquiry into its operational and administrative characteristics, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2012.
• Hepkon, Zeliha, Kemalist İdeolojinin Oluşumunda Kitle İletişim Araçlarının Rolü: Matbuat ve İstihbarat Müdiriyet-i Umumiyesi (1920-1931), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2008.