ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE DEMİRYOLU GÜZERGÂHINDAKİ KIRSAL YERLEŞMELER: KAYSERİ VİLAYETİ İSTASYON YERLEŞMELERİ

Yıl 2021, Sayı: 69, 160 - 180, 25.11.2021

Seda Çalışır Hovardaoğlu Ozan Hovardaoğlu

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1028354

Öz

Cumhuriyetin ilk yıllarında köyde yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, kalkınma ve bayındırlığın sağlanması yönündeki çabaların gerçekleştirilmesinde demiryolu ulaşımı önemli kırsal hizmetlerden biri olmuştur. Bu çalışma, demiryolu ulaşımının kırsal alanlara etkisini Cumhuriyetin ilk yıllarından 1948’e kadarki süreçte Kayseri İli örneğinde değerlendirmeyi amaçlamaktadır. 1927 yılında Kayseri’ye ulaşan demiryolu, Kayseri-Sivas-Samsun Hattı inşasıyla ili Karadeniz’e ve 1933’te Ulukışla-Boğazköprü Hattı’yla Akdeniz’e bağlamıştır. Dönemin ilk demiryolu uygulamalarından olan bu hatlar, Kayseri’nin zirai, ticari ve sınai yapısı ve toplumsal yaşamının gelişmesini doğrudan etkilemiştir. Bu sayede il, Erken Cumhuriyet Dönemi’nin ulusal kalkınma ve bayındırlık çalışmalarının önemli kentlerinden biri haline gelmiştir. Bu çalışmada, demiryolu güzergâhlarının üzerindeki kırsal yerleşmelerde nüfusun artma eğiliminde olduğu, demiryolunun ekonomik ve mekânsal açıdan bu yerleşmeleri toplayıcı ve dağıtıcı birer merkeze dönüştürmeye başladığı bulunmuştur. Ayrıca demiryolu hatlarını bütünler biçimde çalışan karayolu bağlantıları sayesinde bu etkilerin daha geniş bir coğrafyadaki yerleşmelere doğru yaygınlaştığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ankara-Kayseri-Sivas Hattı, Erken Cumhuriyet Dönemi, İstasyon Yerleşmeleri, Kayseri, Kırsal Yerleşmeler, Ulukışla-Boğazköprü Hattı

RURAL SETTLEMENTS ON THE RAILROAD NETWORK IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD: STATION SETTLEMENTS OF KAYSERI PROVINCE

Öz

National transportation policies that had gone through in the Early Republican Period played a critical role in improving the quality of life, economic development and providing the settlements with adequate public services nationwide. This study aims to assess the influences of railroad transportation on rural settlements in the case of Kayseri Province. Railway network that first reached Kayseri in 1927 connected to the province to the Blacksea with the construction of the Kayseri-Sivas-Samsun line, and to the Mediterranean with the construction of Ulukışla-Boğazköprü line in 1933. These railways, which were one of the first applications of the era, directly and positively influenced the agricultural, commercial, industrial development of the province. They, therefore, contributed to the province to become one of the significant examples for the efforts of the Early Republican Period to improve national prosperity and development. This research reveals that populations of the settlements located on these lines tended to increase and the stations located on these settlements paved the way for them to become collector and distributor centers. Moreover, it is concluded that those influences had reached farther rural areas in certain rural settlements wherein the road networks articulated to these railways.

Anahtar Kelimeler

Ankara-Kayseri-Sivas Line, Early Republican period, kayseri, Rural Settlements, Station Settlements, Ulukışla-Boğazköprü Line

Kaynakça

• Milli Kütüphane Arşivi; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• 1923 Tarihli Kayseri Halihazır Haritası, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye 1926 tarihli Niğde Haritası. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1229, Erişim Tarihi:05.12.2020.
• 1926 Tarihli Niğde Halihazır Haritası, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye 1926 tarihli Niğde Haritası. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1229, 05.12.2020.
• 1935 yılı Genel Nüfus Sayımı, Kayseri Vilayeti. Cilt: 3, İstanbul: Hüsnü Tabiat Basımevi, 1937.
• Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü. 1945 Genel Nüfus Sayımı. Ankara, 1945.
• Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü. 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. Ankara, 1944.
• Devlet İstatistik Enstitüsü. 1927 yılı Türkiye Sanayi Sayımı. Ankara, 1969.
• İstatistik Genel Müdürlüğü. Türkiye Genel Nüfus Sayımı-1950. Yayın No:410, İstanbul, 1961.
• Kayseri 1968 İl Yıllığı. Ankara: Gutenberg Matbaası, 1968.
• 10 Yılda Türkiye Nafiası 1923-1933. T.C. Nafia Vekâleti. İstanbul: Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, 1933.
• Akgüngör, Sedef, Ceyhan Aldemir, Yeşim Kuştepeli, Yaprak Gülcan, Vahap Tecim. “The Effect of Railway Expansion on Population in Turkey (1856-2000)”, Journal of Interdisciplinary History. 42 (2011): 135-157.
• As, Efdal. Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2006.
• Barutoğlu, Ömer H. Türkiye Liğnit Yatakları. Türkiye Maden Yatakları:1, Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası, 1944.
• Başaran, Mehmet. Öğretmenim Hasan Ali Yücel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
• Bayhan, İrfan H. Şehir Planlaması. İstanbul: İskender Matbaası, 1969.
• Bayındırlık İşleri Dergisi, 74 (1948): 5.
• Berkmen, Enver. Demiryollar Güzergâh Bahsi. İstanbul: Teknik Üniversite Matbaası, 1967.
• Ceylan, Mehmet Akif. “Manisa-Uşak Demiryolu Ulaşımının Yerleşme Üzerine Etkileri”, Doğu Coğrafya Dergisi. 23 (2010): 223-249.
• Chadwick, George. A Systems View of Planning: Towards a Theory of the Urban and Regional Planning Process, Oxford: Pergamon Press, 1971.
• Chatelain, Abel. Démogéographie du grand tronc ferré Sud-Est (Paris-Lyon-Méditerrannée), Les Etudes rhodaniennes, 22, (1947). https://www.persee.fr/doc/geoca_1164-6268-1947_num_22_1_5620, Erişim (09.01.2020).
• Chauncy D. Harris, Edward L. Ullman. The Nature of Cities, Cities and Society. Ed: P. K. Hatt and A. J. Reiss, Jr., Illinois: The Free Press, 1957.
• Christaller, Walter. Central Places in Southern Germany. Çev. Carlisle W. Baskin. New Jersey: Prantice-Hall, 1966.
• Çakıroğlu, Necibe. Kayseri Evleri. İstanbul: Pulhan Matbaası, 1952.
• Demiryollarımız. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Yayını, 1958.
• Devlet Demiryolları ve Limanları Umumi İdaresi, Ankara-Sivas Demiryolu Sivas İstasyonunun Resmi Küşadı Hatırası. İstanbul: Haydarpaşa-Demiryolları Matbaası: 932 (1930).
• Göçer, Orhan. 19. Yüzyılda Şehirciliğin Evrimi. İstanbul: İTÜ Yayınları, 1982.
• Haştemoğlu, Hasan, Levin Özgen. “1960’larda Sürdürülebilirlik ve Kentleşme: Isparta İstasyon Caddesi Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi. 2 (2017): 69-76.
• Haykır, Yavuz. Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu Çalışmaları (1923-1938). Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2011.
• Hovardaoğlu Çalışır, Seda. “Pazarören Köy Enstitüsü’nün Sosyo-Mekânsal Etkilerinin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Kırsal Tarih Araştırması”, Tarih Okulu Dergisi. 19(2014): 581-589.
• İnan, Ayşe Afet. Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, Rapor I Sınai Tesisat ve İşletme. Ankara: Ankara Başvekâlet Matbaası, 1933.
• İnan, Ayşe Afet. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-04 Mart 1923). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
• İzbırak, Reşat. Develi Ovası ve Ekonomik Gelişmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayını, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1953.
• Johnson, James H. Urban Geography An Introductory Analysis. Oxford: Pergamon Press, 1972.
• Karadeniz, Vedat. “Kuruluş Yeri Seçiminde Ulaşımın Etkili Olduğu Yerleşmelere Bir Örnek: Yeniçubuk Kasabası (Gemerek-Sivas)”, Marmara Coğrafya Dergisi. 29 (2014): 286-312.
• Keleş, Ruşen. Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitabevi, 2005.
• Koca, Halil, Hayati Doğanay. “Ulaşımın Yerleşmeye Etkilerine İki Tipik Örnek: Fevzipaşa ve Nurdağı Kasabaları”, Türk Coğrafya Dergisi. 33 (1998): 1-24.
• Kolay, Arif. Anadolu’da İşletmeye Açılan İlk Demiryolu İzmir-Kasaba Hattı ve Uzantıları (1863-1897). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2019.
• Kozlowski Jurek, James T. Hughes. Threshold Analysis: A Quantitative Planning Method. London: The Architectural Press, 1972.
• Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. Ankara: Savaş Yayınları, 1972.
• Özdoğan, Kazım. İlbay Adli Bayman’ın Başkanlığı Altında Yapılan Yaya Köy Gezileri Tetkik Notları, Argıncık Köyü. Kayseri: Kayseri Vilayet Matbaası, 1937.
• “Ray Otobüsleri”, Nafia İşleri Mecmuası. 2 (1934): 85-86.
• Reşat, Sedat. “Ulukışla-Kayseri Hattı”, Demiryolları Dergisi. 82 (1931): 742-744.
• Selen, Hamid Sadi. “Türkiye’de köy yerleşmeleri ve şehirleşme hareketleri”, Türk Coğrafya Dergisi. 7-8 (1945): 97-106.
• Selen, Hamid Sadi. “Türkiye’nin Yol Sistemi”, Türk Coğrafya Dergisi. Yıl: 1, Sayı: 3-4, Türk Coğrafya Kurumu, (1943): 352-371.
• Selen, Hamid Sadi. Türkiye'de Nüfus Dağılışı. Ankara: SBF Yayını, 1957.
• Soydan, Mahmut. “Gazi ve İnkılap”, Milliyet Gazetesi. 8.1.1930.
• Sönmez, Filiz, Semra Selçuk Arslan. “Kayseri Tren İstasyonu ve Çevresinin Kentin Modernleşme Sürecine Katkısı Üzerine Bir Okuma”, Megaron. 13 (2018): 85-101.
• Şahin, Mehmet (Haz). Toprak Ağalığından Sanayiciliğe. İstanbul: Dergâh Yayınları: 2013.
• Şen, Leyla. Türkiye’de Demiryolları ve Karayollarının Gelişim Süreci. Ankara: Tesav Yayınları, 2003.
• Tanyeli, Uğur. “Mekânlar, Projeler, Anlamları”, Üç Kuşak Cumhuriyet. Ed. Uğur Tanyeli. İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları, 1998.
• Tekeli, İlhan, Selim İlkin. Cumhuriyetin Harcı Modernitenin Altyapısı Oluşurken. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Tümertekin, Erol. Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Tütengil, Cavit Orhan. “Türkiye’deki Yerleşme Düzeninde Tabiat ve Ulaştırma”, Mimarlık Dergisi. 4(11) (1966).
• Yavuz, Fehmi, Ruşen Keleş, Cevat Geray. Şehircilik Sorunlar-Uygulama ve Politika. Ankara: Sevinç Matbaası, 1973.
• Yıldırım, İsmail. “Atatürk Dönemi Demiryolu Politikasına Bir Bakış”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 12(35) (1996): 387-396.
• Yıldırım, İsmail. Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, 2001.
• Yücel, Talip. “Demiryollarımızın İstasyon Nüfuslarına Etkisi”, Türk Coğrafya Dergisi. 20 (1960): 143-148.
• Süreli Yayınlar; Demiryolları Mecmuası, Kayseri Vilayet Gazetesi, Milliyet Gazetesi.
• https://www.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk-_konusma/1d4yy.htm, Erişim (11.01.2020).
• https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d10/c003/b019/tbmm100030190158.pdf, Erişim (03.10.2020).