GİRESUN MİLLETVEKİLİ HAKKI TARIK US’UN HAYATI İLE EĞİTİM VE HUKUK ÜZERİNE TBMM’DEKİ KONUŞMALARI

Yıl 2021, Sayı: 69, 199 - 223, 25.11.2021

Anıl Dincel

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1028381

Öz

Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılan Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi’ni imzalamıştı. Mütarekeden sonra başlayan işgallere karşı yurdun farklı bölgelerinde direniş hareketleri başlamış ve Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmasıyla Milli Mücadele resmen başlamıştı. Mücadelenin sonunda kazanılan zafer, yeni Türkiye’nin kurulmasına imkân tanımış ve inşa sürecine girişilmişti. Hakkı Tarık Us da Osmanlı Devleti’nin son dönemine, Milli Mücadele yıllarına ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna tanıklık etmiş bir Türk aydınıdır. Hukuk mektebinden mezun olması ve uzun yıllar öğretmenlik mesleğini icra etmesi, bu alanlarda ciddi tecrübe kazanmasına neden olmuştur. 1923 yılında Giresun’dan milletvekili seçildiğinde de hem eğitim hem de hukuk alanındaki tecrübelerini her fırsatta aktarmıştır. Böylece yeni inşa sürecinde olan Türkiye’nin eğitim ve hukuk alanlarına dair politikalarında Hakkı Tarık Us da etkin olmuştur. Bununla birlikte Cumhuriyet Halk Partisi’nden milletvekili olmasına rağmen savunduğu görüşler nedeniyle partisi ile fikir ayrılığına düştüğü de görülmüştür. Bu makalede, 1923-1939 yılları arasında aralıksız milletvekili olan Hakkı Tarık’ın hayatı ile TBMM’deki eğitim ve hukuk alanlarına dair görüşleri incelenmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda çalışmada; Hakkı Tarık Us’un hayatı hakkında bilgi içeren arşiv belgeleri ve araştırma eserlerinden istifade edilmiştir. TBMM’deki eğitim ile hukuk alanına yönelik görüşleri için ise temel başvuru kaynağımız TBMM Zabıt Ceridesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Anayasa, Eğitim, Giresun Milletvekili, Hakkı Tarık Us, TBMM

THE LIFE OF HAKKI TARIK US, GIRESUN DEPUTY, AND HIS SPEECHES ON EDUCATION AND LAW IN THE SESSIONS OF TURKISH GRAND NATIONAL ASSEMBLY

Öz

The Ottoman Empire, which was defeated in the the First World War, signed the Armistice of Mudros on 30 October 1918. Resistance movements started in differents parts of the country against the occupations that started after the armistice. The National Struggle officially started when Mustafa Kemal Pasha landed in Samsun on 19 May 1919. The victory at the end of the struggle allowed the establishment of a new Turkey and the process of shaping a modern state was initated. Hakkı Tarık Us is a Turkish intellectual who witnessed the last period of Ottoman Empire, the years of the National Struggle and the establishment of the Turkish Republic. Having graduated from the law school and worked as a teacher for many years, he gained extensive experience in these fields. When he was elected as a deputy from Giresun in 1923, he shared his experiences on both education and law at every opportunity. Thus Hakkı Tarık Us was also active in the education and juristical policies of Turkey, which was going through a process of modernization. However being a deputy from the Republican People’s Party, it was clear that he had a disagreement with his party due to the views he defended. In this article, the life of Hakkı Tarık, who was served as deputy continuously between 1923-1939, and his views on the fields of education and law in the Turkish Grand National Assembly will be looked into. In this context; archival documents and research Works containing information about Hakkı Tarık Us’ life were used. The study is mainly based on the Minutes of Turkish Grand National Assembly.

Anahtar Kelimeler

Constitution, Deputy from Giresun, Education, Hakkı Tarık Us, Grand National Assembly of turkey

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi; Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi.
• Resmi Gazete; Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi.
• Akbayar, Nuri- Orhan Koloğlu. Gazeteci Bir Aile Us’lar. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları, 1996.
• Akın, Rıdvan. TBMM Devleti (1920-1923). İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Ata, Feridun. Süleymaniyeli Nemrut Mustafa Paşa Bir İşbirlikçinin Portresi. İstanbul: Temel Yayınları, 2008.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameler. Ankara: ATAM Yayınları, 2006.
• Atatürk Söylev ve Demeçleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
• Atatürk, Mustafa Kemal. Nutuk. Ankara: C.I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 8. Baskı, 2010.
• Baykal, Hülya. Türk Basın Tarihi 1831-1923. İstanbul: Afa Matbaacılık, 1990.
• Dincel, Anıl. Gazeteci Mehmet Asım Us’un Yazılarıyla Türk İnkılabı (1923-1938). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2020.
• Gezgin, Hakkı Süha. Edebi Portreler. İstanbul: Yay. Haz. Beşir Ayvazoğlu, Timaş Yayınları, 2. Baskı, 1999.
• Goloğlu, Mahmut. Üçüncü Meşrutiyet 1920. Ankara: Başnur Matbaası, 1970.
• Güneş, İhsan. Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Milletvekilleri Genel Seçimleri (1919-1935). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• ____________. Türk Parlamento Tarihi. Ankara: Cilt II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 2001.
• ____________. Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1997.
• Güven, Cemal, “Milli Mücadele Döneminde Fransız Yazarı Claude Farrere”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II. Cilt I. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2016, 1385-1412.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Dârülfünun”. İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, 521-525.
• İnan, Afet. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı, 1989.
• İnönü, İsmet. Hatıralar. Ankara: Cilt 2, Bilgi Yayınevi, 1987.
• İnuğur, Nuri. Türk Basın Tarihi. İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 1992.
• İskit, Server. Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları. İstanbul: Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları, 1943.
• Karabekir, Kazım. İstiklal Harbimiz. İstanbul: Cilt I, Emre Yayınları, 1995.
• ____________. Paşaların Kavgası İnkılap Hareketlerimiz. İstanbul: Yay. Haz. Faruk Özerengin, Emre Yayınları, 6. Baskı, 2005.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. Politikada 45 Yıl. İletişim Yayınları, 2. Baskı, 1984.
• Koni, Yunus Kazım. “Hakkı Tarık Us”, Türk Dili. Cilt VI. S.63, 1956, 154-155.
• Nurettin, Vâlâ. Bu Dünyadan Nâzım Geçti. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1965.
• Olgun, Kenan. “Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. C.XXVII. S.79, 2011, 1-36.
• ____________. “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basınında Bir Eğitim Olarak Darülfünun (1908-1912)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. S.2, 2002, 185-203.
• Öztoprak, İzzet. Kurtuluş Savaşında Türk Basını. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1981.
• Öztürk, Kazım. Türk Parlamento Tarihi. Ankara: C.III, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1995.
• ____________. Türk Parlamento Tarihi. Ankara: C.III, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1993.
• ____________. Türk Parlamento Tarihi. Ankara: C.II, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, 1995.
• Öztürk, Selahattin- Hacıismailoğlu, Abdurrahman M. “Us, Hakkı Tarık”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. C.42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012: 188-189.
• Sarı, Selim. “1912 Seçimlerinde Eskişehir’de İttihatçı Bir Gazete: Hakikat Anadolu Sesleri”. Takvim-i Vekayi. C.8, S.2, 2020: 132-157.
• Şengül, Serar, Bilgi. Toplum, İktidar: Osmanlı ve Cumhuriyet Modernleşmesi İle Karşılaşma Sürecinde Doğu Medreseleri. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Tevetoğlu, Fethi. Milli Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• Topuz, Hıfzı. II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• Rıfkı, Falih. “Yeni Yazı”. Türk Dili Dergisi. Ankara: C.II, S.23, 1953, 717-719.
• Us, Asım. Hatıra Notları. İstanbul: Kitabevi, 2012.
• ____________. Gördüklerim, Duyduklarım, Duygularım. İstanbul: Kitabevi, 2012.
• Us, Hasan Rasim-Gezgin, Hakkı Süha. Hakkı Tarık Us. İstanbul: Vakit Matbaası, 1957.
• Uysal, Zeynep. Us Kardeşler ve Vakit Gazetesi. İstanbul: İstanbul Basın Kurumu Tesisleri, 1991.
• Ülkütaşır, M. Şakir. Atatürk ve Harf Devrimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1973.
• Yalman, Ahmet Emin. Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1888-1918). İstanbul: C.I, Yenilik Basımevi, 1970.
• Zürcher, Erik Jan. Milli Mücadelede İttihatçılık. İstanbul: Bağlam Yayınları,1995.
• Süreli Yayınlar; Akşam, Hâkimiyet-i Milliye, İçtihat, Kurun, Milliyet, Vakit.