ATATÜRK VE SİNEMA: TÜRK SİNEMASINDA ATATÜRK FİLMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 69, 285 - 309, 25.11.2021

Derya Genç Acar

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1028396

Cited By: 1

Öz

Türkiye’de sinema çalışmaları ilk olarak I. Dünya Savaşı yıllarında Ordu Sinema Merkezi’nin kurulmasıyla başlamıştır. Cumhuriyetin ilan edilmesiyle başta hukuk, eğitim ve sanat olmak üzere toplumun her alanında devrimsel dönüşümler yaşanmıştır. Sanatın hemen her dalının devlet eliyle desteklendiği bu dönemde, Türk sineması özel yapım şirketlerinin çabalarıyla ayakta kalabilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk, çağının en önemli siyasi ve askeri lideri olduğu kadar sanat alanında da her türlü yeniliği ve gelişmeyi takip eden bir devlet adamıdır. Çağımızın yedinci sanatı olan sinemayı büyük bir buluş olarak görmüş, bu konuda devlet olarak desteklenmesi gerektiğini belirtmiştir. Biz bu çalışmamızda Mustafa Kemal Atatürk’ün son derece önemli gördüğü sinemaya dair düşünceleri ve katkısı ile birlikte; Türk Sineması içinde bir kategori olarak ortaya çıkan Kurtuluş Savaşı ve biyografik yapımlar ekseninde Mustafa Kemal Atatürk’ün temsil biçimlerini ortaya koyacağız. Atatürk’e dair bir film ortaya koyulmak istendiğinde Türkiye’nin içinde bulunduğu siyasi ve sosyal koşullar aynı zamanda tarihe bakış açısı filmin temel belirleyicisi olmuştur. Bu durum ise Mustafa Kemal Atatürk’ü söz konusu zorlukları ve karmaşayı en ağır yaşayan karakterlerden biri olarak karşımıza çıkarmaktadır. Çalışmada Türkiye’de yaşanan siyasi ve sosyal gelişmeler paralelinde Türk sinemasında Mustafa Kemal Atatürk’ün biyografik bir karakter olarak ortaya çıkış süreci ve bir biyografik tür olarak Atatürk filmleri konu edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Biyografi Filmi, Film, Mustafa Kemal Atatürk, Sinema, Türk Sineması

ATATÜRK AND CINEMA: ATATÜRK MOVIES IN TURKISH CINEMA

Öz

Cinema studies in Turkey first started with the establishment of Army Cinema Center during First World War. With the proclamation of the Republic, revolutionary transformations were experienced in every field of society, especially in law, education and art. In this period when almost every branch of art was supported by the state, Turkish cinema was able to survive with the efforts of private production companies. Mustafa Kemal Atatürk is the most important political and military leader of his era as well as a statesman who follows all kinds of innovations and developments in the field of art. He considered cinema as the seventh art of our time, as a great invention and stated that it should be supported by state. In this study, together with Mustafa Kemal Atatürk's ideas and contribution to cinema, which constitutes an ideological and cultural importance; we will present the representations of Mustafa Kemal Atatürk on the axis of the War of Independence and biographical works that emerged as a category within Turkish Cinema. When a film about Atatürk was wanted to be produced, the political and social conditions in Turkey, as well as its perspective on history, were the main determinants of the film. This situation presents Mustafa Kemal Atatürk as one of the characters who experienced these difficulties and confusion the most. In this study, in parallel with the political and social developments in Turkey, the emergence of Mustafa Kemal Ataturk as a biographical figure in Turkish cinema and Atatürk’s films as a biographical genre will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Biography Movie, Cinema, Film, Mustafa Kemal Atatürk, Turkish Cinema

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• Abisel, Nilgün. Türk Sineması Üzerine Yazılar. Ankara: İmge Kitabevi, 1994.
• Arı, Kemal. Atatürk’ü Anlamak ve Tamamlamak. İzmir: KitapAna Yayınevi, 2017.
• Cem, Cemil Cahit. “Atatürk Filmi Meselesi”, Milliyet. 22.10.1955.
• Çalapala, Rakım. “Ateşten Gömlek Yeniden Çevrilmelidir”, Yıldız. Cilt 11, S:129, 15.06.1944.
• Dorsay, Atilla. Sinema ve Çağımız II. İstanbul: Hil Yayın, 1984.
• _______ Sinemamızda Çöküş ve Rönesans Yılları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005.
• Dorsay, Atilla. “Atatürk Filmi Genel Bir Başarı”, Cumhuriyet. 27.05.1983.
• _______ “Atatürk Filmi Genel Bir Başarı”, Cumhuriyet. 27.05.1983.
• Egeli, Münir Hayri. Atatürk’ün Bilinmeyen Hatıraları. İstanbul: Yenilik Basımevi 1954.
• Ercivan, Ali. “Veda”, www.beyazperde.com.tr
• Erkılıç, Duruel Senem. Sinema Tarih İlişkileri ve Türk Sinemasında Tarihe Bakış. Sanatta Yeterlilik Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, S.B.E., Sinema TV Ana Sanat Dalı, İstanbul, 2002.
• Erkılıç, Duruel Senem. Türk Sinemasında Tarih ve Bellek. Ankara: Deki Yayınları, 2014.
• Erksan, Metin. Atatürk Filmi. İstanbul: Hil Yayın, 1989.
• Esen, K., Şükran. Türk Sinemasının Kilometre Taşları. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2002.
• Evren, Burçak. “Beyazperdede 75 yılın Gölgeleri”, 75 Yılda Değişen Yaşam Değişen İnsan Cumhuriyet Modaları. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1999.
• _______ Türk Sinemasının 100 Yılı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 2014.
• Filmer, Cemil. Hatıralar. İstanbul: Emek Matbaacılık, 1984.
• Granda, Cemal. Atatürk’ün Uşağının Gizli Defteri. Ankara: Yade Kitap, 2020.
• Güçhan, Gülseren. Toplumsal Değişme ve Türk Sineması. Ankara: İmge Kitabevi, 1992.
• Hristidis, Kılıç, Şengün. Sinemada Ulusal Tavır “Halit Refiğ Kitabı”. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay., 2007.
• Kahraman, Kemal, Bülent. “Diziyle Alternatif Tarih Yapmak”, Sabah. 12 Şubat 2012.
• _______ “Yine Mi Kemal Tahir”, Radikal. 14.01. 2011.
• _______ “Sosyal Demokratlarda Kemal Tahir Damgası”, Hürriyet. 25.08. 2002.
• Kayalı, Kurtuluş. Yönetmenler Çerçevesinde Türk Sineması. İstanbul: Tezkiye Yay., 2015.
• Kongar, Emre. “Can Dündar, Zülfü Livaneli ve Hamdi Alkan”, Cumhuriyet. 30.03. 2010.
• Koloğlu, Orhan. “Tarih ve Sanatın Birlikteliği”, Tarih ve Toplum. 198 (2000).
• Maktav, Hilmi. Türkiye Sinemasında Tarih ve Siyaset. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2013.
• Nurettin, Ahmet Vala. “Türk Film Yıldızı”, Akşam. 7.12.1932.
• Oral, Zeynep. “Lord Kinross Türkiye’de 1 Milyon Liraya Mal Olacak”, Milliyet. 26.04.1970.
• Öngören, Tali, Mahmut. “Atatürk Filmlerini Biz De Çevirebiliriz”, Cumhuriyet. 7.06.1983.
• _______ “Atatürk Filmleri Acaba Nerede”, Cumhuriyet. 4.10. 1982.
• Özön, Nijat. Türk Sineması Tarihi (1896-1960). İstanbul: Doruk Yayınları, 2010.
• _______ Karagözden Sinemaya, C:1. Ankara: Kitle Yayınları,1995.
• Pösteki, Nigar. 1990 Sonrası Türk Sineması. Kocaeli: Umuttepe Yayınları, 2012.
• Refiğ, Halit. Gazi İle Latife. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1998.
• Safa, Peyami. “Bir Okuyucumuzun Haklı Asabiyeti”, Milliyet. 12.07.1955.
• Scognamıllo, Giovanni. Türk Sinema Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yay., 2010.
• Serim, Ömer. Devlet Yapar, Devlet Yakar. İstanbul: An Yayıncılık, 2003.
• Şener, Erman. Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız. Ahmet Sarı Matbaası, 1970.
• Topuz, Hıfzı. “İhsan İpekçi’nin Ardından Atatürk, Mikrofon Fotoğraf ve Film”, Cumhuriyet. 20.01.1967.
• Tuğrul, Semih. “Atatürk Filmi Konusunda Bir Uyarma”, Cumhuriyet. 1.10.1964.
• Ünal, A. Haluk. “Değişen Türkiye ve Sinemamız”, Antrakt, S: 34, Temmuz (1994): 7-10.
• Yaylagül, Levent. Sinema Toplum Siyaset. Ankara: Dipnot Yayınları, 2018.
• Yılmaz, Duygu. “Tarihi Gerçeklere Veda”, NTV Tarih, S: 14, Mart (2010): 91-93.
• Süreli Yayınlar; Cumhuriyet, Milliyet, Akşam, Radikal.