CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA SIHHAT VE İÇTİMAİ MUAVENET VEKÂLETİNİN SAĞLIK BİLGİSİNİ HALKA ULAŞTIRMA ÇABASI

Yıl 2023, Sayı: 73, 1 - 24, 29.10.2023

Ümüt Akagündüz

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1353054

Öz

Bu araştırmada Cumhuriyet’in ilk yıllarında izlenen sağlık politikaları bağlamında sağlık bilgisini basılı eserler aracılığıyla halka ulaştırabilme çabası değerlendirilmiştir. Osmanlı birikiminin nitel ve nicel eksikliği ile uzun soluklu savaşların yarattığı sosyo-ekonomik problemler salgın hastalıkların etkilerini güçlendirirken yeni nüfus politikalarını da zorunlu kılmıştır. 1920-1938 yılları arasında yeni devletin izlediği sağlık politikaları sağlık çalışanları ile hastane sayılarının arttırılmasına odaklanmanın yanında koruyucu sağlık önlemleri ekseninde bireysel ve kolektif sağlık bilincinin uyandırılmasını da arzulamıştır. Anadolu’daki nüfusun pozitif yönde organizasyonunun aciliyeti her türlü sosyal problemin çözümlenmesini zorunlu kıldığından bilginin sadeleştirilmiş boyutunun çok yönlü yöntemlerle kitlere aktarılması gerekliydi. Bu çerçevede Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâletinin 1922-1939 yılları arasında kitaplar, afişler, broşürler, filmler ve farklı etkinliklerle halkı salgın hastalıklar, çocuk bakımı ve zararlı böcekler konusunda aydınlatmaya çalıştığı görülmektedir. Bu makale 1922-1939 yılları arasında yayımlanan “Annelere Nasihat, Trahom Hakkında Halka Nesayih, Kızamık, Sineklerle Mücadele, Kuşpalazı, Difteri” gibi pek çok kitap ve broşürden yararlanarak halk sağlığı bilgisinin nedenler-önlemler boyutunu, nüfus politikaları boyutunu, bilginin tarihi ve istatistiki aktarım boyutunu ve doğru bilgiye güvenme boyutunu belirginleştirmeye çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık, Salgın Hastalıklar, Nüfus, Anne, Doğru Bilgi, Eğitim

THE EFFORT OF THE MINISTRY OF HEALTH AND WELFARE TO REACH HEALTH INFORMATION TO THE PUBLIC IN THE INITIAL YEARS OF THE REPUBLIC OF TÜRKİYE

Öz

This study assessed the effort to disseminate health information to the public through printed publications in the context of health policies implemented in the initial years of the Republic. The qualitative and quantitative inefficiency of the Ottoman Empire's knowledge capacity and the socio-economic issues that originated from the long-term wars amplified the impacts of pandemics and necessitated new population policies. The health policies implemented by the new state between 1920-1938 focused on increasing the number of hospitals and their healthcare professionals, aspiring to raise individual and collective health awareness within the context of preventive health measures. Since the urgency of the positive organization of the Anatolian population obliged the resolution of all kinds of social problems, disseminating the simplified version of the information was vital to the masses with versatile strategies. In this context, the Ministry of Health and Welfare explicitly strived to educate the public about pandemic diseases, childcare, and pests by releasing books, posters, brochures, and making films and various activities between 1922 and 1939. This article, therefore, aimed to concretize the reasons-measures dimensions of public health actions, population policy, historical and statistical information dissemination, and the extent of reliance on the exact information by referring to numerous books, including "Advice to Mothers, Public Advise about Trachoma, Measles, Fighting Against Flies, Diphtheria..." and brochures released between 1922-1939 period.

Anahtar Kelimeler

Health, Pandemics, Population, Mother, Exact Information, Education.

Kaynakça

• Acımış, Nurhan Meydan ve Bilge Betül Kılıç. “Cumhuriyet (1928-1973) Döneminde Sürdürülen Sağlığın Geliştirilmesi Mücadelesinde Halk Sağlığı Temaları”, Lokman Hekim Dergisi. 11/1 (2021), 30-39.
• Ağırbaş, İsmail ve Yasemin Akbulut, Ömer Rıfkı Önder. “Atatürk Dönemi Sağlık Politikası”, Atatürk Yolu Dergisi. 48 (2011), 733-748.
• Ak, Bilal. “Türkiye Cumhuriyeti'nde Sağlık Hizmetleri”, Türkler, Cilt 17, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 2002, 419-435.
• Akagündüz Yinilmez, Seval. Ahlaklı Yurttaş. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi, 2017.
• Akagündüz, Ümüt. “Cumhuriyet Yılları Eğitim Tarihinde Halka Sağlık Bilgisini Sadeleştirerek Anlatmaya Çalışan Bir Eser: Sıhhi Konuşuk (1927)”, 4. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu (01-03 Eylül 2016), Ankara: Pegem Akademi (2016), 761-769.
• Alabaş, Ramazan. “Çocuk Haftası Dergisi ve Çocuk Eğitimi Açısından İncelenmesi”, Kastamonu Education Journal. 26/5 (2018), 1765-1784.
• Altay, Sadet. “Bulaşıcı ve Müzmin Bir Sosyal Afet: Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Trahom Hastalığı ve Mücadele Çalışmaları (1924-1938)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 12/23 (2016), 167-211.
• Bulut, Meryem. “Geçiş Ritüellerinde Doğum: Sağaltım Yolları”, Turkish Studies. 12/21, (2019), 121-132.
• Annelere Nasihat. Ankara: Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, 1926.
• Annelere Öğüt. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1938.
• Bit. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1938.
• Çiçek Hastalığı. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti,1938.
• Çocuk İshali. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1938.
• Diş Sağlığı Diş Temizliği. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti,1938.
• Erdem, Yavuz. “Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâletinin 1924 Yılı Sıtma İle Mücadele Raporu- Sıtma ve Bataklık Haritası”, Journal of Social and Humanities Sciences Research. 5/19 (2018), 639-653.
• Gözleri Kör Eden Trahom Hastalığı Hakkında Halka Nasihatler. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1933.
• Gül, Muhittin. “Atatürk Dönemi Sağlık Politikası”, Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi. 5/1 (1988), 249-258.
• Gümüşçü, Osman. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Halk Sağlığı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 19/55, (2003), 125-146.
• Gürsoy, Gencay. “Sağlık”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul: İletişim Yayınları, 1983, 1716-1735
• Halkacı, Kudsi. Çocuk Bakımı ve Halk Sağlığı Bilgileri, Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1938. Işık, Zekeriya. “Osmanlı’nın Son Zamanları Cumhuriyet’in İlk Çeyrek Asrında Sıtma Salgınına Karşı Verilen Mücadelenin Mahiyeti”, Selçuk Türkiyat. 51 (2021), 51-82.
• Kara Kabarcık (Şarbon). Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1939.
• Karabulut, Umut. “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sağlık Hizmetlerine Toplu Bir Bakış, Dr. Refik Saydam’ın Sağlık Bakanlığı ve Hizmetleri (1925-1937)”, Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi. 6/15 (2007),151-160.
• Karahumma-Tifo. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1937.
• Kızamık. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1937.
• Kızıl Hastalığı Nedir? Bu Hastalıktan Nasıl Korunulmalıdır. Ankara: Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, 1926.
• Kızıl Hastalığı ve Korunma Çareleri. Ankara: Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, 1930.
• Kuşpalazı (Difteri). Ankara: Sıhhat ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti,1938.
• Lekeli Humma. Ankara: Sıhhat ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, 1938.
• Naki Cevat. Anofeller. Ankara: Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, 1926.
• Nesipoğlu, Gamze. “Olgusal Bir Yapı Olarak Sağlık Politikaları: 1920-1960 Yılları Arası Cumhuriyet Döneminin Tarihsel İzleği”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21/1 (2018): 165-177.
• Ocak, Gürbüz. “Bilimsel Araştırmalarda Kullanılan Veri Toplama Yolları”, Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi, 2020.
• Özgiray, Ahmet. “Cumhuriyetin İlk Yılarında Sağlık-Sosyal İşleri ve Düzenlemesi (1920-1938)”, Tarih İncelemeleri Dergisi. 15/1, (2000), 1-8.
• Öztürk, Mustafa. “Cumhuriyet Dönemi'nde Sağlık Hizmetleri”, SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 6/1 (1999), 37-41. Sıhhi Müze Atlası. Ankara: Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, 1926.
• Sineklerle Mücadele. Ankara: Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, 1926.
• Tekir, Süleyman. “Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye'de Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1923-1930)”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 65 (2019), 407-430.
• Tekir, Süleyman. “Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti’nin Kuruluşu ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri (1920-1930)”, Belgi Dergisi. 18 (2019), 1301-1326.
• Trahom Hakkında Halka Nesayih. Ankara: Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti, 1924.
• Yıldırım, Ali ve Hasan Şimşek. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 2013.