THE PLACE AND IMPORTANCE OF TURKISH TOBACCO IN TURKISH-GERMAN TRADE (1930-1953)

Yıl 2024, Sayı: 74, 110 - 130, 31.05.2024

Ceyhun Öğreten

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1412951

Öz

Turkish-German relations have developed in the political, military and economic fields since the last quarter of the 19th century. The export of Turkish tobacco, which was one of the key products in the trade relations between the two countries, became one of the most important sources of income for the Turkish economy. For Germany, Turkey was considered the producer of the best quality tobacco among the Oriental tobacco producing countries. From the Great Depression until the Second World War, Turkish-German tobacco exports were carried out on the basis of the trade agreement signed in 1930, and at the end of the war negotiations were held with Germany on the continuation of the existing status. The US involvement in Europe through Marshall and Truman's aid and the idea of an integrated Europe to be built in Europe was an important break in Turkish-German trade relations. The establishment of the World Trade Organisation, which complemented the IMF and the World Bank, brought the obligation of Turkish tobacco exports to Germany within the framework of international agreements. From 1948 onwards, Turkish-German tobacco trade resumed in accordance with bilateral negotiations between Turkey and the Bi-Zone Occupation Command and international obligations. This article analyses how Turkish-German tobacco trade was affected by international developments between 1930 and 1953 and the impact of mutual diplomatic initiatives on Turkish tobacco exports. Literature, official publications and archival documents were used in the research.

Anahtar Kelimeler

Federal Republic of Germany, import-export, Marshall Aid, Turkish-German relations, Turkish tobacco.

TÜRK TÜTÜNÜNÜN TÜRK-ALMAN TİCARETİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ (1930-1953)

Öz

Türk-Alman ilişkileri 19’uncu yüzyılın son çeyreğinden itibaren siyasi, askeri ve ekonomik alanda gelişmiştir. İki ülkenin ticari ilişkilerinde belirleyici ürünlerden olan Türk tütününün ihracatı Türkiye ekonomisi için önemli gelir kaynaklarından biri olmuştur. Almanya içinse Şark tütünü üreticisi ülkeler içinde en kaliteli tütün üreticisi Türkiye olarak görülmüştür. Büyük Buhran’dan İkinci Dünya Savaşı’na kadar Türk-Alman tütün ihracatına 1930 yılında imzalanan ticaret anlaşması temel alınarak yürütülmüş, savaş sonunda ise Almanya’yla mevcut statünün devamı konusunda görüşmeler gerçekleştirmiştir. Amerika’nın Avrupa’da Marshall ve Truman yardımlarıyla etkin hale gelmesi ve Avrupa’da tesis edilmek istenen bütünleşik Avrupa fikri Türk-Alman Ticari ilişkilerinde önemli bir kırılmayı oluşturmuştur. IMF ve Dünya Bankası’nı tamamlayıcı nitelikteki Dünya Ticaret Örgütü’nün kurulması Almanya’ya Türk tütün ihracatının uluslararası antlaşmalar kapsamında yürütülmesi zorunluluğunu getirmiştir. 1948 yılından itibaren Türkiye ve Bi-zone İşgal Komutanlığı arasında yapılan ikili görüşmeler ve uluslararası yükümlülükler doğrultusunda Türk-Alman tütün ticareti tekrar başlamıştır. Bu makalede 1930-1953 tarihleri arasında Türk-Alman tütün ticaretinin uluslararası gelişmelerden nasıl etkilendiği, karşılıklı diplomatik girişimlerin Türk tütün ihracatına etkisi değerlendirilmektedir. Araştırmada alan yazını, resmi yayınlar ve arşiv belgelerinden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Federal Almanya Cumhuriyeti, İthalat-İhracat, Marshall Yardımı, Türk-Alman İlişkileri, Türk Tütünü.

Kaynakça

• Alkan, M. Nail. “Hayranlık, Dostluk ve Çıkar Üçgeninde Türk-Alman İlişkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 34 (2015): 35-48.
• Avcıoğlu, Doğan, Türkiye’nin Düzeni (Dün-Bugün-Yarın), Ankara: Bilgi Yayınevi, 3. Baskı, 1969.
• Bulut, Cihan. “Azerbaycan’ın Dünya Ticaret Örgütü Üyeliğinin Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 9/2 (2007): 59 – 73.
• Burk, Kathleen. “The Marshall Plan: Filling in Some of the Blanks”, Contemporary European History. 10/2 (2001): 267-294.
• Büyükdağ, Atakan. “Osmanlı Petrolleri ve Alman İmparatorluğu Türk-Alman İlişkilerinin Yitirilmiş Fırsatı”, Ekonomi Maliye İşletme Dergisi. 4/2 (2021): 124-133. doi.org/10.46737/emid.947400, Erişim 30.03.2023.
• Ceylan, İsmail Coşkun. Türkiye’de Tütün Politikasının Tarihsel Gelişimi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1995.
• Cillov, Haluk. Türkiye Ekonomisi Bakımından Tütünün Önemi ve Gelişme İmkânları. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 1965.
• Dağ, Mustafa. “İnhisarlar İdaresi Umumi Müdürlüğünün Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadelesi: Urfa İnhisarlar Tütün Atölyesi Müdürlüğü Örneği (1925-1950)”, Mukaddime. 13/1 (2022): 69-100. doi.org/10.55179/dusbed.1125400. Erişim 05.04.2023.
• Dağlı, Erkan. “Alman Büyükelçilerinin Gözüyle Türk-Alman İlişkileri (1900-1938)”, Journal of Atatürk. 5/1 (2016): 93-118.
• Demir, Kenan. “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basınında Tütün Tarımı ve Reji Şirketi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 22/41 (2019): 419-445. doi.org/10.31795/baunsobed.580791, Erişim 10.04.2023.
• Dikmen, Nedim, “Osmanlı Dış Borçlarının Ekonomik ve Siyasi Sonuçları”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 19/2 (2005): 137-159.
• Gumpel, Werner. “Die Wirtschaftsbeziehungen Zwischen Der Turkei und Der Bundesrepublik Deutschland Entwicklung, Probleme, Perspektiven”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 3/1-2 (1985): 227-239.
• Halaçlı, Cengizhan. “Türkiye’de Tütün Üretiminin Gelişiminde Mübadillerin Yeri”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi. 8 (2021): 301-324.
• İnhisarlar Umum Müdürlüğü. Türk Tütünü ve Tütüncülüğü. Ankara: Ziraat Vekaleti Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi, A Serisi, Takım 8, 1938.
• Karadağ, Cafer Tayyar. “Alman Federalizminin Tarihsel Süreçteki Gelişimi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 13/2 (2015): 121-136. doi.org/ 10.18026/cbusos.32235 Erişim 13.11.2023.
• Karavar, Hilal. “Ekonomik Diplomasi Perspektifinden II. Wilhelm ve Theodor Heuss’un Türkiye Ziyaretlerinin Değerlendirilmesi”, Uluslararası İlişkiler Dergisi. 18/72 (2021): 87-102. doi.org/10.33458/uidergisi.954772, Erişim 06.09.2023.
• Karavar, Hilal. “Türk-Alman Ticari İlişkilerinde Yeniden Canlanma: 1949-1954 Yılları”, Mediterranean Journal of Humanities. 9/2 (2019): 373-387. doi.org/10.13114/MJH.2019.496, Erişim 08.08.2023.
• Kılınçkaya, Mehmet Derviş. “Marshall Planı ve Milli Prodüktivite Merkezi’nin Kuruluşu”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 18/18 (2013): 131-146.
• Köseraif, Orhan. Türk Tütünü ve Tütüncülüğü. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya, 1938.
• Kurat, Yuluğ Tekin. “İkinci Dünya Savaşında Türk-Alman Ticaretindeki İktisadi Siyaset”, Belleten. 25/97 (1961): 95-104.
• Muratoğlu, Tahir. “Almanya Federal Cumhuriyeti’nde Devlet Yapılanması”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 18/2 (2014): 291-366.
• Öğreten, Ceyhun. “Türk-Alman Kültür Diplomasisi ve 1957 Tarihli Kültür Antlaşması”, Marmara University Journal of Turkology. 10/2 (2023): 636-656. doi.org/10.16985/mtad.1256522, Erişim 26.12.2023.
• Özdemir, Murat. Türkiye’de Tütün Sektörünün Tarihi ve Ekonomik Yapısı. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Pamuk, Şevket. Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1920-1913, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. Baskı, 2005.
• Reyhan, Cenk. “Türk-Alman İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı (1878-1914)”, Belleten. 69/254 (2005): 217-266. doi.org/10.37879/belleten.2005.217, Erişim 23.12.2023.
• Suvla, Refii- Şükrü. “Tütün İhracatımızı Geliştirme Tedbirleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. 5/1-4 (1945): 83-95.
• Şahin, Güven, Nuran Taşlıgil, “Türkiye’de Tütün (Nicotiana tabacum L.) Yetiştiriciliğinin Tarihsel Gelişimi ve Coğrafi Dağılımı”, Doğu Coğrafya Dergisi. 18/30 (2013): 71-102.
• TC Ziraat Vekâleti. Afyon, Tütün, Pamukçuluk. Ankara: Birinci Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi, B Serisi, Takım 6, 1938.
• Türkiye Tütün Kongresi 1950, Ankara: Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı Neşriyatı, 1950.
• Uzgel, İlhan. “Almanya’yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası. Ed. Baskın Oran. İstanbul: İletişim Yayınları, 16. Baskı, 2011: 297-306.
• Yavan, Nuri. “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Bölgesel Dağılışı”, Coğrafi Bilimler Dergisi. 1/1 (2003): 19-42. doi.org/10.1501/Cogbil_0000000028. Erişim 05.04.2023.
• Yurtoğlu, Nadir. “Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de Tütün Yetiştiriciliği ve Politikası (1923-1938)”, Belgi Dergisi. 22 (2021): 151-194. doi.org/10.33431/belgi.874549, Erişim 01.05.2023.
• Yurtoğlu, Nadir. “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tütün Tekeli ve Sigara Fabrikalarının Tarihsel Gelişimi (1923-1950)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 5/17 (2018): 81-116.