JEAN CHEVRIER, THE SWISS AGENT AND HIS REPORT ON THE ROCHEFORT PROJECT

Yıl 2024, Sayı: 74, 99 - 109, 31.05.2024

Ahmet Şamil Gürer

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1465103

Öz

This article presents a cross-section of the espionage activities of a Levantine named Jean Chevrier who lived in Galata in the 18th century. Main sources of the study are an intelligence report written by him and submitted to the Austrian ambassador of the period and a diplomatic report of the French ambassador in Istanbul. Jean Chevrier was a member of a Genevan Protestant community in Constantinople who worked as a watchmaker. Over time, he became a part of Alexandre Bonneval's inner circle in Galata (Humbaracı Ahmed Pasha). Probably this relationship paved the way for his important position in the embassy of the Kingdom of Naples in Istanbul. However, due to the collapse of his commercial activities, he had fallen into great debt and in exchange for money, he informed the Austrian ambassador Penkler about Bonneval Pasha's anti-Austrian activities. This person, erroneously referred to as Chenier in Niyazi Berkes' Modernization in Turkey, was the author of the report on the Rochefort project presented to Nevşehirli Damat İbrahim Pasha at the beginning of the Tulip Period. Captain Rochefort, a Protestant French officer, promised military and technical services to the Sublime Porte in exchange for the Huguenot community of which he was a member to be granted asylum in Ottoman lands. But the project was not realized due to the intervention of the French ambassador of the period. Although Chevrier's report mentions this project in detail, it mainly deals with a new Protestant asylum attempt that seems to have been on the agenda in the year of 1745.

Anahtar Kelimeler

Bonneval, Chevrier, Espionage, Huguenot, Turkish Modernization, Rochefort Project

İSVİÇRELİ CASUS JEAN CHEVRIER VE ROCHEFORT PROJESİ HAKKINDAKİ RAPORU

Öz

Bu makale 18. yüzyılda Galata’da yaşamış olan Jean Chevrier adlı bir Levanten’in casusluk faaliyetlerinden bir kesit sunmaktadır. Bizzat kendisi tarafından kaleme alınarak dönemin Avusturya elçisine sunmuş olduğu bir istihbarat raporu ile dönemin İstanbul’daki Fransız elçisinin bir diplomatik raporu çalışmanın ana kaynakları arasındadır. Jean Chevrier İstanbul’da saatçilikle uğraşan bir Cenevreli Protestan cemaatinin üyelerinden biriydi. Zamanla Alexandre Bonneval’in Galata’daki (Humbaracı Ahmed Paşa) yakın çevresinde yer almıştır. Muhtemelen bu ilişkisi ona Napoli Krallığı’nın İstanbul elçiliğinde elde edeceği önemli mevkinin yolunu açmıştır. Ancak, ticari işlerinin bozulması yüzünden büyük bir borca girmiş olduğundan para karşılığında Avusturya elçisi Penkler’e Bonneval Paşa’nın Avusturya karşıtı faaliyetleri hakkında bilgi aktarmıştır. Berkes’in Türkiye’de Çağdaşlaşma adlı eserinde hatalı olarak Chenier olarak zikredilen bu kişi Lale Devri’nin başlarında Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’ya sunulmuş olan Rochefort projesinden bahseden raporun yazarıdır. Bir Protestan Fransız subayı olan Yüzbaşı Rochefort üyesi bulunduğu Huguenot cemaatine Osmanlı topraklarına iltica izni verilmesi karşılığında Babıâli’ye askeri ve teknik konularda hizmet vaadetmiş, ancak dönemin Fransız elçisinin müdahalesi ile proje gerçekleşmemiştir. Chevrier’nin raporu bu projeyi ayrıntılı olarak zikretmekle birlikte esas olarak, 1745 yılında gündemde bulunduğu anlaşılan yeni bir Protestan ilticası girişimini engelleme meselesi üzerinde durmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bonneval, Casusluk, Chevrier, Huguenot, Rochefort Projesi, Türk Modernleşmesi

Kaynakça

• Adıvar, Adnan. Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1982.
• Babel, Antony. Histoire Corporative de l'Horlogerie de l'Orfèvrerie et des Industries Annexes. Geneve: A.Jullien,1916.
• Berkes, Niyazi. The Development of Secularism in Turkey. London: Hurst Company, 1998.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1973.
• Beydilli, Kemal. “Korsika ve Osmanlı Devleti”. İlmi Araştırmalar. 4 (1996): 17-46.
• Beydilli, Kemal. İki İbrahim: Müteferrika ve Halefi. İstanbul: Kronik Yayınları, 2019.
• Buyssens, Danielle. “Jean-Etienne Liotard (1702-1789), peintre genevois a Constantinople et peintre turc a Geneve”. L’Horloger du Serail. Ed. P.Dumont-R. Hildebrand. İstanbul: Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü, 2006, 69-83. https://books.openedition.org/ifeagd/1506 Erişim 12.02.2024.
• Demir, Uğur. Osmanlı Hizmetinde Bir Mühtedi: Humbaracı Ahmed Paşa, İstanbul: Yeditepe Yay., 2015.
• Gürkan, Emrah Safa, “Bir Diplomasi Merkezi Olarak Yeniçağ İstanbul’u”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Cilt 2, İstanbul: ISAM Yayınları, 2015: 372-399.
• Gürkan, Emrah Safa, Sultanın Casusları: 16. Yüzyılda İstihbarat, Sabotaj ve Rüşvet Ağları, İstanbul: Kronik, 2018.
• Hammer, J. De. Histoire de L’empire Ottoman: Depuis Son Origine Jusqu’a Nos Jours. Traduit de L’Allemand par J.-J Hellert. Cilt 15, Paris: Bellizard, 1839.
• Hammer, Joseph von. Büyük Osmanlı Tarihi, Çev. M. Çevik, Cilt 10, İstanbul: Sabah Gazetesi, T.Y.
• Hammer, Joseph von. Geschichte des Osmanischen Reiches, Cilt 8, Wien: A. Hartlebens Verlage, 1832.
• Kacır, Tuğba İsmailoğlu. “Hammer Tarihi’nin Türkçeye Çeviri Teşebbüsleri ve Çevirisi Üzerine”, Vakanüvis, I/1, (2016): 262-279.
• Kurtz, Otto. Sultan İçin Bir Saat: Yakındoğu’da Avrupa Saat ve Saatçileri, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2005.
• McCloy, T. Shelby. “Persecution of the Huguenots in the 18th Century”, Church History, XX/3, (1951): 56-79.
• Sterchi, J. “Türkisches”, Blatter Für Bernische Geschichte Kunst und Altertumskunde, VII/1, (1911): 1-54.
• Yalçınkaya, Alaaddin, “Bir Avrupa Diplomasi Merkezi Olarak İstanbul: 1792-1798 Dönemi İngiliz Kaynaklarına Göre”, Osmanlı, Cilt.1, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları,1999: 660-675.
• Yeşil, Fatih. “Bir Fransız Maceraperestin Savaş ve Diplomasiye Dair Görüşleri: Humbaracı Ahmed Paşa’nın (Kont Alexander Bonneval) Lâyihaları”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 15 (2011): 205-228.
• Zinkeisen J. Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. N. Epçeli. Cilt 5. İstanbul: Yeditepe Yay., 2011.
• Uzun D. C., E. C. Bormalı ve M. C. Aydemir, Feriköy Cemetery Project.
• https://pure.sabanciuniv.edu/sites/pure.sabanciuniv.edu/files/pure-reports/pure2019_ferikoy_cemetry-.pdf