Osman Bölükbaşı ve Milliyetçilik Anlayışı

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 92 - 121, 31.12.2022

Abdullah Turan

Öz

Osman Bölükbaşı, Türk siyasetinde tek başına iktidar olma fırsatını elde edememiş olsa da Türk siyasi hayatının şekillenmesinde çok etkili bir pozisyona sahip olmuştur. Bölükbaşı siyasete bakışı ve iktidardan beklentileri nedeniyle siyasi hayatında birçok hadise yaşamıştır. Yaşanan hadiselere rağmen seçilmeye devam etmiş olan bir parti lideri olarak Bölükbaşı’nın yaşadığı hadiselerde elbette siyasi ideolojisi de belirleyici olmuştur.
Bu çalışma ile Osman Bölükbaşı’nın gerek kurduğu partilerde gerekse söylem ve duruşunda öne çıkan milliyetçilik anlayışının çerçevesi çizilmeye çalışılacaktır. Daha önce Bölükbaşı’nın milliyetçilik anlayışı üzerine kapsamlı bir çalışma yapılmamış olması ile birlikte onun genel hatlarıyla muhafazakâr bir lider olarak bilinmesi ve Türk seçmeni için önemli olan bu özelliğine rağmen iktidara gelememiş olması çelişkisini anlamaya yönelmesi bu çalışmanın değerini/önemini ortaya koymaktadır. Çünkü Bölükbaşı, “siyasi çizgisinden çıkmayan, esnemeyen ve milletin refahını her şeyin önüne koyan” bir duruş ortaya koyması ile milliyetçi partilerin duruşuna yakın bir pozisyon işgal etmiştir.
Bu bağlamda öncelikle internet ve kütüphanelerden elde edilen makale ve kitaplar ile literatürde yer almış olan değerlendirmeler, anılar, konuşmalar şeklindeki birincil ve ikincil kaynaklar taranmıştır. Elde edilen verilerle çalışma amacını gerçekleştirmek için ilk olarak Bölükbaşı’nın siyasi kimliği, siyasi hayatı, yaşanan hadiseler ve siyasi yaşamında benimsediği düsturlar konusunda bir yazım gerçekleştirilmiştir. Sonrasında yazılı metinlerde, söylemlerde ve literatürde yer aldığı hali ile Bölükbaşı’nın milliyetçiliğini ortaya koyan bir yazıma yer verilmiştir. Son olarak ayrı bir başlık açılarak “Bölükbaşı’nın siyasi davranışları çerçevesinde milliyetçiliğini nasıl dışa vurduğuna dair” bir değerlendirme yapılarak çalışma nihayetlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osman Bölükbaşı, Millet Partisi, Milliyetçilik, Muhafazakârlık.

Osman Bölükbaşı and His Understanding of Nationalism

Öz

Osman Bölükbaşı could not get the opportunity to be in power alone in Turkish politics. However, he was very influential in shaping Turkish political life. Bölükbaşı experienced many events in his political life due to his view of politics and his expectations from the government. Despite the events, he continued to be elected. As a party leader, of course, his political ideology was decisive in the events that Bölükbaşı went through.
This study aims to draw the framework of the understanding of nationalism that stands out in the discourse and stance of the parties founded by Osman Bölükbaşı. There has not been a comprehensive study on Bölükbaşı’s understanding of nationalism in the literature. However, he is known as a conservative leader in general terms. Despite having this feature, which is important for Turkish voters, he could not come to power. This study becomes important because it tends to understand this contradiction. Because Bölükbaşı occupied a position close to the stance of the nationalist parties because of his stance that “does not go out of his political line, does not stretch and puts the welfare of the nation above all else”.
In this context, primary and secondary sources such as “articles, books, evaluations in the literature, memories, speeches” obtained from the internet and libraries were scanned. With the data obtained, firstly, the subject of “Bölükbaşı’s political identity, political life, events and the principles he adopted in his political life” was written. Afterwards, Bölükbaşı nationalism, which is stated in “written texts, discourses and literature”, is explained. Finally, the study was concluded by making an evaluation explaining how Bölükbaşı expressed his nationalism by considering his political behaviors.

Anahtar Kelimeler

Osman Bölükbaşı, Nation Party, Nationalism, Conservatism.

Kaynakça

• Acar, H. (2018). Muhafazakar Milliyetçilik Anlayışı, H. Acar (Ed.), Milliyetçilik Tipolojileri içinde, (ss.203-222). 1.Baskı, Ankara: Nobel Yayınları.
• Akıncı, M. (2012). Türk Muhafazakarlığı-Çok Partili Siyasal Hayatta 12 Eylül’e-, İstanbul: Ötüken Yayınları. Akdoğan, Y. (2003). Muhafazakar Demokrasi, AK Parti, Ankara.
• Akgül, M. (2004). Türkiye’de Siyasal-Toplumsal Merkezin Değişim Süreci ve Muhafazakârlık, Marife, Yıl: 4, Güz, (2), 109-127.
• Aktaşlı, U. (2009, Ocak). Muhafazakâr Düşünce ve Türk Muhafazakârlığı, Haksöz, 11 Mart 2019 tarihinde https://www.haksozhaber.net/okul/muhafazakar-dusunce-ve-turk-muhafazakarl_g_-5722yy.htm sayfasından erişilmiştir.
• Aktaşlı, H. U. (2014, Mart). Muhafazakarlık İslamcılığın Alternatifi mi?, UMRAN, (235), s.64-68. İstanbul: Şan Ofset Matbaacılık.
• Akyol, T. (2020, 10 Şubat). Bölükbaşı’ya göre özgürlük ve adalet, Karar, 1 Mart, 2021 tarihinde https://www.karar.com/yazarlar/taha-akyol/bolukbasiya-gore-ozgurluk-ve-adalet-12771 sayfasından erişilmiştir.
• Albayrak, M. (2014). Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Yılları ve Demokratikleşme Sürecinin İlk On Yılı, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 2014/1, ss.297-312.
• Atılgan, G. (2014). İdeoloji, Siyaset Bilimi -Kavramlar-İdeolojiler-Disiplinler Arası İlişkiler İçinde, (ss.285-298). 4.Baskı, İstanbul: Yordam Kitap.
• Baradat, L. P. (2012). Siyasal İdeolojiler: Kökenleri ve Etkileri (A. Aydın, Çev.), Birinci Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Barış, İ. (2014, Temmuz-Aralık,). Muhafazakar Düşüncenin Temel Değerleri Çerçevesinde AK Parti, Muhafazakar Düşünce, Yıl:11, (41-42), 237-255.
• Barutçu Z. (2019). Osman Bölükbaşı, T. Bora, (Ed.), Türkiye’nin 1950’li Yılları içinde, (Haz. M. K. Kaynar), (ss.533-540). 3.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2008). Alparslan Türkeş, T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4: Milliyetçilik içinde, (ss. 686-695). 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Calhoun, C. (2012). Milliyetçilik, (B. Sütçüoğlu, Çev.), 3. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Castells, M. (2006). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür Cilt 2: Kimliğin Gücü, (E. Kılıç, Çev.), 1. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çaha, Ö. (2004). Muhafazakar Düşüncede Toplum, Uluslararası Muhafazakarlık ve Demokrasi
• Sempozyumu:10-11 Ocak 2004 içinde, (ss.66-79). Ankara: AK Parti Kütüphanesi.
• Çağla, C. (2015). Yeni Başlayalar İçin Siyaset Bilimi, Bilge Kültür Sanat, Birinci Baskı, İstanbul.
• Çaylak, A. (2007). 1946-50 Arası Dönemde Müfrit Muhafazakar Demokratlar ve Türk Demokrasisinin Almış Olduğu Biçim, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(1), 17-42.
• Çaylak, A. (2010). İktidar Muhalefet İlişkileri Bağlamında Türkiye’nin Siyasal Hayatında Osman Bölükbaşı ve Siyasal Hareketi, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Çaylak, A. ve Kaymal, C. (2021). 27 Mayıs ile 12 Mart Arası Dönemde Muhalefetin Sembol İsmi: Osman Bölükbaşı, İnsan ve İnsan Dergisi, Yıl 8, Yaz, S. 29, 49-64.
• Çoban, F. (2015). İslamcılığın Fikri Taşıyıcısı Olarak Türkiye Siyasi Hayatında Necip Fazıl, Mülkiye Dergisi, 39 (3), 59-87.
• Dayı, H. (2013, 3 Eylül). Müslüman demokrat, muhafazakâr ve liberal Olmak, Yeni Şafak, 2 Ocak 2020 tarihinde https://www.yen_safak.com/hayat/musluman-demokrat-muhafazakâr-ve-l_beral-olmak-560316 sayfasından erişilmiştir.
• Dursun, D. (2003, 14 Ağustos). AK Parti ve Muhafazakar Demokrasi, Yeni Şafak, 09 Ağustos 2018 tarihinde https://www.yen_safak.com/ars_v/2003/agustos/14/ddursun.html sayfasından erişilmiştir.
• Donat, Y. (2005, 29 Mayıs). Bir Ömrün Hikayesi, Sabah Gazetesi, 1 Mart 2021 tarihinde https://www.sabah.com.tr/yazarlar/donat/2005/05/29/bir_omrun_hikayesi sayfasından erişilmiştir.
• Erdoğan, M. (1999). Milliyetçilik İdeolojisine Dair, Liberal Düşünce, ss.89-98. 1 Haziran 2019 tarihinde http://erdoganmustafa.org/wp-content/uploads/2016/10/Milliyet%C3%A7ilik-%C4%B0deolojisine-Dair.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Güner, A.O. (2011, Eylül). Siyasetin Ulu Çınarı Osman Bölükbaşı, Türk Yurdu Dergisi, Yıl 100, Sayı 289, 28 Şubat 2021 tarihinde https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1625 sayfasından erişilmiştir.
• Hayes, C. J. H. (2010). Milliyetçilik Bir Din-Batı Siyasal Düşüncesinde ‘Ulusalcılık’ Tasavvuru- (M. Çiftkaya, Çev.), 2. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Heywood, A. (2013), Siyasi İdeolojiler, 5. Baskı, Ankara: Adres Yayınları. İnan, S. (2005). 1949’da İnönü ve Bayar’a Suikast İddiası: Reşat Aydınlı Olayı, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(1), 201-230.
• Karpat, K.H. (2010, Nisan). Türk Demokrasi Tarihi- Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller, 1. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kedourie, E. (1971). Avrupa’da Milliyetçilik, (M. H. Tımurtaş, Çev.), 1. Baskı, Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Kerestecioğlu, İ. Ö. (2010). Milliyetçilik: Uyuyan Güzeli Uyandıran Prensten Frankeştayn’ın Canavarına, (H. B. Örs, Der.), 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler içinde, (ss.309-350). 4. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Keskin, N.E. (2019). Ellili Yıllarda Kamu Yönetimi, T. Bora, (Ed.), Türkiye’nin 1950’li Yılları içinde, (Haz. M. K. Kaynar), (ss.505-532). 3.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kılınç, M. (2018). Türk Demokrasi Tarihinde Millet Partisi ve Osman Bölükbaşı Üzerine Bir İnceleme (1948-1973), Journal of Social And Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(23), 1241-1246.
• Kocabaş, S. (2011). Menderes Dönemi Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs 1960 Darbesine Giden Yol (1950-1960), T.C. Devlet Tarihi 5, 1.Baskı, İstanbul.
• Koçak, S. (2008). Siyasi Tarih (1923-1950). Çağdaş Türkiye 1908-1980- Türkiye Tarihi 4 içinde, (ss.82-173) (Yay. Yön. S. Akşin), 10.Baskı, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Limoncuoğlu, A. (2018). Türkiye’de Üçüncü Yolun Başı; Millet Partisi (1948), Akademik Hassasiyetler, 5 (10), 145-155.
• Mermer Üzümlü, A. (2019). Tanımların Ötesinde Milliyetçilik: Kuramlar, Tartışmalar, Paradokslar, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, (89), 325-334. Onak, N. (1993). Millet Partisi (Türk Siyasal Hayatında 1960’a Kadar Doldurduğu Yer), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Öz, A. (2013). İslâmcılığın Muhafazakârlaşması Eleştirisi Üzerine Bazı Dikkatler, İ. Kara ve A. Öz, (Ed.), Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri içinde, (ss.590-616). 1.Baskı, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Özdemir, A. (2017, 25 Mart). Osman Bölükbaşı’yı Biliyor Musunuz? - Osman Bölükbaşı, İstanbul Gazetesi, 10 Eylül 2021 tarihinde http://www.siirparki.com/obolukbasiyadair2.html sayfasından erişilmiştir.
• Özdemir, H. (2008). Siyasal Tarih (1960-1980). Çağdaş Türkiye 1908-1980- Türkiye Tarihi 4 içinde, (ss.188-261) (Yay. Yön. S. Akşin), 10.Baskı, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özkırımlı, U. (2010). Milliyetçilik Üzerine Güncel Tartışmalar: Eleştirel Bir Müdahale, 1. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Saçaralp, Ç. (2019, 6 Şubat). Meydanları coşturan sandıkta dibe vuran renkli politikacı: Osman Bölükbaşı, Jurnal.İst, 1 Mart, 2021 tarihinde https://www.gzt.com/jurnalist/meydanlari-costuran-sandikta-dibe-vuran-renkli-politikaci-osman-bolukbasi-2798468 sayfasından erişilmiştir.
• Sanlı, F. S. (2019). Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’nden Milliyetçi Hareket Partisi’ne -Tarıhî Süreç, İdeoloji ve Politika- (1960 – 1969), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Saygılı, O. (2010, 5 Temmuz). Türk Siyasetinin Keskin Muhalif: Osman Bölükbaşı, Erzurum Gazetesi, 28 Şubat 2021 tarihinde http://www.erzurumgazetesi.com.tr/yazar/Turk-Siyasetinin-Keskin-Muhalifi-Osman-Bolukbasi/2295/ sayfasından erişilmiştir.
• Smith, A. D. (2009). Milli Kimlik, (B. S. Şener, Çev.), 5. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Smith, A. D. (2013). Milliyetçilik-Kuram, İdeoloji, Tarih- (Ü. H. Yolsal, Çev.), Ankara: Atıf Yayınları.
• Tekin, Ü. (2004). AK Parti’nin Muhafazakar Demokrat Kimliği, 1. Baskı, Ankara: Orient Yayınları.
• Turan, A. (2022). Yirmi Yıllık İktidarın Bir Muhasebesi: AK Parti ve Milliyetçilik, 1.Baskı, Konya: Eğitim Yayınları.
• Uçar, F. (2018). Üç Tarz-ı Siyaset’in Bir Unsuru Olarak İslâmcılık ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri, Journal of History Studies, 10(4), 191-217.
• Uluçakar, M. (2018). Muhafazakâr Demokrasi Söylemi Üzerine Bir İnceleme, Alternatif Politika, 10 (3), 349-373.
• Uyar, H. (2018, 29 Mart). Türk siyasetinin iki önemli ismi: Osman ve Deniz Bölükbaşı, Ege Meclisi, 1 Mart 2021 tarihinde http://www.egemeclisi.com/kose-yazisi/5528/turk-siyasetinin-iki-onemli-ismi-osman-ve-deniz-bolukbasi.html sayfasından erişilmiştir.
• Vincent, A. (2006). Modern Politik İdeolojiler, (A. Tüfekçi, Çev.), İstanbul: Paradigma Yayınları.