The Role of Differences in Recitation in the Interpretation of the Verses of Judgment in Qurtubî's Tafsir Named al-Câmiʿ li-Aḥkâmi'l-Qurʾan

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 106 - 128, 17.06.2022

Muhammed İkbal İlhan , Sebahattin Erdoğan

Öz

The use of the recitation of the Qur'an is a reality in judgment of the Qur’an. In this regard, there is a close connection between the science of recitation and the interpretations of the judgments. However, recitations are considered as procedural/phonetic readings. These are the recitations that are not strong in terms of meaning and the vecihs, the vocalization of which is controversial. On the other hand, the fershi qiraat and the recitations classified as shaz, which exist among those within the recitation, are the interpretations of judgment that play an active role in considering the interpretations and rules of the verses. In this field, the Andalusian-born Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh al-Qurtubî (d. 671/1273) also has a special importance for penned recitations. In the mudimah of his work, the ones suitable for the qiraat have been considered in detail, and there has been a place for the recitations thought for fiqh. Kurtubî preferred the seventh system of Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî (ö. 324/936), in which he used the differences of recitation in his tafsir. This is an examination of the subjects of the seventh system, mütevâtir qiraat, which Qurtubî included in his commentary, and the interpretations and influences of the verses outside this system.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Qiraat, Mutawatir/Authentic (qiraat), Shaz (qiraat), Ahkâm Verses, al-Qurtubî.

Kurtubî’nin el-Câmiʿ li-Ahkâmi’l-Kurʾân İsimli Tefsirinde Ahkâm Âyetlerinin Yorumunda Kıraat Farklılıklarının Rolü

Öz

Kıraat farklılıkları, Kur’ân ahkâmının anlaşılması noktasında fonksiyonel olarak kullanılmaktadır. Bu münasebetle kıraat ilmi ile ahkâm tefsirleri arasında sıkı bir ilişki vardır. Ancak kıraat ilmi içerisinde değerlendirilen usul/fonetik okumalar (med, imâle, teshîl, gunne, ihfâ vb.) lafzın telaffuzuna yönelik lehçe farklılıkları içerdiğinden, âyetlerdeki ahkâmın yorumunda belirleyici role sahip değillerdir. Hareke ve harflerin seslendirilişi hususunda ihtilaf edilen bu kıraat vecihlerinin manaya tesiri bulunmamaktadır. Diğer yandan kıraat geleneği içerisinde var olan ferşî okuma ve şâz olarak nitelendirilen kıraatler ise âyetlerin ahkâmının değişiminde etkin bir rol oynadığından ahkâm tefsirlerinde sıklıkla kullanılmışlardır. Bu alanda el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân adlı eseriyle otorite kabul edilen Endülüs doğumlu Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtubî (ö. 671/1273) de tefsirini kaleme alırken kıraatlere özel bir önem vermiştir. Eserinin mukaddimesinde okuyucuya konuyla alakalı detaylı mâlûmat aktarmış, fıkhî hükümlerin izahında kıraat farklılıklarına yer vermiş ve kıraatlerden müstağni kal(a)mamıştır. Kurtubî, tefsirinde kıraat farklılıklarını kullanırken sahih okuyuşlar kapsamında Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî’nin (ö. 324/936) yedili sistemini tercih etmiş hatta bu yedi içerisinde var olan kıraatleri mütevâtir olarak kabul etmiştir. Bunlar dışında kalan okumaları ise şâz olarak değerlendirmiştir. Bu makalede Kurtubî’nin tefsirinde yer verdiği bu yedili sistem içerisindeki mütevâtir/sahih kıraat farklılıkları ve bu sistemin dışında kalan şâz okuyuşların ahkâm âyetlerinin yorumuna etkisi ele alınacaktır. Ayrıca Kurtubî’nin ilgili konuya yönelik yaklaşımı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Kıraat, Mütevâtir/Sahih, Şâz, Ahkâmü’l-Kurʾân, Kurtubî.

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “Kırâatlerin Fıkhî Hükümlere Etkisine Dair Bir İnceleme: Nisâ Sûresi’nin 43. Âyeti Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (2015), 205-232.
• Altıkulaç, Tayyar. “Kurtubî, Muhammed b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/456-457. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bayram, Abdullah. Kurtubî ve Fıkhî Tefsiri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• Bâzemul, Muhammed b. Ömer b. Sâlim. el-Kırâât ve eseruhâ fî’t-tefsîr ve’l-ahkâm. Suûdî Arabistan: Dâru’l-Hicre, 1996.
• Bel’am, Miftah es-Senûsî. el-Kurtubî: Hayâtühû ve âsâruhü’l-ilmiyye ve menhecühû fi’t-tefsîr. Bingazi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 1998.
• Bilgin, Recep-Sıcak, Ahmet Sait. “Tefsirlerde Kaynak Güvenilirliği Sorunu; Elmalılı Örneği = Source Reliability Problem in Tafsirs Example of Elmalılı”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019), 149-187.
• Çalışkan, Necmettin. Kur’ân’ın İki Fıkhî Okunuşu: Tehâvî’nin Ahkâmü’l-Kur’ân ve Şerhu Meâni’l-Âsâr’ı Karşılaştırmalı Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2018.
• Çetiner, Bedrettin. “Ahkâmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/551. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çoşkun, Muhammed. “el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/101. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Dağ, Mehmet. “Kırâat İlminin Şâzz Kavramı- Kavramın Anlamsal Dönüşümü ve Gerçek Anlamın Tespitine Dair-”. Marife 7/2 (2007), 57-110.
• Dağ, Mehmet. Tenzilden Tezyine Mushaf-ı Şerif. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
• Hûrî, Abdü’l-İlâh. Esbâbu ihtilâfi’l-müfessirîn fî tefsiri âyâti’l-ahkâm. Mısır: Kahire Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri Kitabi’l-azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2001.
• İbn Ferhûn, Burhâneddin. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî ma’rifeti a’yâni ‘ulemâi’l-mezheb. Kahire: Dâru’t-Türâs, ts.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Kahire: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbas. Kitâbü’s-seb‘a. thk. Şevkî Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbnü’l-ʿArabî, Ebû Bekir. Ahkâmü’l-Kurân. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Alî b. Yusuf. Müncidu’l-mukriîn ve murşidu’t-tâlibîn. Kudüs: Mektebetü’l-Kudüs, 1350/1931.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Alî b. Yusuf. en-Neşr fî’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Ali Muhammed Dibâ’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2011.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Muhammed Subhî Hasan Hallâk. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994.
• İlhan, İhsan. Kurtubî Tefsirinde Kıraat Olgusu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• İsmail, Nebîl Muhammed İbrahim Âlu. İlmu’l-kırâât. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 2000.
• Kerrâr, İzzet Şehhâte. Eserü’l-kırââti’l-Kur’âniyye fî istinbâti’l-ahkâmi’l-fıkhiyye. Kahire: Müessesetü’l-Muhtâr, 2003.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 1997.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. et-Tezkiratü bi ahvâli’l mevtâ ve umûri’l-âhire. thk. Sâdık b. Muhammed b. İbrahim. Riyad: Mektebetü Dâru’l-Minhâc, 1425/2004.
• Münyar, Muhammet T. Bilal. Mukaddimetü’t-tefsiri’l-İmami’l-Kurtubî. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1997
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî b. Nâsır. Kahire: y.y., 1374-1375/1955-1956.
• Nehhâs, Ebû Caʿfer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. İʿrâbü’l-Kurʾân. thk. Halid el-Alî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2008.
• Önen, Hacı. “Kıraatların Fıkhî Hükümlere Etkisi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2013), 1-24.
• Özek, Ali vd., Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Medine: Mecmau’l-Melik Fahd li-Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1987.
• Râzî, Fahreddin. et-Tefsîru’l-kebîr. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Selmân, Hasan Mahmûd. el-İmâmü’l-Kurtubî şeyhu eimmeti’t-tefsîr. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1993.
• Sıcak, Ahmet Sait. Kur’an Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ‘ulumi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Şeyh Mustafa. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî. Tabakâtü’l-müfessirîn. Suûdî Arabistan: Vizâratü’l-Evkâfi’s-Suûdîyye, 2010.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ‘an te’vîlî âyi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tetik, İbrahim. “Lafız, Anlam ve Amel Boyutlarıyla Hz. Peygamber’in Kur’ân Tilaveti”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2021), 136-164.
• Tetik, İbrahim. Âsım Kiraati Hafs Rivayetinin Şöhret Bulma Nedenleri. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1990.
• Zehebî Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-i‘tidâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Daru’l-Ma‘rife, ts.
• Zehebî, Muhammed Hüseyn. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2000.
• Zelat, el-Kasabî Mahmûd. el-Kurtubî ve menhecühû fi’t-tefsîr. Beyrut: Merkezi’l-ʿArabî li’s-Sekâfeti ve’l-Ulûm, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Tefsîru’l-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2009.
• Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed E. İbrahim. Kahire: Dâru’t-Türâs, ts.