On Compassion and Education in Achieving a Virtuous Society

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 31 - 55, 18.06.2023

Ayhan Nişancı Musa Bilgiz

Öz

Compassion, which is a humanitarian value and reaches its deepest meaning with man, is gradually moving away from every field of life and society, beginning to be forgotten and loses its importance. Witnessing that all kinds of violence replace this nice feeling is both upsetting and horrible. The only way and instrument of getting rid of this situation is “compassion education.” In this context, purpose of this study is to understand the real meaning of the concept of compassion in Koran; to state the importance of the concepts such as man, compassion, education and virtue and to emphasize the fact that virtuous behaviors can be shown only by educating the feelings such as love, affection and compassion. This requires togetherness of “compassion” and “education”; in other words, compassion education. Compassion education adopts man’s treating all creatures with affection and helpfulness, loving, protecting and supporting and at the same time, forgiving all creatures and similar virtuous behaviors as principle.
“Rahmet (mercy)”, “ruhm” ve “merhamet (compassion)” are synonymous with each other. Root meanings of these words express feeling of affection and tenderheartedness, sharing one’s sorrow and problem, showing interest and affection, having compassion, protecting and showing kindness. Mercy is an emotional principle and generally, desire of the heart and conscience to help and lavish something on someone, bring beneficence and expel evil. Affection, which expresses this desire and wish, is used not as a static but dynamic, active and functional concept in Koran. In other words, effective area of affection is not only heart and conscience of man but the entire universe.
Man was created with the feeling of affection, which is a potential power. This feeling is coded into the nature of human being by God; integrated with his nervous system and in a way, it is coded in his genes. Affection feeling can be displayed through family, environment and education or completely ignored. Bio-archeological researches and studies such as functional mr and discovery of mirror neurons have proven that bio-chemical roots of compassion, affection and mercy feelings are available in human brain. Once these feelings become active, happiness hormone called “inner morphine” such as endorphin and serotonin have been observed to be released in human brain. This points out that man is prone to affection by nature. History is witness of this reality as well. History of humanity, which has started with the prophet Adam (peace be upon him) has taken shape according to the preferences of the “good” and” “evil” inside man; and Habil and Kabil (sons of the prophet Adam) outside man and history of humanity has become the arena of those who are compassionate and those who are merciless.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Mercy, Compassion, Qualified Education, Society

Erdemli Bir Topluma Ulaşmada Merhamet ve Eğitimine Dair

Öz

Bu çalışmanın amacı, Kur’an’da kullanıldığı şekliyle merhamet kavramının anlam dünyasına nüfuz etmek; özelde insan, merhamet, eğitim ve erdem kavramlarının önemini vurgulamak; sevgi, şefkat, merhamet gibi duygu ve davranışların bireylere eğitim yoluyla kazandırılabileceğine ve erdemli bir topluma ancak bu şekilde ulaşılabileceğine dikkat çekmektir. Çalışmada, “rahmet-merhamet, eğitim, erdem ve insan” kavramları İslam’ın temel ve modern kaynakları bağlamında analiz edilmektedir. Bu doğrultuda kelimelerin sözlük anlamları verildikten sonra tanımlamaları yapılmış; daha sonra Kur’an’da zikri geçen “rahmet” kelimesi ve türevlerine işarette bulunulmuştur. Rahmet kelimesinin Kur’an’da yüklendiği anlamlar ile yakın ve zıt anlamlı kelimeler tespit edilmiştir. Merhamet-insan ilişkisi bağlamında insanın mahiyeti hakkında açıklayıcı kısa bir bilgiden sonra insanda merhamet duygusunun fıtri varlığına işaret eden deliller sunulmuştur. Merhametin insan fıtratında doğuştan gelen potansiyel bir güç olduğu, bu gücün eğitim ile ilişkisi ve eğitilebilir özelliğine vurgu yapılmış, merhamet eğitiminin öneminden bahsedilmiştir. Özellikle merhamet eğitiminin, erdemli birey ve toplum inşasındaki rolü ve önemi üzerinde durulmuş, konuya Kur’an’ın ve Hz. Peygamberin örnek uygulamaları zaviyesinden bakılmıştır. Çalışmanın konuya ilişkin literatüre katkı sağlayacağı, araştırmacılara ve sosyal politika üreticilerine yol gösterebileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Rahmet, Merhamet, Nitelikli Eğitim, Toplum

Kaynakça

• Abdali, Halud Şakir Fahid, Huluk’ur-Rahme ve Menhec’ül-Kur’an’il-Kerim fi’t-Terğibi Fihi, El-Mu’temeru’d-Düveliyyü Ani’r-Rahmeti Fi’l-İslami, Camiatü’l-Melik Suud Külliyyetü’l-Terbiye, (2016), ss. 87-132.
• Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Yay., 8. Basım, 1998.
• Aktepe, İshak Emin, Modern Birey ve Merhametin İflası, (ed.) Sedat Memiş- Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2014, ss. 385-399.
• Altuntaş, Halil, Merhamet ve Şefkat Çağrısı, Hz. Peygamber Ve Merhamet Eğitimi, (ed.) İsmail Derin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2. Basım, 2012, ss. 57-63.
• Aristoteles, Retorik, (çev.) M. H. Doğan, (İstanbul: YKY, 16. Basım, 2018.
• Attas, S. Nakib., İslam, Sekülarizm ve Geleceğin Felsefesi, çev. M. E. Kılıç, İstanbul: İnsan Yay., 2. Basım, 1995.
• Avşaroğlu, Selahattin, Merhamet Eğitimi Programının Üniversite Öğrencilerinin Merhametli Olma Düzeylerine Etkisi, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 8, 3, 2019, s.2484-2500
• Ayçil, Ali, İnsanın Değeri, İstanbul Kültür Ve Edebiyat Dergisi, İstanbul Mem. Yay., sy. 9 Ocak 2015, ss. 4-7.
• Aydın, Muhammed Şevki, Eğitimde Bir Motivasyon Aracı Olarak Merhamet, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” (ed.) Sedat Memiş-Hacı Duran Namlı, Sempozyumu (15-17 Nisan 2011) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2014. ss. 298-308.
• Aydın, M. Şevki, Eğitim Ahlakı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 3. Basım, 2020.
• Ayhan, Halis, Eğitime Giriş ve İslamiyetin Eğitime Getirdiği Değerler, İstanbul: Damla Yay. 2. basım, 1986.
• Bakırcıoğlu, Rasim, Ansiklopedik Eğitim Ve Psikoloji Sözlüğü, Ankara, Anı Yay., 2012.
• Başaran, İbrahim Ethem, Eğitim Psikolojisi, Ankara: Gül Yay., 5. Basım, 1978.
• Batar, Yusuf, “Empatik Düşündürme Yoluyla Merhamet Eğitimi -Kur’an Ve Hz. Peygamber’in Uygulamaları Işığında”, Diyanet İlmi Dergi, 48/1, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2012, ss. 43-66.
• Bayraklı, Bayraktar, “İslam Eğitimi İle Batı Eğitim Sistemleri Arasındaki Temel Farklar”,sy. 7-10, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1995), ss. 519-528.
• Beni İsa, Abdurrauf Ahmet, er-Rahmetü Fi’l-Kur’an (et-Tıflü Enmuzecen), El-Mu’temeru’d-Düveliyyü Ani’r-Rahmeti Fi’l-İslami, Camiatü’l-Melik Suud Külliyyetü’t-Terbiye, (2016), ss. 429 -465.
• Beydavi, Nasırüddin Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Te’vîl, thk. M. Abdurrahman el-Maraşli, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, 1418
• Beyhaki, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali, Sünen-ül-Kübra, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Bilgin, Beyza, İslam’da Sevgi, sy. 17, Ankara: Din Öğretimi Dergisi, M.E.G.S.B.Yay., 1988.
• Bilgiz, Musa, Hayırlı Çocuk Yetiştirmenin Temel İlkeleri, İstanbul: Beyan Yay., 2006.
• Bilgiz, Musa, Kur’an’da İnsanlık Onuru, Ankara: Fecr Yay., 2. Basım, 2013.
• Bulaç, Ali, Kur’an Dersleri, İstanbul: 7 cilt, Çıra Yay. 2016.
• Carter, Forrest, Küçük Ağacın Eğitimi, çev. Ş. S. Kaya, İstanbul: Say Yay. 17. basım, 2019.
• Cevheri, Ebu Nasr İsmail b. Hammad, es-Sıhah Tac’ul-Luga ve Sıhahu’l-Arabiyye, thk. Ahmed A. Attar, 6 cilt. Beyrut: Daru’l-İlm, 1987.
• Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlğü, İstanbul: Say Yay., 7. Basım, 2019.
• Compte-Sponville, André, Büyük Erdemler Risalesi, (çev.) I. Ergüden, İstanbul, İletişim Yay. 6. Basım, 2020.
• Cürcani, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerif, Kitabu’t-Tarifât, (yrs., ts.).
• Çağrıcı, Mustafa, "Fazilet", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 1995, ss. 268-271.
• Çağrıcı, Mustafa, “Merhamet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yay., 2004, ss. 184-185.
• Çelikel, Bülent, “Fazlur Rahman’da Eğitimin Tanımı ve Hedefleri”, sy. 27, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, ss. 71-89.
• Deniz, Gürbüz, Rahman-Rahmet-Ve-Merhamet, https://yinedergi.com
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Rehber Yay., 1990.
• Doğan, Recai, “Merhamet Eğitimi (Neliği) Üzerine Bazı Düşünceler”,(ed.) Sedat Memiş- Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014, ss. 99-111.
• Ebu Davûd, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es- Sünen, thk. M. Abdulhumeyd, Beyrut: el-Mektebet’ül-Asriyye, ts.
• Ebû Hilâl Askerî, Hasen b. Abdillâh b. Sehl, el-Vücuh ve’n-Nezaʾir, nşr. M. Osman, Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, 2007.
• Ece, Hüseyin K., İslam’ın Temel Kavramları, İstanbul: Beyan Yay., 1999.
• Erden, Münire, Eğitim Bilimlerine Giriş, Ankara: Arkadaş Yay., 13. Basım, 2020.
• Eren, Hasan- Gözaydın, Nevzat-Parlatır, İsmail-Tekin, Talat-Zülfikar, Hamza, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara, 1988.
• Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı Meal-Tefsir, çev. C. Koytak, A. Ertürk, 3 cilt, İstanbul: İşaret Yay., 1996.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki, Türkçe Kökler Sözlüğü, İstanbul Remzi Kitabevi, 1993.
• Firuzabadi, Mecduddin Muhammed İbnYakûp, Kâmûsü’l-Muhît, thk. Mektebü Tahkıki’t-Turas, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2005.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb, Besâʾiru Zevi’t-Temyîz Fî Leṭâʾifi’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. M. Ali Necar, 6 cilt. Kahire: İhyau’t-Turasi’l-İslamiyye, 1996.
• Muhammet Fatih Genç,Merhamet Eğitiminin Saldırganlık Davranışını Azaltmadaki Rolü, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45, (2018), ss. 61-82.
• Gilbert, Paul, Şefkatli Zihin, (çev.) U. Mehter, İstanbul, Diyojen Yay., 2022.
• Göka, Erol, Kalpten, İstanbul: Kapı Yay., 2020.
• Görmez, Mehmet, İşgal Altındaki Kalpler ve Merhamet Eğitimi, Hz. Peygamber Ve Merhamet Eğitimi, (ed.) İsmail Derin, Ankara Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 2. Basım, 2012, ss. 11-16.
• Görmez, Mehmet, Takdim Konuşması, (ed.) Sedat Memiş- Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2014, ss. 16-23.
• Hacıkeleşoğlu, Hızır ve Kartopu, Saffet, Merhamet ve Dindarlık: Üniversite Öğrencileri Üzerine Ampirik Bir Araştırma, The Journal of Academic Social Science Studies, 59, (2017), ss. 203-227.
• Hökelekli, Hayati, Merhamet,Dem Dergi, Yıl 1, sy. 4, (2008), ss. 78-82.
• Izutsu, Toshihiko, Kur'an'da Allah ve İnsan, çev. S. Ateş, Ankara: Kevser Yay., tr.
• İbn Aşur, Muhammed, et-Tahir Tefsiru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, 30 cilt, Tunus: Daru’t-Tunisiye, 1984.
• İbn. Düreyd Ebu Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdi el-Basri, Cemheretü’l-Luga, thk. Remzi Münir Balbekki, 3 cilt. Beyrut: Daru’l –İlm, 1987.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu’cemu Mekayisi’l-Luga, thk. Abdusselam Muhammed Harun, 6 cilt. Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hanbel, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani, el-Müsned, thk. Şuayip Arnavut, Adil Mürşid, Müessesetü-r-Risale, 2001.
• İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed el-Kazvînî, es-Sünen, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Daru ihyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, Faysal İsa el-Babi el-Halebi, ts., ys.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem, Lisanü’l–Arap, 15 cilt. Beyrut: Daru Sadır, 3. Basım, 1993.
• İsfahânî, Ebû’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed Râğıp, el-Müfredatu fi Garibil-Kur’an, İstanbul: Kahraman Yay., 1986.
• İslamoğlu, Mustafa, Kur’an’a Göre Esma-i Hüsna, 3 cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Karagöz, İsmail, Allah, İnsan ve Merhamet, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 2014.
• Kavaklı, Ali Erkan, Hz. Muhammed ve Eğitim Metodu, İstanbul, Ensar Yay., 17. basım, 2020.
• Kazıcı, Ziya, Vakfiyelerin Dilinden Merhamet Eğitimi, (ed.) Sedat Memiş-Hacı Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2014, ss. 247-260.
• Kazıcı, Ziya-Ayhan, Halis, "Tâlim ve Terbiye", TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yay., 2010, ss. 515-523.
• Keleş, Ahmet, Sevgi ve Merhamet Erdemi, Hz. Peygamber Ve Merhamet Eğitimi, (ed.) İsmail Derin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 2. Basım, 2012, ss. 43-45.
• Kefevi, Ebu'l-Beka Eyyub b. Musa, Külliyyât Mu'cemu fi’l-Mustalahat ve'l-Furûk el-Luğavî, thk. A. Derviş ve Mç el-Mısrî, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, ts.
• Kılıç, Sadık, Kur’an’da Günah Kavramı, Konya: Hibaş Yay., 1984.
• Kılıç, Sadık, Benliğin İnşası, İstanbul: İnsan Yay., 2000.
• Kıral, Bilgen- Başdağ, Suat, “Sınıf Öğretmenlerinin Merhamet Eğitimine İlişkin Görüşleri”, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi XV. Uluslararası Katılımlı Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (11-14 Mayıs 2016), Özel Sayı, s. 80-96.
• Koca, Ferhat, Rahmet ve Merhamet Çağrısı Olarak İslam, Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi, ed. İ. Derin, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. 2. basım, 2012, ss.65-76.
• Köse, Saffet, İslam İş ve Ticaret Ahlakı, İstanbul: Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği Yay., 3. Basım, 2017.
• Kirby, James N., Compassion interventions: The programmes, the evidence, and implications for research and practice, Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 90, (2017), ss. 432-455.
• Kubbealtı Lügati, http://lugatim.com/s/MERHAMET.
• Küçük, Raşit, Sevgi Eğitiminde Merhametin Yeri Ve Önemi, (ed.) Sedat Memiş-Hacı Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2014, ss. 346-353.
• Küçük, Raşit, Hz. Peygamber Sevgi ve Merhamet, Ankara: TDV Yay., 10. Basım, 2017.
• Mehmedoğlu, Yurdagül, Varoluşsal-Aslî Bir Kaynak; Merhamet, (ed.) Sedat Memiş-Hacı Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 2014, ss. 411-415.
• Mevdudi, Ebu’l A’la, Tefhîmu’l-Kur’ân, çev. Komisyon, İstanbul, İnsan Yay. 2. baskı, 1996.
• Mustafavî, Hasan, et-Tahkik fi Kelimati'l-Kurani'l-Kerim, Merkezü Neşri’l-Asari’-l-Allame Mustafavî, Tahran, 1965.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyri, Sahihu Müslim, thk. M. Fuad Abdulbaki, Beyrut: Daru Turasi’l-Arabiyyi, ts.
• Nas, Eşref, Merhamet Yolculuğu, Ankara: Fecr Yay., 2021.
• Nas, Eşref ve Sak, Ramazan, Merhamet ve Merhamet Odaklı Terapi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 18, sy. 1, ss. 2020, ss. 64-84.
• Eşref Nas ve Ferhat Kardaş, Merhamet Eğitimi ve Eğitimde Merhamet, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, c. 11, sy. 1, 2022, ss. 316-340.
• Nazıroğlu, Bayramali,- Gün, Ayşegül,- Kılıç, Ayşe İ.- Kaya, Fatih, Temel Ahlaki Değerler, (ed.) Mustafa Köylü, Teoriden Pratiğe Değerler Eğitimi, Ankara: Nobel Akademi Yay., 2. Basım, 2019, ss. 137-210.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, es-Sünen, thk. A. Ebu Gudde, Halep: Mektebet’ül-Matbuat’il-İslamiyye, 2. Basım, 1986.
• Oğuz, Yasemin, Tepe, Harun, Büken, Nüket Ö., Kucur, Deniz K., Biyoetik Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yay., 2005.
• Öcal, Mustafa, Din Eğitimi ve Öğretiminde Metotlar, Ankara: TDV Yay., 1990.
• Özcan, Zeynep, Merhamet Psikolojisi, İstanbul: Çamlıca Yay. 2. Basım, 2020.
• Razi, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn, Mefatihu’l-Ğayb, 32 cilt, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabiyyi, 3. Basım, 1420.
• Reşit Rıza, Muhammed, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Hâkim, 12 cilt. el-Hey’etü’l-Mısriyye, 1990,
• Sabancı, Ali, Eğitim–Temel Kavramlar, Eğitbilim - Pedandragoji, (ed.) Erdal Toprakçı, Ankara: Ütopya Yay. 2016.
• Saidi, Sultan b. Misfir b. Mübarek, “Medaminü’r-Rahme Fi’l-Kur’an’il-Kerim”, El-Mu’temeru’d-Düveliyyü Ani’r-Rahmeti Fi’l-İslami, Camiatü’l-Melik Suud Külliyyetü’l-Terbiye, (2016), ss. 17-49.
• Sayar, Kemal, Açılış Konferansı, (ed.) Sedat Memiş-Hacı Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2014, ss. 29-42.
• Sayar, Kemal, Şiddet Ve Merhametsizliğin Kökenleri, Diyanet Aylık Dergi, sy. 244, 2011.
• Sayar, Kemal, Manisalıgil, Alperen, Merhamet Devrimi, (ed.) İslam Dalp vd., İstanbul: Timaş Yay., 3. Basım, 2016.
• Sayar, Kemal, Biraz Yağmur Kimseyi İncitmez, İstanbul: Timaş Yay., 2020.
• Schopenhauer, Arthur, Merhamet, (çev. Z. Kocatürk, İstanbul: Dergâh Yay., 4. basım 2017.
• Sönmez, Veysel, Öğretim İlke Ve Yöntemleri, Ankara: Anı Yay. 9. basım, 2017.
• Strauss, Clara,-Taylor, Billie Lever,- Gu, Jenny,- Kuyken, Willem,- Baer, Ruth,- Jones, Fergal,-Cavanagh, Kate, What is compassion and how can we measure it? A review of definitions and measures, Clinical Psychology Review, 47, 2016, ss. 15-27,
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, Fethü’l-Kebîr, thk. Y. Nebhani, 3 cilt, Beyrut: Dar’ul-Fikr, 2003.
• Şen, Yusuf, Hz. Peygamberin Merhamet Eğitim Metodu, Bayburt Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, c. 6, sy. I-II, 2011, ss. 18-26.
• Şeriati, Ali, Toplumbilim Üzerine, (çev.) K. Sökmen, İstanbul: Bir Yay., 1985.
• Tarhan, Nevzat, Duyguların Psikolojisi Ve Duygusal Zeka, İstanbul: Timaş Yay., 27. basım, 2021.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hamid, Mevsuatü Keşşafi Istılahati’l-Fünûn ve’l-Ulum, thk. Ali Dahruç, 2 cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Topçu, Nurettin, Var Olmak, (haz.) E. Erverdi, İ. Kara, İstanbul: Dergâh Yay. 6. Basım 2008.
• Topçu, Nurettin, Ahlak, Yay. (haz.) E. Erverdi, İ. Kara, İstanbul: Dergâh Yay. 2. Basım 2017.
• Tosun, Necdet, Allah’ın Emirlerine Saygı Ve Mahlukatına Şefkat Bakış Açısıyla Merhamet, (ed.) Sedat Memiş-Hacı Duran Namlı, “Hz. Peygamber ve Merhamet Eğitimi” Sempozyumu (15-17 Nisan 2011), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 2014, ss. 262-273.
• Uğurlu, Ahmet, Izdırap ve Merhamet, İstanbul: İz Yay., 2015.
• Yahya b. Sellam, Ebu Zekeriyya b. Ebî Sa'lebe et-Teymi, et-Tesarif: Tefsîrü’l-Ḳurʾân mimme’ştebehet esmâʾühû ve tasarrafet meʿânîh, nşr. Hind Şelebî, Tunus: Şirketü’t-Tunisiyye, 1979.
• Yaran, Cafer Sadık, İslam Ahlakında Erdem, İslam Ahlakı Temel Konular Güncel Yorumlar, (ed.) M. Şevki Aydın ve A. Hadi Adanalı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 3. Baskı 2017, ss 99-122.
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Sadeleştirme: M. N. Çetin, T. Parlar, İ. Şen, M. Okumuş, M. Uyanık, O. Atalay, Y. Canbolat, A. Gür, 9 cilt. İstanbul: Çelik-Şura Yay., ts.