Antakya ve Vaizi** Habîb en-Neccâr

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 243 - 270, 24.12.2023

Çevirmen: Ahmet Sait Sıcak Çevirmen: Beyzanur Değirmenci

Öz

Yasîn Suresi 13-29. âyetlerde anlatılan Ashâbü’l-karye kıssasında; yer, zaman ve şahıslar müphem bırakılmıştır. Tarih boyunca başta tefsir olmak üzere hadis, tarih ve coğrafya gibi farklı alanlarda yazılmış eserlerde bu kıssada geçen müphemlere dair birçok açıklama bulunmaktadır. Heribert Busse, “Antioch and its Prophet Ḥabīb al-Najjār” adlı makalesinde mezkûr kıssadaki “mürselun”le kast edilen şahısların ve “şehrin en uzağından gelen adam”’ın kimler olabileceğini konu edinmiştir. Konuyu akademik tarzda ayrıntılarıyla birlikte ele alan, kısmen Yahudi, özellikle Hıristiyan ve İslâm geleneği içerisinde telif edilen kaynaklardan edinilen bilgileri derli toplu ve güzel bir şekilde aktaran bu makale; Yahudi ve Hıristiyan kaynaklarına vukufiyetinin yanı sıra konu hakkında sağladığı üst okumalarla diğer çalışmalar içerisinde temayüz eder. Yazar, Ahd-i Cedîd’in Resullerin İşleri bölümüne ek olarak bu konudaki kanonik İncillerin yanı sıra apokrif İncillere, kilise tarihine dair yazma ve matbu birçok kaynağa ulaşmıştır. Busse, İslam ve Hıristiyan kaynaklarının dışında Yahudi literatürüne de başvurması dolayısıyla Ashâbü’l-karye kıssasının muhtemel kaynaklarına dair oldukça değerli ve özgün bilgiler aktarmaktadır. Yayında; Arapça, İngilizce, Fransızca, Almanca, Latince ve Etiyopyaca yazılmış basılı ve el yazması birçok birincil kaynaktan istifade edilmiştir. Günümüzde söz konusu makalenin, konu hakkında özellikle Türkçe dışında yayımlanan akademik çalışmalarda birincil kaynak olarak kullanıldığı görülür. Makalede şu sonuca ulaşılmıştır: Ashâbü’l-karye kıssasında geçen “şehrin en uzağından gelen adam” tek değil birçok tarihî gerçeklikten beslenmiş olma ihtimali bulunan, İslam geleneğine dair kaynaklarda ise Habîb en-Neccâr ismiyle iştihar etmiş telif ürünü (müellefün kasasîyyün) bir azizdir ve İslamî kaynaklarda nakledilen biyografisi çeşitli kaynaklardan ödünç alınan unsurların bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Yâsîn Sûresi, Ashâbü’l-Karye, Antakya, Habîb en-Neccâr, Kilise Tarihi.

Teşekkür

Eserin yazarına ve eserin tercüme edilmesi iznini veren Jerusalem Studies in Arabic and Islam dergisine teşekkür ederim.

Antioch and its Prophet Ḥabīb al-Najjār

Öz

In the parable of Aṣḥāb al-qarya in verses 13-29 of Surah al-Yāsīn, the place, time and people are left vague. Throughout history, there are many explanations of the ambiguities in this parable in works written in different fields such as tafsir, hadith, history and geography. Heribert Busse, in his article "Antioch and its Prophet Ḥabīb al-Najjār", discusses who the "mursalun" in the parable and the "man who came from the farthest part of the city" might be. This article, which deals with the subject in detail in an academic style and presents the information obtained from the sources partially written in the Jewish, especially Christian and Islamic traditions in an organized and beautiful way, stands out among other studies with its familiarity with Jewish and Christian sources as well as the meta-readings it provides on the subject. In addition to the Acts of the Apostles section of the Testament, the author has accessed many manuscript and printed sources on the canonical Gospels, apocryphal Gospels, and church history. Busse provides valuable and original information about the possible sources of the parable of Aṣḥāb al-qarya, as he refers to Jewish literature in addition to Islamic and Christian sources. The publication draws on a wide range of printed and manuscript primary sources in Arabic, English, French, German, Latin, and Ethiopian. Today, this article is used as a primary source in academic studies on the subject, especially those published outside Turkish.
Busse has organized the article under the following six headings: 1) Introduction, 2) The conversion of Antioch in the apocryphal Acts of Peter, 3) The Muslim version of the story, 4) Jewish and Christian elements in the story of Habib al-Najjar as transmitted by the Muslims, 5) The "people of the well" (aṣḥāb al-rass), 6)Ḥabīb al-Najjār.
Heribert Busse, in his study titled "Antioch and its Prophet Ḥabīb al-Najjār", reached the following conclusions in summary: In summary we can say that the story of Habîb en-Neccâr and his mission to Antioch has, throughout the course of centuries, become a reservoir of Jewish, Christian and Muslim traditions. The seven Maccabean martyrs and their mother belong to Jewish tradition, which was christianized at an early date. The introduction of Christianity in Antioch is mirrored in the apocryphal Acts of Peter. Originally written in Greek, they were translated into Syriac, Arabic, and other Oriental languages, and likewise found their way into Latin literature. The Muslims contributed the legend of Ḥabīb al-Najjār, which they borrowed from the biographies of Christian saints and martyrs. In turn, this influenced the Christian-Arabic version of the Acts of Peter. We do not yet know exactly who Ḥabīb was. It is particularly noteworthy that in the Christian Arabic version of the Acts of Peter preserved in St. Catherine’s monastery on Mount Sinai, a verbatim quotation of Qur’ān 36:28 has been included.
The following conclusion is reached in the article: The "man who came from the farthest part of the city" in the parable of Aṣḥāb al-qarya is a artificial saint who may have been based on not one but several historical realities, and who is known as Ḥabīb al-Najjār in the Islamic tradition, and whose biography as reported in Islamic sources is a is a patchwork of elements borrowed from various sources.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Surah Yasin, Ashâbü, Antakya, Habib en-Neccâr, Church History

Kaynakça

• ʿAlī b. Abī Bakr al-Harawī. Guide des lieux de pélerinage. Traduction annotée par Janine Sourdel-Thomine. Damas: Institut Francais de Damas, 1957.
• “Antiocheia”. Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. ed. August Friedrich Pauly- Georg Wissowa (Stuttgart: J. B. Metzler’sche Verlagsbuchhandlung, 1894), Gesamtregister 1.
• Askalânî, İbn Hacer. Tehzîbü’t-Tehzîb Haydarâbâd: y.y., 1325 (Reprint Beyrut: t.y.).
• Assemanus, J. S. Bibliotheca Orientalis Clementino-Vaticana. Romae: s.n., 1751-53.
• Atiya, Aziz Suryal. The Arabic manuscripts of Mount Sinai. Baltimore: s.n., 1955.
• Bağdâdî, ʿAbdulmuʾmin İbn ʿAbdi’l-Ḥaḳḳ. Merâṣidu’l-ʾİṭṭilâʿ ʿalâ Esmâi’l-Emkine ve’l-Buḳâʿ. thk. ʿAlî Muḥammed el-Bicâvî. Beyrut: y.y., 1373/1954.
• Beğavî, Ḥuseyn b. Mesʿûd b. Muḥammed b. el-Ferrâʾ. Meʿâlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. Multân: y.y., 1403/1983.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: y.y., 1408/1988.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der arabischen Litteratur. Leiden: s.n., 1937-1942, 1943-1949.
• Busse, Friedrich H. “Thron, Kosmos und Lebensbaum im Schahname,” in Fest- gabe deutscher Iranisten zur 2500 Jahrfeier Irans, ed. Wilhelm Eilers. Stuttgart: s.n., 1971, 8-21.
• Cancik, Hubert. – Schneider, Helmuth (eds.), Der neue Pauly. Enzyklopädie der Antike. Stuttgart and Weimar: J.B. Metzler, 1996.
• Dimashqī, Abū ʿAbdallāh Muhammad. al-Nukhbat al-dahr fī ʿajāʾib al-barr wa l-bahr. ed. M. Fraehn - M. A. F. Mehren. Saint- Pétersbourg: s.n., 1866.
• Donner, Fred McGraw. The Early Islamic Conquests. New Jersey: Princeton University Press, 1981.
• Downey, Glanville. A History of Antioch In Syria: From Seleucus To The Arab Conquest. New Jersey: Princeton University Press, 1961.
• Dozy, Reinhart. Supplement aux dictionaires arabes. Leyde: 1881.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endelûsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkı Muhammed Cemîl. Beyrut: y.y., 1413/ 1993.
• Esbroeck, Michel van. “La légende des apôtres Pierre, Jean et Paul à Antioche”. Oriens Christianus 78 (1994), 64-85.
• Fîrûzâbâdî, Ebû’ṭ-Ṭâhir Muḥammed b. Yaʿḳûb. Beṣâʾiru Ẕevî’t-Temyîz fî Letâʾifi’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. Ḳâhire: y.y., 1389/1969.
• Fleith, Barbara. Studien zur Überlieferungsgeschichte der lateinischen Legenda aurea. Bruxelles (Subsidia Hagiographica, no. 72).
• Gaudefroy-Demombynes, Maurice. La Syrie à l’époque des Mamelouks d’aprés les auteurs Arabes. Paris: Geuthner, 1923.
• Gebhardt, Oscar von. Die Akten der edessenischen Bekenner Gurjas, Samonas und Abibos. Leipzig: s.n., 1911.
• Graf, Georg. Geschichte der christlichen arabischen Literatur. Città del Vaticano: 1944-1953.
• Guidi, Ignazio. “Una descrizione araba di Antiochia,” in Rendiconti della Reale Accademia dei Lincei. Serie Quinta, VI. Roma: s.n., 1897, 137-61.
• Ḫafâcî, Şihâbuddîn Aḥmed b. Muḥammed el-Mıṣrî el-Ḥanefî. Ḥâşîyetu’ş-Şihâb ʿalâ’l-Beyḍâvî: ʿİnâyetu’l-Ḳâḍî ve kifâyetu’r-Râḍî. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: y.y., 1417/1997.
• Harnack, Adolf von. Die Mission und Ausbreitung des Christentums in den ersten drei Jahrhunderten. 4. Verbesserte Auflage. Leipzig: 1924 (Reprint Wiesbaden: n. d.).
• Hartmann, Martin. Das Liwa Haleb (Aleppo) und ein Teil des Liwa Dschebel Bereket. Berlin: W. Pormetter, 1894.
• Hennecke-Schneemelcher. Neutestamentliche Apokryphen in deutscher Übersetzung 4. Auflage, ed. W. Schneemelcher, II. Bd., Tübingen: 1971.
• Ibn al-Athīr. al-Kāmil fīl-tārīkh. ed. C. Tornberg, Bairūt: s.n., 1385/1965.
• Ibn al-Faqīh al-Hamadhānī. Kitāb al-buldān. ed. M. J. de Goeje, Leiden: s.n., 1885.
• İbn Furât el-Kûfî, Furât b. İbrâhîm. Tefsîru Furât el-Kûfî. thk. Muḥammed el-Kâẓım. Beyrut: y.y., 1412/1992.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Tehẕîbu’t-Tehẕîb. Haydarâbâd: 1325.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer ed-Dimeşḳî. Muḫtaṣar İbn Kes̱îr. thk. Muḥammed ʿAlî es-S̱âbûnî. Beyrut: y.y., 1399.
• Jacobus de Voragine. Legenda aurea vulgo Historia lombardica dicta, ad optimum, librorum fidem recensuit. Th. Graesse, Lipsiae: s.n., 1850.
• Khoury, George Elias. “1. Bölüm”, Wahb b. Munabbih, Wiesbaden: s.n., 1972.
• Krauss, Samuel. “Antioche”. Revue Des Études Juives 45 (1902), 27-49.
• Ḳummî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. İbrâhîm. Tefsîru’l-Ḳummî. Ṭahrân: y.y., 1313/1895.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: y.y., 1408/1988.
• Lammens, Henri. “Promenades dans lʾAmanus et dans la région dʾAntioche”. Missions Belges de la Compagnie de Jésus. Bruxelles: s.n., 1905-1906.
• Lassus, Jean. “Sondage prés de la Mosquée Habib en Najjar”. Antioch-on-the-Orontes. George Wicker Elderkin. 1/93-100. Princeton University Press, 1934.
• Le Strange, Guy. Palestine under the Moslems. A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500. London: Committee of the Palestine Exploration Fund, 1890.
• Lexikon der antiken christlichen Literatur, ed. Siegmar Döpp - Wilhelm Geerlings. Freiburg: Basel and Wien, 1998.
• Lietzmann, Hans. Die drei ältesten Martyrologien (Zweite Auflage) Bonn: s.n., 1911.
• Mahallî-Süyûtî. Tefsîru’l-Celâleyn. ed. Ḫālid el- Ḥimṣī el-Cûcâ, Dımaşḳ: t.y.
• Masʿūdī. Murūj al-dhahab. ed. et tr. Ch. Pellat. Paris: s.n., 1965.
• Mâverdî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-Baṣrî. Tefsîru’l-Mâverdî en-Nuket ve’l-ʿUyûn. thk. es-Seyyid b. ʿAbdilmaḳṣûd b. ʿAbdirraḥîm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1412/1992.
• Maqdisī. b. Ṭāhir al-Muṭahhar, Kitāb al-badʿ wa al-tārīkh. ed. Clément Huart, Paris: Ernest Leroux, 1903.
• Migne, Jacques Paul. Patrologiae cursus completus. Series graeca. 1857-66.
• Muhibbî, M. Emîn. Hulâsatü’l-eser fî (terâcimi) aʿyâni’l-karni’l-hâdî ʿaşer. Kahire: Matbaʿatü Bûlâg, 1284/1868.
• Missale Romanum [Roman Missal] (in Latin) (publisher’s 33rd ed.; based on 1952 6th Vatican ed.). Touraine, France: Mame, 1960.
• Muḳâtil b. Suleymân, Ebû’l-Ḥasen el-Ezdî el-Belḫî. Tefsîru Muḳâtil b. Suleymân. thk. ʿAbdullâh Maḥmûd Şeḥâte. Ḳâhire: y.y., 1979.
• Niebuhr, Carsten. Reisebeschreibung nach Arabien und anderen umliegenden Ländern. Hamburg: s.n., 1837.
• Pellat, Charles “Kuss Ibn Sā ̔ida al-Iyādī”. Encyclopaedia of Islam (New Edition). 5/528-529.
• Peña, Ignace, P. Castellana, and R. Fernandez. Les reclus syriens. Recherches sur les anciennes formes de vie solitaire en Syrie. Jerusalem: s.n., 1975.
• Peña, Ignace. “Martyrs du temps de paix: Les stylites,” in Les stylites syriens, Milano: 1975. (Publications du “Studium Biblicum Franciscanum” Collection minor, No. 16).
• Penrice, John. A Dictionary and Glossary of the Kor-an. London: 1873 (Reprint Beirut n. d.)
• Râzî, Faḫrüddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: y.y., 1411/1990.
• Sanʿânî, ʿAbdurrezzâk. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʿAzîz. th. ʿAbdulmuʿtî Emîn Kalʿacî Beyrut: Dâru’l-maʿrife, t.y.
• Schmucker, Werner. “Coranica., Siglen, Surenanfänge und anderes,” in Orientierungen. Zeitschrift für Kultur Asiens 2. (1995): 90-127 (with extensive bibliography).
• Saʿlebî, Aḥmed b. Muḥammed. el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. Milli Saray, Ahmet III 76/1-4.
• Saʿlebî, Aḥmed b. Muḥammed. Kasasu’l-enbiyâ: ʿArâisü’l-mecâlis. Beyrut: t.y.
• Sezgin, Fuat. Geschichte des Arabischen Schrifttums. I, Leiden: s.n., 1967.
• Shahid, Irfan. The Martyrs of Najran New Documents. Bruxelles: s.n., 1971.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîri’l-me’sûr. Beyrut, y.y., 1411/1990.
• Şevkânî, ʿAbdullâh. Fetḥu’l-Ḳadîr. Beyrut: ty.
• Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr. Tārīkh al-rusul wa l-mulūk. ed. M. J. de Goeje, Leiden: s.n., 1879-1898.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli’l-Kur’ân. Beyrut: y.y., 1412/1992.
• Taberî, İbn Cerîr. Chronique, traduite sur la version persane dʾAbou Ali Moʾhammed Belʾami par H. Zotenberg. Paris: s.n., 1867-1874.
• Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn. Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: y.y., 1415/1995.
• Thackston, Wheeler McIntosh. The Tales of the Prophets of al-Kisāʾī, translated from the Arabic. Boston: s.n., 1978.
• Tuʿaylib, ʿAbdulmunʿim Aḥmed. Fetḥu’r-Raḥmân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. Ḳâhire: y.y., 1416/1995.
• Vajda, Georges. “Ḥabīb al-Nad̲j̲d̲j̲ar”. Encyclopaedia of Islam (New Edition). Leiden: Brill, 1986.
• Walz, Angelus Maria. Compendium Historia Ordinis Praedicatorum. Editio altera recognita et aucta. Romae: s.n., 1948.
• Weulersse, Jacques. “Antioche. Essai de Géographie Urbaine”. Bulletin D’études Orientales 4 (1934), 27-79.
• Yaḥyā b. Saʿīd al-Antākî. Tārîkh. ed. et tr. J. Kratchkovsky and A. Vasiliev. Paris: s.n., 1924 (Patrologia Orientalis XVIII 5).
• Yāqūt al-Rūmī. Muʿjam al-buldān. ed. Heinrich Ferdinand Wüstenfeld. Leipzig: F.A. Brockhaus, 1866.
• Zebîdî, Muḥammed b. ʿAbdurrezzâḳ el-Ḥuseynî. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. Kuveyt: y.y., 1396/1976.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. ʿUsmân. Siyeru aʿlâmü’n-nübelâ. thk. Şuʿayb el-Arnaût. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• Zemaḫşerî, Ebû’l-Ḳâsım Maḥmûd b. ʿAmr el-Ḫârizmî. el-Keşşâf ʿan Ḥaḳâîḳı Ğavâmiḍi’t-Tenzîl. Beyrut: ty.