Kur’ân’da Özgürlük Bağlamında Hicret

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 107 - 131, 23.12.2024

İsmail Canbek , Ahmet Gündüz

Öz

Her insanın kendince benimsediği ilgileri, tecrübeleri ve bir hayat tarzı bulunmaktadır. Müslümanlar için en değerli yaşam şekli Kur’ân’ın dünya ve ahiret mutluluğu için ön gördüğü hayat tarzıdır. Bunun yaşanabilir zemini ise akidelerin özgürce yaşandığı ortamdır. Bundan dolayı özgürlük kavramı, inanç bağlamında değerlendirildiğinde ayrı bir önem arz etmektedir. Ahkâm âyetlerinin bir kısmında inanç bağlamında özgürlükten bahsedilmesi, ilahi mesajlarda hicret ve özgürlüğün önemsendiğini ortaya koymaktadır. İnanan bir kimse için yaşadığı coğrafya, inancını yaşamaya engel oluyorsa hicretin bir seçenek olduğu farkındalığını oluşturmak amaçlanmaktadır. Bu bağlamda özgürlüğün olmadığı yerde inancın serbestçe yaşanma imkânının da olmayacağı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada inanç özgürlüğünün hicret bağlamında değerlendirmesi Kur’ân-ı Kerim’de geçen ilahî buyrukların ve onların tefsirlerinde geçen yorumları ışığında yapılmaktadır. Kur’ân’da inançlarını özgürce yaşayabilmek için hicret edenlerin yaşadıkları zorluklara mukabil ödüllendirilecekleri; hicretten kendi iradeleri ile geri kalan ve inanç özgürlüğünden mahrum olanların da niyetlerine göre kiminin kınandığı kiminin ise cezalandırılacağı ifade edilmektedir. Zira hicretten geri kalanlar içerisinde hicret etmeye muktedir olmayan kimseler de bulunmakta idi. Özgürlük ve hicretle ilgili olarak yapılan birçok çalışma literatür olarak taranmış ancak çalışmamızla tam olarak örtüşen bir herhangi bir akademik yayına rastlanmamıştır. Bununla birlikte Zülfikâr Durmuş ve Havva Özata’nın “İnanç ve İbadet Özgürlüğü için Hicret” başlığıyla ele aldığı çalışmada ana hatlarıyla hicretin aşamaları ve muhacirlerin vasıfları ile nail olacakları mükâfatlardan bahsedilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, tefsir, hicret, özgürlük, sivil özgürlük, Münâfık

Teşekkür

Değerli Hocalarım! Vereceğiniz emekten dolayı şimdiden teşekkür ederim...

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. thk. Şuayb Arnavut - Âdil Mürşid. Beyrut: Mevsuatü’r-Risale, 1405/1985.
• Altuntaş, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerim’de Mustaz`af Kavramı. “Turkish Studies (Elektronik)” 11/5 (2016).
• Armağan, Servet. İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 2011.
• Ayengin, Tevhit. İslâm ve İnsan Hakları Hukuki Temeller ve Çağdaş Yorumlar. Ankara: Avrasya Yayınları, 2007.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlî. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1., 1418.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah. el-Câmiu`s-Sahîh. thk. Muhammed Zahir en-Nasır. 9 Cilt. Darü’t-Tavkü’n-Necah, 1422.
• Bursevî İsmail Hakkı, İbn Mustafa el-İstanbulî. Rûhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1127.
• Celâleddin el-Mahallî ve Celâleddin es-Suyûtî. Tefsirü’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadis, ts.
• Derviş, Muhyiddin b. Ahmet Mustafa. İ`rabü’l-Kur’ân ve beyanuhû. 10 Cilt. Suriye: Darü’l-İrşad li Şuûni’l-Cami`iyye, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahrü’l-muhît fî’t-tefsîr. thk. Abdürrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ebüssuûd, İmadî Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşadü’l-akli’s-selim ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm). Beyrut: Darü ihyaü’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Esposito, John Louis. Oxford İslâm sözlüğü. İstanbul: Ayrıntı yayınları, 2013.
• Gannûşî, Râşid. İslam Devletinde Kamusal Özgürlükler. çev. Osman Tunç. İstanbul: Bilim Yurdu Yayıncılık, ts.
• Hâtib, Abdülkerim. Tefsirü’l-Kur’ân li’l-Kur’ân. Kahire: Darü’l-fikrü’l-Arabî, ts.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed et-Tunusî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsiri’l-kitâbi’l-`azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm li İbn ebî Hâtim. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetu Nezzâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım, 1419.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fida’ İmâdüddîn İsmâil b. Şihabüddîn Ömer b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el Busrâvî ed-Dımeşkî eş-Şâfiî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Darü’l-kütübü’l-ilmiyye, 1419.
• Karaman, Hayrettin. İslâm’da İnsan Hakları (Din, Vicdan ve Düşünce Hürriyeti). İstanbul: Ensar Neşriyat, 1996.
• Kur’ân Yolu Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
• Kurtubî, Ebu Muhammed Mekkî b. Ebi Talib Hammuş b. Muhammed b. Muhtar el-Kaysî el-Kayrevanî el. el-Hidâye ila bulûği’n-nihâye fî `ulumi meânî’l-Kur’ân ve tefsiruh. thk. eş-Şâhid el-Bûşihî. 13 Cilt. Câmiatü’ş-Şârike, 2008.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Atfiyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrîyye, 2. Basım, 1964.
• Kutup, İbrahim Hüseyin eş-Şâribî Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. Beyrut-Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 17. Basım, 1412.
• Mâverdî, Ali b. Muhammed. Tefsirü’l-Mâverdî. thk. Seyyid İbn Abdülmaksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Müslim, İbn Haccâc. el-Müsnedu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Râzî, Fahrüddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtîhü’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sıcak, Ahmet Sait - Çalışkan, Necmettin. “Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi”. Âl-i İmrân Sûresi 110. Âyetinin Hakikat Mecaz İkilemi Bağlamında Tahlili ve Otantik Anlamının Türkçe Meallere Yansıması Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım II/33 (Aralık 2019).
• Sıcak, Ahmet Sait - Çalışkan, Necmettin. “Tefsir Araştırmaları Dergisi”. İnsan Şahsiyetinin İnşası ve Korunması Bağlamında Kur’ân’da Sığınma Realitesinin İsimlendirilmesi 3/1 (2019).
• Sıddık Hasan Hân, Ebu’t-Tayyib Muhammed. Fethu’l-beyân fî mekâsıdi’l-Kur’ân. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘asriyye, 1992.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir. ed-Durrü’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Şankitî, Muhammed Emin b. Muhammed Muhtar b. Abdülkadir Cenkî. Edvaü’l-beyân fî i̇zahi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. Beyrut: Darü’l Fikr, 1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezid b. Kesîr b. Galib b. Âmilî. Cami`ül beyân fi te’vili’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Müessesetü’r Risale, 2000.
• Tayyibî, Şerafeddin Hüseyin b. Abdillah. Fütûhü’l-gayb fi’l-keşf `ani’l-kana`ir-rayb. thk. `İyad Muhammed el-Gavc vd. 17 Cilt. Merkezü’n Nehabü’l-`İlmiyye: Caizetü Dabbeyi’d-Develiyye Li’l-Kur’âni’l-Kerim, 2013.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11., 2011.
• Vâhidî, Ali b. Ahmed el-. el-Vasît fî tefsiri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Abdülhay Fermâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1994.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Esbâb-ı nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemâl Basyûnî Zağlul. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1411.
• Yıldız, İbrahim. Kur’an’da Sebilüllah Kavramı. Bursa: Emin yayınları, 2015.
• Zemahşerî, Mahmut b. Ömer b. Muhammed el-Harizmî. el-Keşşâf ‘an hakâkiki ğavâmidi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.
• Züheylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsiru’l-vasît. 3 Cilt. Dâru’l-fikr, Dımeşk., 1422.