Sâhib b. Abbâd’ın Hayatı, Eserleri ve Emân Risalesindeki Bedî‘ Sanatları

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 155 - 173, 23.12.2024

Elvin Baghirov

Öz

İnşa sanatı, kelimelerin ve cümlelerin estetik bir biçimde düzenlenmesi, anlamın derinleştirilmesi sanatıdır. Sâhib b. Abbâd’ın eserlerinde, özellikle risalelerinde inşa sanatına gösterdiği titizlik, onun Arap edebiyatındaki yerini pekiştiren başlıca unsurlardan biridir. Makale, İbn Abbâd’ın hayatını genel hatlarıyla ele aldıktan sonra onun kaleme aldığı risaleleri arasından Emân risalesinde kullandığı bedî sanatlarını incelemektedir. Bu sanatlar arasında seci, mukâbele, müşâkele, tıbâk, iltifat, hüsn-i ibtida, hüsn-i intihâ, cinâs gibi Arap edebiyatında yaygın olarak kullanılan belâgat içerikli teknikler öne çıkarılmıştır. Abbâsîlerin zayıflamasının ardından Rey ve İsfahan’da yaklaşık yüz yılı aşkın bir süre zarfında hâkimiyetlerini kuran Büveyhîler edebiyat ve şiir sahasında mümtaz şahsiyetlerin yetişmesine aracı olmuşlar. Buveyhî vezirleri arasında çok önemli yere sahip olan İbn Abbâd, şiir ve edebiyat alanında pek çok kıymetli eserler telif etmiş zatlardandır. Rey ve İsfahan gibi devletin büyük öneme sahip merkezlerinde vezirlik ve kâtiplik görevlerinde bulunan İbn Abbâd, aynı zamanda çağının bilginleri ve edebiyatçılarıyla kurduğu yakın ilişkilerle kültürel bir ortam oluşturmuş ve önemli eserler vermiştir. Bedî sanatları sadece metnin güzelliğini artırmakla kalmaz, aynı zamanda okuyucunun zihninde derin anlamlar ve imgeler uyandırarak, eserin etkisini kuvvetlendirir. İbn Abbâd’ın risalelerinde kullandığı bedî sanatlar, Arap edebiyatının estetik zenginliğini ve dilin inceliklerini ortaya koymaktadır. Bu çalışmamızda Sâhib b. Abbâd’ın hayatı, eserleri ve kendisine nispet edilen bir risâlesi değerlendirildikten sonra risalede geçen bedî sanatlar, bu sanatları nasıl kullandığı, risalenin estetik yapısına nasıl katkıda bulunduğu analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İnşâ, Sâhib b. Abbâd, Risâle, Büveyhîler, Bedî, Seci

Kaynakça

• Abdullah Azzâm, Şevkî Dayf. Resâilü’s-Sâhib b. Abbâd. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, 1.Baskı., 1947.
• Alî el-Cârim, Mustafa Emin. el-Belâgatü’l-Vâziha. Kahire: Mektebetü ’İlmi’l-Hadîs, 1.Baskı., 2005.
• Bulut, Ali. Arap edebiyatında inşâ sanatının ortaya çıkışı ve başlıca temsilcileri. İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Bulut, Ali. Belagât terimleri sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2015.
• Çelebi, İlyas. “Sâhib b. Abbâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/512-515. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Dayf, Şevkî. el-Fen ve mezahibuhu fi’ş-şi’ri’l-Arabi. Kahire: Dârü’l-Maârif, 13.Baskı., 1976.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabi. Mısır: Dârü’l-Meârif, 1960.
• Durmuş, İsmail. “İnşâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/334-337. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Halîl b. Ahmed Muhtâr b. Osmân Merdem Bek. es-Sâhib b. Abbâd. Dimeşk: Matbaâtü’t-Terakkî, 1351.
• İbn Hacer el-Askalani, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed. Lisânü’l-mîzân. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1423.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zemân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1991.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Ömer Abdüsselam Tedmurî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’Arabî, 1997.
• Kâtib Çelebî, Mustafa b. Abdullah. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. nşr. Kilisli Rıfat Bilge, Şerafeddîn Yaltkaya. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifin: teracimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Kıftî, Cemâlüddîn Ali b. Yusuf. İnbâhu’r-ruvât alâ enbâhi’n-nuhât. nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Fikr el-Arabî, 1986.
• Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b Mükerrem b Ali el-Ensârî İbn. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, 1414.
• Muhammed b. Abdurrahman b. Ömer, Hatîb el-Kazvînî. el-Îzâh fî ’Ulûmi’l-Belâga. Kahire, t.y.
• Sâhib b. Abbâd. Kitâbü’z-Zeydiyye. Bağdat: Dârü’l-Arabiyyeti’l-Mevsû‘ât, 1986.
• Sâhib b. Abbâd, Promoter of Rational Theology: Kitâb Nahj al-sabîl fi'l-usûl. thk. Wilferd Madelung ve Sabine Schmidkte, nşr. Leiden, Berlin, 2017.
• Seâlibî, Ebû Mansur Abdülmelik b Muhammed b İsmail. Yetîmetü’d-dehr fî mehasini ehli’l- asr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b Ebî Bekr. Bugyetü’l-vuât fî tabakati’l-lugaviyyîn ve’n-nühât. Kahire: Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, 1964.
• Şeyh Muhammed Hasan, Âli Yasin. Dîvânü’s-Sâhib b. Abbâd. Kum: Müessesetu Âli Muhammed, 1412.
• Şihâbüddîn Ebû Abdullah, Yâkut el-Hamevî. Mu’cemü’l-Udebâ (İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb, İrşâdü’l-elibbâʾ ilâ maʿrifeti’l-üdebâʾ, Ṭabaḳātü’l-üdebâʾ). Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1414.
• Yurdagür, Metin. “Kādî Abdülcebbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/103-105. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Zeydan, Corci b Habib. Târîhu âdâbi’l-lugati’l-Arabiyye. Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayat, 1983.