Tokat/Niksar (Yakın Çağ) erişkinlerinde sağlık sorunları

Yıl 2023, , 50 - 59, 31.12.2023

Pınar Gözlük Kırmızıoğlu , Tolga Köroglu , Ayşen Açıkkol , Ömer Dağ

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1375304

Öz

2008 yılında Tokat ili, Niksar ilçesi, İsmet Paşa Mahallesi 60 ada, 1 parselde yer alan ahşap bir evin altında koridorlu düzenlemeler nedeniyle galerili yeraltı yapısı olarak tanımlanan bir yapıda, Yakın Çağ ile tarihlendirilen bireylere ait iskelet kalıntılarına rastlanmış ve aynı yıl Tokat Müze Müdürlüğü başkanlığında bir kurtarma kazısı başlatılmıştır. Bu alanda ele geçen toplam 69 erişkin bireyin paleodemografik dağılımına bakıldığında, 18’i kadın (%26,09), 26’sı erkek (%37,68) ve 25’i de cinsiyeti saptanamayan bireyler (%36,23) olarak değerlendirilmiştir. Bireylerin genel sağlık durumları ve yaşam biçimleri hakkında bilgi edinebilmek amacıyla incelenen materyalde yapılan paleopatolojik analiz sonucunda, bu bireylerde metabolik hastalıklar (porotic hyperostosis, cribra orbitalia, osteoporoz), enfeksiyonel oluşumlar (periostitis), travmalar, tümör (button osteoma), dejeneretif eklem lezyonları (osteoartrit) ve Schmorl nodülü gibi oluşumlar gözlenmiştir. Porotic hyperostosis ve cribra orbitalia demir eksikliğine bağlı olarak gelişen anemi oluşumunu düşündürmektedir. Erişkin bir bireye ait bir gövde omurunda gözlenen osteoporoz ileri yaşla (45 yaş ve üzeri) ilişkilendirilmiştir. Bireylerde spesifik bir enfeksiyonel hastalığa rastlanmamıştır. Periostitis oluşumu bireylerin özellikle alt bacak kemiklerini etkilemiştir. Travmalar vücut kemiklerinde iyileşmiş kırıklar şeklindedir, iki kafatasında künt bir cismin sorumlu olduğu düşünülen depresyon (çöküntü) kırıklarına rastlanmıştır. Bir erkek bireyde muhtemelen travmadan kaynaklı iyi huylu bir tümör oluşumu olan button osteoma ile karşılaşılmıştır. Radius ve ulnada colles, yani düşme kırıkları mevcuttur, yine claviculada gözlenen iyileşmiş kırık izleri de muhtemelen düşmeden kaynaklıdır. Literatürde boksör kırığı olarak bilinen ve sol 5. metacarpal kemiğinde rastlanan iyileşmiş kırık oluşumunun, yumruk sıkarak sert bir cisme vurma ya da elin bu bölgesine alınan bir darbe ya da çarpma sonucu meydana gelmiş olabileceği düşünülmektedir. Osteoartrit vücut kemiklerinde diz ve dirsek eklemlerini, kalça bölgesini, omurları etkilemiştir. Osteoartrit ve Schmorl nodülü oluşumları geçim kaynağı ağırlıklı olarak tarım olan bu bölgede yoğun tarımsal faaliyetleri düşündürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tokat/Niksar, Yakın Çağ, paleopatolojik lezyonlar, sağlık yapısı

The health problems in Tokat/Niksar (Post Medieval) adults

Öz

In 2008, skeletal remains of individuals dated to the Post Medieval were found in a structure identified as an underground structure with galleries due to the corridor arrangements under a wooden house located in İsmet Paşa Mahallesi, block 60, parcel 1, Niksar district, Tokat province and a rescue excavation was initiated under the direction of Tokat Museum Directorate in the same year. The paleodemographic distribution of the 69 adult individuals recovered from this area is as follows: 18 females (26.09%), 26 males (37.68%) and 25 individuals of undetermined sex (36.23%). As a result of the paleopathological analysis of the material examined to obtain information about the general health status and lifestyle of the individuals, metabolic diseases (porotic hyperostosis, cribra orbitalia, osteoporosis), infectious formations (periostitis), traumas, tumors (button osteoma), degenerative joint lesions (osteoarthritis) and Schmorl’s nodules were observed in these individuals. Porotic hyperostosis and cribra orbitalia suggest anemia due to iron deficiency. Osteoporosis observed in a trunk vertebra of an adult individual was associated with advanced age (45 years and older). No specific infectious disease was observed in individuals. The occurrence of periostitis particularly affected the lower leg bones of the individuals. Trauma was in the form of healed fractures of the bones of the body, with two skulls having depression fractures thought to be caused by a blunt object. One male individual presented with a button osteoma, a benign tumor formation probably caused by trauma. Colles, i.e. fall fractures, are present in the radius and ulna, and healed fracture scars observed in the clavicle are also probably due to a fall. The healed fracture of the left 5th metacarpal bone, known as boxer’s fracture in the literature, is thought to have been caused by hitting a hard object with a clenched fist or a blow or impact to this part of the hand. Osteoarthritis has affected the knee and elbow joints, hip region and vertebrae in the body bones. Osteoarthritis and Schmorl’s nodule formations suggest intensive agricultural activities in this region whose livelihood is mainly agriculture.

Anahtar Kelimeler

Tokat / Niksar, Post Medieval, paleopathology

Kaynakça

• Açıkkol, A. (2017). Adli antropolojide travma analizi. Türkiye Klinikleri Adli Tıp - Özel Konular, 3(1), 65-72. https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-adli-antropolojide-travma-analizi-78979.html
• Aufderheide, A. C. ve Rodiguez-Martin, C. (1998). The Cambridge encyclopedia of human paleopathology. Cambridge University Press.
• Bilge, A., Ulusoy, R. G., Üstebay, S., ve Öztürk, Ö. (2018). Osteoartrit (Osteoarthritis). Kafkas Journal of Medical Sciences, 8(Ek1), 133-142. https://doi.org/10.5505/kjms.2016.82653
• Brickley, M. B. (2018). Cribra orbitalia and porotic hyperostosis: A biological approach to diagnosis. American Journal of Physical Anthropology, 167(4), 896-902. https://doi.org/10.1002/ajpa.23701
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones. Excavation, treatment, and skeletal remains. Cornell University Press.
• Buikstra, J. E., ve Ubelaker, D. H. (1994). Standarts for data collection from human skeletal remains. Arkansas Archeological Survey Research Series No. 44.
• Camaschella, C. (2019). Iron deficiency. Blood, 133(1), 30-39. https://doi.org/10.1182/blood-2018-05-815944
• Chae, S. Y., Sim., H. B., Kim, M. J., Jang Y. H., Lee, S. J., Kim, D. W., ve Lee, W. J. (2015). Button osteoma: A review of ten cases. Annals of Dermatology, 27(4), 394-397. https://doi.org/10.5021/ad.2015.27.4.394
• Çırak, M. T. (2018). A paleopathological form in Spradon: Button osteoma. V. Özkoçak (Ed.) içinde, Current debates in anthropology & archaeology (s. 55-62). IJOPEC Publication. https://doi.org/10.5281/zenodo.1291838
• Eshed, V., Latimer, B., Greenwald, C. M., Jellema, L. M., Rothschild, B. M., Wish-Baratz, S., ve Hershkovitz, I. (2002). Button osteoma: Its etiology and pathophysiology. American Journal of Physical Anthropology, 118(3), 217-230. https://doi.org/10.1002/ajpa.10087
• Gözlük Kırmızıoğlu, P., Demirelli, E., ve Suata Alpaslan F. (2022). Dara (Mardin) Antik Kenti toplumunda button osteoma. S. Özer, ve Ş. Ünar (Ed.) içinde, Sosyal ve beşeri bilimlerde araştırmalar. Kavramlar, araştırmalar ve uygulama 2 (s. 1-10). Livre de Lyon.
• Gürleyük, K., (2013). Geçmişten günümüze Niksar sikkeleri. Niksar Belediyesi, Tokat.
• Köroğlu, T. (2016). Tokat/Niksar Yakınçağ iskeletlerinin antropolojik analizi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://hdl.handle.net/20.500.12418/12328
• Köroğlu, T. ve Gözlük Kırmızıoğlu, P. (2017). Tokat / Niksar Yakınçağ iskeletlerinin antropolojik analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (ASOS Journal), 5(62), 1-14. https://doi.org/10.16992/ASOS.13219
• Lovell, N. C. (1997). Trauma analysis in paleopathology. American Journal of Physical Anthropology, 104(S25), 139-170. https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-8644(1997)25+%3C139::AID-AJPA6%3E3.0.CO;2-%23
• Malik, S., Herron, T., ve Rosenberg, N. (2022). Fifth metacarpal fractures. StatPearls [Internet] içinde, StatPearls Publishing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470428/
• Ortner, D. J., ve Putschar, W. G. J. (1985). Identification of pathological conditions in human skeletal remains. Smithsonian Institute Press. https://doi.org/10.5479/si.00810223.28.1
• Ortner, D. J. (2003). Osteoarthritis and diffuse idiopathic skeletal hyperostosis. D. J. Ortner (Ed.) içinde, Identification of pathological conditions in human skeletal remains (2nd ed.) (s. 545-560). Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-012528628-2/50058-2
• Özer, İ., ve Sağır, M. (2003). Dilkaya ve bazı eski Anadolu toplumlarında uzun kemiklerin çevre ölçülerinden cinsiyet tayini. Antropoloji, (16), 87-98.
• Roberts, C., ve Manchester, K. (2010). The archaeology of disease. The History Press.
• Sevim, A. (1997). Eski Anadolu toplumlarında gözlenen bir paleopatolojik doku bozukluğu: Protic hyperostosis. Antropoloji, (13), 229-244. https://doi.org/10.1501/antro_0000000264
• Suata Alpaslan, F. ve Gözlük Kırmızıoğlu, P. (2022). Zeytinli Ada (Balıkesir/Erdek) insanlarında travma. Z. Gölen ve Ş. Ünar (Ed.) içinde, Sosyal ve beşeri bilimlerde araştırmalar. Kavramlar, araştırmalar ve uygulama 1 (s. 1-16). Livre de Lyon.
• Torun, N. ve Gözlük Kırmızıoğlu, P. (2015). Tokat (Niksar) İskeletlerinde Diş ve Çene Patolojileri. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 39(2), 47-70.
• Tural, Ş., Kara, N., ve Alaylı, G. (2011). Osteoporoz genetiği. Türk Osteoporoz Dergisi, 17, 100-109. https://doi.org/10.4274/tod.46855
• Ubelaker, D. H. (1989). Human skeletal remains: Excavation, analysis, interpretation, Second edition. Taraxacum.
• Waldron, T., (2009). Palaeopathology. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511812569
• Walker P. L. (1986). Porotic hyperostosis in a marine-dependent California Indian population. American Journal of Physical Anthropology, 69(3), 345-354. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330690307
• Walker P. L., Bathurst R. R., Richman R., Gjerdrum T., ve Andrushko, V. A. (2009), The causes of porotic hyperostosis and cribra orbitalia: A reappraisal of the iron deficiency-anemia hypothesis. American Journal of Physical Anthropology, 139(2), 109-125. https://doi.org/10.1002/ajpa.21031
• Weiss, E., ve Heathcote, G. M. (2022). Case study of a rare occipital osteoma related to cranial trauma. Anthropologischer Anzeiger, 79(3), 301-313. https://doi.org/10.1127/anthranz/2022/1502
• Zajickova, K., ve Zofkova, I. (2003). Osteoporosis: Genetic analysis of multifactorial disease. Endocrine Regulations, 37(1), 31-44.