Türk Kültüründe Bir Korku Kültü Olarak Sivas’ta Alkarısı ve Albasması İnanışı

Yıl 2018, Sayı: 36, 1 - 27, 28.12.2018

Özlem Demren

https://doi.org/10.1501/antro_0000000358

Cited By: 2

Öz

Geçmişten günümüze tüm Türk
dünyasında, doğumla ilgili inanışlar çerçevesinde karşımıza çıkan Alkarısı ve
Albasması inanışı, bugün de etkisini kaybetmeden, yaygın bir biçimde varlığını
sürdürmekte, çeşitli şifai uygulamalara ve anlatılara konu olmaktadır. Alkarısı
lohusaya ve bebeğine, özellikle doğumdan sonraki ilk kırk gün içinde zarar
vereceği düşünülen dişi bir ruh tasarımıdır ve Albasması, bu dişi ruhun
lohusaya ve bebeğine musallat olmasıyla ortaya çıktığına inanılan bir
rahatsızlık olarak görülmektedir ki, modern tıp bu rahatsızlığı lohusalık
humması olarak adlandırmaktadır. Bu çalışmada, Sivas’ta Alkarısı ve Albasması
inanışı çerçevesinde gelişen uygulamaların ve anlatıların çeşitli görünümleri
üzerine bir inceleme ve değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Sivas iline ait
halkbilimsel veriler, 2014-2017 yılları arasında, çoğunluğunu kadınların
oluşturduğu 114 kişi ile yapılan görüşmelere dayanmaktadır. Elde edilen alan
verileri göstermektedir ki, Alkarısı ve Albasması ile ilgili inanışlar günümüz
Sivas’ında varlığını yaygın bir şekilde devam ettirmekte; inanışla ilgili
uygulamalara çokça rağbet edilmekte ve konuyla ilgili anlatılar (memoratlar,
efsaneler, vb.) inanılırlığını hâlâ korumaktadır. Bu çerçevede denilebilir ki,
doğumla ilişkili olmak üzere tüm görünümleriyle birlikte Alkarısı ve Albasması
inanışı, Türk kültürüne has bir korku kültü olarak 21. yüzyılda kültürümüzdeki
varlığını sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Alkarısı, Albasması, lohusalık humması, korku, Sivas

The Belief of Alkarisi and Albasmasi in Sivas as a Fear Cult in Turkish Culture

Öz

Belief of Alkarisi and Albasmasi, which have been confronted with the beliefs about birth in the whole Turkish world in the past, are continuing their existence in a widespread way today, and they are subject to various healing practices and topics. Alkarisi is a female spirit design that is thought to harm the child and mother, especially within the first forty days after birth; and Albasmasi is seen as a disturbance believed to have come into being due to the puerperium and baby infestation, and modern medicine calls this disturbance the puerperium fever. In this study, it was aimed to carry out an examination and evaluation on the various aspects of the practices and narratives developed on the Alkarisi and Albasmasi belief in Sivas. The folkloric data of the province of Sivas is based on a field research with 114 people, the majority being women, between the years 2014-2017. The obtained research data shows us that the beliefs on the Alkarisi and Albasmasi continue to exist widely in present-day Sivas; belief-related practices are very popular and narratives about the subject (memorates, legends, etc.) maintain its reliability. It can be said in this context, that the belief of Alkarisi and Albasmasi, along with its all appearances, as related with birth is continuing its existence in our culture in the 21st century and confronts as a fear cult specific to Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Alkarisi, Albasmasi, Puerperium, Fear, Sivas

Kaynakça

• Acar, İ. H. (2013) Her Yönüyle Zara, İstanbul: Portakal Baskı.
• Aşkun, V. C. (2006) Sivas Folkloru I-II, Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Acıpayamlı, O. (1961) “Untersuchungen Überal und Al-Frau in der Türkischen Volklitertur”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi Dergisi, 19 (3-4), 165-176. 10.04.2018, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1059/12783.pdf
• Beydili, C. (2005) Alkarısı. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük içinde (34-35). Ankara: Yurt-Kitap Yayın.
• Bulut, M. (2010) “Mardin’de Albastıdan Korunma Biçimleri”. Folklor/Edebiyat, 16 (64), 15-24.
• Bulut, M. (2012) “Yeni Doğanlara Uygulamalar”. International Journal of Human Sciences, 9 (2), 417-426. 15.06.2018. https://j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/2125/930
• Bulut, M. (2017). Geçiş Ritüellerinden Doğum: Sağaltım Yolları. Turkish Studies, 12 (21), 121-132. 15.06.2018. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1405494548_9BulutMeryem-sos-121-132.pdf
• Çevirme, H. ve Sayan, A. (2005) “Alkarısı İnanmaları ve Bilim”. Milli Folklor, 17 (65), 67-72.
• Çobanoğlu, Ö. (2003) Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı.
• Demren, Ç. (2008a) “Kadınlık Dolayımıyla Erkeklik Öznelliği”. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (1), 73-92.
• Demren, Ç. (2008b) “Ortadoğu’da Ataerkillik ve Erkeklik İlişkileri”. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (2), 321-329.
• Demren, Ö. (2008) “Halk Hekimliğinde Ocaklar ve Şamanizm”. Folklor/Edebiyat, 14 (56), 185-210.
• Doymuş, E. (1999) Her Yönüyle Kangal, Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık.
• Eren, A. (2005) “Korku Kültürü, Değerler Kültürü ve Şiddet”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, (8), 1-13. 05.07.2018. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/spcd/article/view/5000108027/5000100737
• İnan, A. (1987) “Al Ruhu Hakkında”. Makaleler ve İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 259-267.
• Ozan, M. (2015) “Dünden Bugüne Türk Halk Kültüründe Kara İyeler, Kültür Evreni, (23), 41-51.
• Özbudun, S. (1997) “Bir Söylence Üzerine Bir Çözümleme Denemesi: Anadolu’da Alkızı/Alkarısı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 217-228. 21.06.2018. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/71/1913/20087.pdf
• Sarısözen, A. (1973) “Sivas’ta Doğum Adetleri”. Sivas Folkloru, (8), 14-15.
• Şimşek, E. (2017) “Türk Kültüründe Alkarısı İnancı ve Bu İnanca Bağlı Olarak Anlatılan Efsaneler”. Akra Uluslararası Kültür, Sanat, Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (12), 99-115.
• Türk Dil Kurumu [TDK] Türkçe Sözlük (2018) Gübür. 21.06.2018. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas&kategori1=derlay&kelime1=g%C3%BCb%C3%BCr.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1977) “Alkarısına Dair Halk İnanmaları”. Sivas Folkloru, 5 (56), 5-6.
• Vargün, B (2018) “Doğum ve Doğum Sonrasında Anne ve Bebeğin Korunmasına İlişkin Geleneksel Uygulamalar”. Journal of Human Sciences, 15 (2), 870-880. 21.08.2018. https://j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/5309/2541
• Yıldız, N. (2008) “Sibirya Türklerinin Mitoloji ve İnançlarında Kötü Ruhlar”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5 (4), 84-93.