Müslümantepe (Diyarbakır) Orta Çağ Yerleşiminde Yaşam Uzunluğu

Yıl 2020, Sayı: 39, 1 - 17, 29.06.2020

Nazlı Akbaş , İsmail Özer

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.709905

Cited By: 1

Öz

Küçük bir köy yerleşimi olan Müslümantepe’de, 2002-2012 yılları arasında gerçekleştirilmiş olan Ilısu Barajı Kurtarma Kazıları çerçevesinde 459 bireye ait iskelet kalıntılarına ulaşılmıştır. Bu bireylerin %31,15’i kadın, %21,57’si erkek ve %7,41’i cinsiyeti tespit edilemeyen erişkinlerden oluşur. Toplulukta kadınlar yoğunluktadır (kadın/erkek oranı 1,4’tür). Bebek ve çocuk ölümleri tüm toplumun yaklaşık %40’ını oluşturur. Bebekler toplulukta %19,61, çocuklar %22,66 oranlarıyla temsil edilmektedir. Genç erişkinler %14,16, erişkinler %36,6 ve yaşlılar ise %6,97 oranındadır. Erişkin iskeletlerin ortalama yaşı 33,46 yıldır. Bebek ve çocuk ölüm oranları çağdaşı diğer topluluklarla benzerlik gösterirken, yaşam ortalaması Anadolu Orta Çağı toplumları içinde oldukça düşüktür. Boy ortalamaları açısından kadınlar ortalamanın üstündeyken, erkekler Anadolu Orta Çağı boy ortalamasıyla uyumludur. Anne ve bebek ölümlerinin yüksek olduğu düşünülen toplulukta %19,67 oranında doğum esnasında ya da doğumu izleyen kısa süre içerisinde kaybedilmiş bebekler vardır. Aynı zamanda topluluktaki bireylerin %39,87’si henüz 18 yaşına ulaşmadan hayatını kaybetmiştir. Boy uzunluğu değerleri açısından topluluğun genel sağlık ve beslenme durumunun birçok Orta Çağ topluluğuna göre çok da kötü olmadığını düşünülmektedir. Bununla birlikte muhtemelen ara ara gerçekleşen savaşlar nedenle ortaya çıkan kısa dönemli kıtlıklar, özellikle topluluğun en savunmasız öğelerinden biri olan çocukları ve gebe kadınları etkilemiştir. Toplulukta kadınların erkeklerden fazla oranda temsil edilmeleri savaşlarda görev almak için köyünü terk eden erkeklerin olduğuna işaret ediyor olabilir.

Anahtar Kelimeler

Müslümantepe, iskelet biyolojisi, paleodemografi, boy uzunlukları, orta çağ

Life Expectancy in Medieval Müslümantepe (Diyarbakır) Population

Öz

Müslümantepe is a small village settlement between the 12th and 16th centuries. Skeletal remains belonging to 459 individuals were obtained during the Ilısu Dam rescue excavations carried out between 2002 and 2012 in Müslümantepe. 31.15% of these individuals were women, 21.57% were men and 7.41% were adults whose gender cannot be determined. Women were more intensely in the community (female/male ratio is 1.4). Infant and child deaths account for about 40% of the entire community. Infants are represented in the community with 19.61% and children (2.5-17.9 years) with 22.66%. Young adults are represented with 14.16%, adults with 36.6% and the elderly with 6.97%. The average age of adult skeletons is 33.46 years. While infant and child mortality rates are similar to those of other contemporary communities, the average life expectancy is quite low among the Medieval societies of Anatolia. In terms of height averages, women are above average, while men are in line with the Anatolian Middle Age average. In the communi-ty, where mother and infant deaths are considered to be high, 19.67% of the babies were lost during birth or shortly after birth. At the same time, 39.87% of the individuals in the community died before reaching the age of 18. It is thought, in respect to height, that the general health and nutritional status of the community is not worse than many medieval communities. However, short-term famines, probably caused by occasional wars, are likely to have affected children and pregnant women, especially one of the community’s most vulnerable elements. The fact that women are represented more than men in the community, may indicate that men were leaving the village to take part in wars.

Anahtar Kelimeler

Müslümantepe, skeletal biology, paleodemography, height, Medieval

Kaynakça

• Acsàdi, G. Y. ve Nemeskéri, J. (1970). History of human life span and mortality. Akadémiai Kiadó.
• Alpaslan-Roodenberg, S. (2008). The Neolithic cemetery: The anthropological view. J. Roodenberg ve S. Alpaslan-Roodenberg (Ed.) içinde, The Ilıpınar Excavations III: Life and Death in a Prehistoric Settlement in Northwest Anatolia (s. 35-68). Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
• Angel, J. L. (1971). Early Neolithic skeletons from Çatal Hüyük: Demography and pathology. Anatolian Studies, 21, 77-98. https://doi.org/10.2307/3642632
• Atamtürk, D., Duyar, İ., ve Gülşen, F. (2012). Tlos iskeletlerinin antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 27, 331-346. https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/4647,27arkeometri.pdf?0
• Ay, E. (2002). 2000 Yılı Müslümantepe (Şahinbey) kazısı. N. Tuna ve J. Velibeyoğlu (Ed.) içinde, Ilısu ve Karkamış baraj gölleri altında kalacak arkeolojik ve kültür varlıkları kurtarma projesi 2000 yılı çalışmaları. TAÇDAM.
• Ay, E., Ay, A., ve Tarhan, Ç. M. (2013). Müslüman Tepe kazıları 2005-2008. Içinde Diyarbakır Müze Müdürlüğü (Ed.) içinde, Ilısu Barajı ve HES projesi arkeolojik kazıları 2004-2008 çalışmaları. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ay, N. (2014). Müslümantepe iskeletlerinin palaeopatolojik analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Başoğlu, O. (2010). Uzun kemiklerinden boy hesaplaması: Iasos Bizans iskeletleri üzerine bir araştırma. Adli Bilimler Dergisi, 9(2), 7-16.
• Brockelmann, C. (1964). İslam milletleri ve devletleri tarihi I. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones: The excavation, treatment, and study of human skeletal remains. Cornell University Press.
• Buikstra, J. E., ve Ubelaker, D. H. (1994). Standards for data collection from human skeletal remains. Arkansas Archaeological Survey Research Series, No: 44.
• Cahen, C. (1979). Osmanlılar’dan önce Anadolu’da Türkler. E Yayınları.
• Cahen, C. (2011). Osmanlılardan önce Anadolu (E. Üyepazarcı, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cunningham, C., Scheuer, L., ve Black, S. (2016). Developmental juvenile osteology (2nd edition). Academic Press.
• Çırak, A., vr Çırak, M. T. (2015). Tios/Filyos iskelet kalıntılarının paleoantropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 30, 167-174. https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/43558,30arkeometri.pdf?1
• Çırak, M. T. (2017). Akgüney Geç Roma-Bizans Dönemi toplumu üzerine paleodemografik çalışma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 249-263. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.313652
• Erdal, Y. S. (1996). İznik Geç Bizans Dönemi insanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdal, Y. S. (2003). Büyük Saray-Eski Cezaevi çevresi kazılarında gün ışığına çıkarılan insan iskelet kalıntılarının antropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 18, 15-30. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/18_arkeometri.pdf
• Erdal, Y. S. (2009). Bademağacı Erken Neolitik insan iskeletleri. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 24, 97-117. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/24_arkeometri.pdf
• Erdal, Y. S. (2010). Kovuklukaya (Boyabat, Sinop) insanlarının sağlık yapısı ve yaşam biçimleriyle ilişkisi. Anadolu Araştırmaları, 17(2), 169-195.
• Erdal, Y. S. (2013). Life and death at Hakemi Use. O. Nieuwenhuyse, R. Bernbeck, P. Akkermans, ve J. Rogasch (Eds.) içinde, Interpreting the Late Neolithic of Upper Mesopotamia (s. 213-223). Brepols Publishers.
• Erdal, Y. S., Erdal, D. Ö., ve Koruyucu, M. M. (2015). Oratçağ’da nüfus değişimi öncesine ait bir Bizans topluluğu: Komana insan kalıntılarının antropolojik analizi. D. B. Erciyas ve M. N. Tatbul (Ed.) içinde, Komana Orta Çağ Yerleşimi (s. 83-114). Ege Yayınları.
• Erkman, A. C., ve Alkan, Y. (2013). 2010-2011 Van Kalesi Höyüğü iskeletlerinin paleodemografik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 28, 97-102. https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/7327,28arkemometri.pdf?0
• Göyünç, N. (1994). Diyarbakır. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9. cilt içinde (s. 464-469). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Gözlük, P. (2005). Karagündüz toplumunun paleodemografik açıdan incelenmesi. Antropoloji, (20), 75-105. https://doi.org/10.1501/antro_0000000221
• Gözlük, P., Durgunlu, Ö., Taşlıalan, M., ve Sevim, A. (2006). Symrna Agorası iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 21, 125-140. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/21_arkeometri.pdf
• Güleç, E. (1986). Van Dilkaya iskeletlerinin paleoantropolojik incelenmesi. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 4, 369-380. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/04_arkeometri.pdf
• Güleç, E. (1987). Topaklı popülasyonunun demografik ve paleoantropolojik analizi. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 5(2), 347-357. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/05_arastirma_2.pdf
• Güleç, E. (1989). Panaztepe iskeletlerinin paleodemografik ve paleopatolojik incelenmesi. Türk Arkeolojisi Dergisi, 28, 73-95. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/turk_arkeoloji/28.turk.arkeoloji.pdf
• Güleç, E., Akın, G., Sağır, M., Koca Özer, B., Gültekin, T., ve Bektaş, Y. (2009). Anadolu insanının antropometrik boyutları: 2005 yılı Türkiye antropometri anketi genel sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 49(2), 187-201. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000001211
• Güleç, E., ve Özer, İ. (2009). Dilkaya Orta Çağ iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. H. Sağlamtimur (Ed.) içinde, Yukarı denizin kıyısında Urartu Krallığı’na adanmış bir hayat. Altan Çilingiroğlu’na armağan. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• İşcan, M. Y. (Ed.). (1989). Age markers in the human skeleton. Charles C Thomas Pub Ltd.
• Karaöz Arıhan, S. (2013). Beybağ mevkii (Muğla) Bizans Dönemi toplumunda beslenmeye bağlı gelişen paleopatolojik rahatsızlıklar. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karaöz Arıhan, S., ve Acar, E. (2015). Giresun Adası iskeletlerinin paleoantropolojik değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 30, 189-202. https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/43558,30arkeometri.pdf?1
• Kızgut, B. (2018). Milas-Belentepe Doğu Roma/Bizans toplumunun paleodemografik analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Koca Özer, B., Gültekin, T., Özer, İ., Sağır, M., ve Güleç, E. (2008). Longevity in ancient Anatolia and Turkish populations from Neolithic to present. E. B. Bodzsar ve C. Susanne (Ed.) içinde, Ageing related problems in past and present populations (s. 45-58). Plantin Publ. & Press Ltd.
• Koca Özer, B., Sağır, M., & Özer, İ. (2011). Secular changes in the height of the inhabitants of Anatolia (Turkey) from the 10th millennium B.C. to the 20th century A.D. Economics & Human Biology, 9(2), 211-219. https://doi.org/10.1016/j.ehb.2010.12.003
• Kunt, M. (2002). Siyasal Tarih (1300-1600). S. Aksin (Ed.) içinde, Türkiye Tarihi 2-Osmanlı Devleti 1300-1600 (s. 15-144). Cem Yayınları.
• Lindner, R. P. (2000). Orta Çağ Avrupasında göçebeler ve Osmanlılar. İmge Kitabevi.
• Lovejoy, C. O., Meindl, R. S., Pryzbeck, T. R., ve Mensforth, R. P. (1985). Chronological metamorphosis of the auricular surface of the ilium: A new method for the determination of adult skeletal age at death. American Journal of Physical Anthropology, 68(1), 15-28. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680103
• McEvedy, C. (2005). Orta Çağ tarih atlası. Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• McKern, T. W., & Stewart, T. D. (1957). Skeletal age changes in young American males: Analysed from the standpoint of age identification. Technical Report EP-45.
• Meindl, R. S., ve Lovejoy, C. O. (1985). Ectocranial suture closure: A revised method for the determination of skeletal age at death based on the lateral-anterior sutures. American Journal of Physical Anthropology, 68(1), 57-66. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680106
• Meindl, R. S., ve Russell, K. F. (1998). Recent advances in method and theory in paleodemography. Annual Review of Anthropology, 27(1), 375-399. https://doi.org/10.1146/annurev.anthro.27.1.375
• Milner, G. R. (1992). Determination of skeletal age and sex: A manual prepared for the Dickson Mounds reburial team. Dickson Mounds Museum.
• Nalbantoğlu, E., Türk, H., ve Nalbantoğlu, C. (2000). 1996 Yılı Yortanlı iskelet popülasyonu üzerine paleoantropolojik, paleodemografik ve etno-arkeolojik çalışmalar. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1, 27-36. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/dergi/turk.ark.etn.derg.1.pdf
• Özbek, M. (1985). Değirmentepe eski insan topluluklarının demografik ve antropolojik açıdan analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 1, 107-130. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/01_arkeometri.pdf
• Özer, İ., Sağır, M., Koca Özer, B., Karatufan, A., ve Şahin, S. (2016). Havuzdere Orta Çağ iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 47-57. https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000123
• Özer, İ., Sevim, A., Pehlevan, C., Arman, O., Gözlük, P., ve Güleç, E. (1999). Karagündüz Kazısı’ndan çıkarılan iskeletlerin paleoantropolojik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 14, 75-96. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/14_arkeometri.pdf
• Pearson, K. (1899). Mathematical contributions to the theory of evolution.—V. On the reconstruction of the stature of prehistoric races. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series A, Containing Papers of a Mathematical or Physical Character, 192, 169-244. https://doi.org/10.1098/rsta.1899.0004
• Sağır, M. (2000). Uzun kemik radyografilerinden boy formülü hesaplanması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sağır, M. (2017). Adli antropolojde boy uzunluğu belirleme. Türkiye Klinikleri Journal of Forensic Medicine-Special Topic, 3(1), 50-59.
• Sağır, S. (2013). Dişlerin çıkış ve gelişim aşamalarından yaş tahmini metodu oluşturulması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sauter, M. R., ve Privat, F. (1955). Une nouvelle methode de determination sexuelle de l’os coxal: L’indice cotylo-sciatique. Bulletin de la Societè Suisse d’Anthropologie et Ethnologie, 31, 60-84.
• Scheuer, L., Black, S., ve Schaefer, M. C. (2008). Juvenile osteology: A laboratory and field manual (First edition). Academic Press.
• Serdar, M. (2019). XIII. yüzyılın yarısına kadar Türk-İslam dünyasında kıtlığın sebep olduğu sosyal meseleler üzerine bir değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 246-254.
• Sevim, A. (1993). Elazığ/Tepecik Orta Çağ iskeletlerinin paleodemografik açıdan değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sevim, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yiğit, A., Özdemir, S., ve Durgunlu, Ö. (2007). Erzurum/Güllüdere iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 22, 141-160. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/22_arkeometri.pdf
• Stull, K. E., ve James, D. M. (2010). Determination of age-at-death using the acetabulum. K. E. Latham ve J. M. Finnegan (Ed.) içinde, Age estimation of the human skeleton (s. 137-146). Charles C Thomas Pub Ltd.
• Suchey, J. M., ve Katz, D. (1986). Evaluation of the Todd and McKern-Stewart methods for aging the male os pubis. K. J. Reichs (Ed.) içinde, Forensic osteology. Charles C Thomas Pub Ltd.
• Todd, T. W. (1921). Age changes in the pubic bone. American Journal of Physical Anthropology, 4(1), 1-70. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330040102
• Trotter, M., ve Gleser, G. C. (1952). Estimation of stature from long bones of American Whites and Negroes. American Journal of Physical Anthropology, 10(4), 463-514. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330100407
• Turan, O. (1998). Doğu Anadolu Türk Devletleri tarihi. Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (2003). Türk cihân hâkimiyeti mefkûresi tarihi - Türk Dünya nizâmının millî, İslamî ve insanî esasları. Ötüken.
• Ubelaker, D. H. (1991). Human skeletal remains: Excavation, analysis, interpretation (Second edition). Taraxacum.
• Üstündağ, H. (2008). Kuşadası Kadıkalesi/Anaia Kazısında Bulunan İnsan İskelet Kalıntıları. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, XXIV, 209-228.
• Webb, P. A. O., ve Suchey, J. M. (1985). Epiphyseal union of the anterior iliac crest and medial clavicle in a modern multiracial sample of American males and females. American Journal of Physical Anthropology, 68(4), 457-466. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680402
• Workshop of European Anthropologists (WEA) (1980). Recommendations for age and sex diagnoses of skeletons. Journal of Human Evolution, 9(7), 517-549. https://doi.org/10.1016/0047-2484(80)90061-5
• White, T. D., Black, M. T., ve Folkens, P. A. (2011). Human osteology (Third edition). Academic Press.
• Wittwer-Backofen, U. (1986). Anthropologische Untersuchungen des Byzantinischen Friedhofs Boğazköy-Hattusa. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 4, 381-399. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/04_arastirma.pdf
• Yaşar, Z. F., ve Sevim Erol, A. (2009). Minnetpınarı iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 24, 193-208. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/24_arkeometri.pdf
• Yılmazçelik, İ. (2014). XIX. yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır (1790-1840). Türk Tarih Kurumu.
• Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S., ve Sevim Erol, A. (2008). Kahramanmaraş/Minnetpınarı iskeletlerinin paleantropolojik açıdan değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 91-110. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/23_arkeometri.pdf
• Yiğit, A., Yılmazer Salihoğlu, N., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, Z. F., Kesikçiler, B., ve Sevim Erol, A. (2010). Trabzon Kızlar Manastırı insan iskeletlerinin antropolojik açıdan değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 25, 105-126. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/25_arkeometri.pdf