Orta Anadolu’nun Doğusunda Bir Topluluk: Kayalıpınar İnsanları

Yıl 2020, Sayı: 39, 18 - 28, 29.06.2020

İbrahim Sarı , Mehmet Sağır

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.721315

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Sivas İli Yıldızeli İlçesi’nde yer alan ve Helenistik-Erken Bizans dönemine tarihlendirilen Kayalıpınar topluluğunun nüfus dinamikleri incelenmiştir. Çalışmanın amacı Kayalıpınar topluluğunun demografik özelliklerinin ortaya çıkarılması ve aynı döneme ait eski Anadolu toplulukları ile olan benzerliklerinin ve/veya farklılıklarının tespit edilmesidir. Farklı mezarlardan açığa çıkarılan toplam 211 bireye ait iskelet kalıntısı çalışmanın materyallerini oluşturmaktadır. Toplulukta kadın sayısı erkeklerden fazladır. Bebek ve çocuk ölümlülüğü (% 18,48) birçok topluma göre oldukça düşüktür. Erişkinler arasında, orta erişkin yaş grubundaki birey sayısı her iki cinsiyette de daha fazladır. Ölümler kadınlarda 20-25 yaş, erkeklerde ise 35-40 yaş aralığında yoğunlaşmıştır. Yaşamın ilk beş yılı içerisindeki bireyler için hesaplanan yaşam beklentisi 28,24 yıldır. Elde edilen sonuçlar, bu eski insan topluluğunun nüfus yapısını ve profilini aydınlatması bakımından dikkat çekici bilgiler sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Kayalıpınar, Paleodemografi, Biyoarkeoloji, Sivas

A Population in the East of Central Anatolia: Kayalıpınar People

Öz

In this study, population dynamics of Hellenistic-Early Byzantine Kayalıpınar people located in the Yıldızeli district of Sivas were examined. The aim of the study is to uncover the demographic characteristics of the Kayalıpınar individuals and to determine the similarities and/or differences with the ancient Anatolian societies from the same period. The skeletal remains of a total of 211 individuals uncovered from different graves constitute the materials of the study. The number of females in the population is more than males. Infant and child mortality (18.48%) is quite low compared to many other populations. Among adults, the number of individuals in the middle adult age group is higher in both sex. Deaths are concentrated between 20-25 years for females and 35-40 years for males. Life expectancy calculated for individuals within the first five years of life is 28.24 years. The obtained results provided noteworthy data in terms of shedding light to the population structure and profile of this ancient human population.

Anahtar Kelimeler

Kayalıpınar, paleodemography, bioarchaeology, Sivas

Kaynakça

• Akbulut, G. (2009). Sivas Şehri’nin tarihi coğrafyası. C.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(2), 212-222.
• Alpagut, B., ve Erdoğan, N. (2016). Mardin-Dara Geç Roma dönemi iskelet toplumunun demografik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 31, 291-300. https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/45226,31arkeometri.pdf?0
• Atamtürk, D., ve Duyar, İ. (2008). Adramytteion (Örentepe) iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25(1), 1-15.
• Başoğlu, O., ve Şener, T. (2015). Ovaören Erken Tunç Çağı insanları: Antropolojik bir inceleme. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 455-476. https://doi.org/10.17218/husbed.15692
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones: Excavations, treatment and study of human skeletal remains (3. Basım). Oxford University Press.
• Buikstra, J. E., ve Ubelaker, D. H. (1994). Standards for data collection from human skeletal remains. Arkansas Archaeological Survey Research Series, No: 44.
• Büyükkarakaya, A. M. (2017). Tepecik-Çiftlik Neolitik topluluğunun demografik özellikleri. Folklor ve Edebiyat, 23(92), 79-98. https://doi.org/10.22559/folkloredebiyat.2017.57
• Büyükkarakaya, A. M., Alpagut, A., Çubukçu, E., ve Cavalli, F. (2018). Juliopolis (Iuliopolis) antropolojik araştırmaları: İlk çalışmalar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 6(2), 111-126. https://doi.org/10.5505/jas.2018.43433
• Cahen, C. (2000). Osmanlılardan önce Anadolu (La Turquie pré-ottomane). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çırak, A. (2009). Kelenderis iskeletlerinin paleoantropolojik analizi ve Anadolu toplumları arasındaki yeri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çırak, M. T. (2017). Akgüney Geç Roma-Bizans dönemi toplumu üzerine paleodemografik çalışma. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 249-263. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.313652
• Çırak, M. T., Çırak, A., ve Şarbak, A. (2018). Antik Spradon toplumunun paleodemografik yapısı. T. Erdoğan (Ed.) içinde, Current academic studies in social sciences 2018 (s. 21-35). Gece Kitaplığı.
• Çırak, M. T., Keleş, V., Şarbak, A., ve Acar, E. (2019). Parion oda mezar 5 iskeletlerinin paleodemografik yapısı. B. C. Ataman ve G. Taşkıran (Ed.) içinde, Recent evaluations on humanities & social sciences (s. 127-142). IJOPEC Publication Limited.
• Demirel, F. A. (2013). Amorium aşağı şehir kilisesi bebek ve çocuk iskeletleri. A. Ü. DTCF Dergisi, 53(1), 349-364. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000001334
• Demirel, F. A. (2017). Human remains. P. Niewöhner (Ed.) içinde, The archaeology of Byzantine Anatolia: From the end of late antiquity until the coming of the Turks (s. 60-70). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780190610463.003.0005
• DeWitte, S. N. (2018). Demographic anthropology. American Journal of Physical Anthropology, 165(4), 893-903. https://doi.org/10.1002/ajpa.23317
• Erdal, Ö. D. (1997). Demre Aziz Nikolaos kilisesinden çıkarılan insan iskeletlerinin antropolojik açıdan incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdal, Ö. D., Eroğlu, S., Erdal, Y. S., ve Büyükkarakaya, A. (2003). Şaşal/İzmir iskelet topluluğunun paleopatolojik ve demografik analizi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 18, 1-14. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/18_arkeometri.pdf
• Erdal, Y. S. (1996). İznik Geç Bizans dönemi insanlarının çene ve dişlerinin antropolojik açıdan incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdal, Y. S. (1999). İnsan iskelet kalıntılarının antropolojik açıdan incelenmesi. T. Özkan ve H. Erkanal (Ed.) içinde, Tahtalı Barajı Kurtarma Kazısı Projesi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erdal, Y. S. (2000). Eski Anadolu toplumlarında çocuk sağlığı ve hastalıkları. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 43, 5-19.
• Erdal, Y. S. (2010). Oluz Höyük kazılarından ele geçen insan iskeletlerine ait antropolojik araştırmanın ilk sonuçları. Ş. Dönmez (Ed.) içinde, Kăsku Ülkesi’nin önemli kenti Amasya-Oluz Höyük: 2007 ve 2008 dönemi çalışmaları genel değerlendirmeler ve ön sonuçlar (s. 111-120). T.C. Amasya Valiliği Yayın No: 48.
• Erdal, Y. S. (2013). Life and death at Hakemi Use. O. Nieuwenhuyse, R. Bernbeck, J. Rogasch ve P. Akkermans (Ed.) içinde, Interpreting the Late Neolithic of Upper Mesopotamia. Brepols Publishers.
• Erdal, Y. S., Erdal, Ö. D., ve Koruyucu, M. M. (2015). Ortaçağ’da nüfus değişimi öncesine ait bir Bizans topluluğu: Komana insan kalıntılarının antropolojik analizi. D. B. Erciyas ve M. N. Tatbul (Ed.) içinde, Komana Ortaçağ yerleşimi (s. 83-114). Ege Yayınları.
• Erkman, A. C. (2008). Van Dilkaya Erken Demir Çağı ve Ortaçağ toplumunda ağız ve diş sağlığı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Goodman, A. H., ve Rose, J. C. (1990). Assessment of systemic physiological perturbations from dental enamel hypoplasias and associated histological structures. American Journal of Physical Anthropology, 33(S11), 59-110. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330330506
• Gözlük, P. (2004). Van-Karagündüz populasyonunun dişlerinin ve çenelerinin paleopatolojik açıdan incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gözlük Kırmızıoğlu, P., ve Sevim Erol, A. (2017). The skeletons of Saint Mercurius (Aziz Mercurius iskeletleri). Social Sciences Studies Journal, 3(6), 859-872. https://doi.org/10.26449/sssj.105
• Güleç, E. (1988). Topaklı populasyonunun demografik ve paleoantropolojik analizi. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 5(2), 347-357. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/05_arastirma_2.pdf
• Gümüş, B., Topal, İ., Özer, Ö., ve Balandız, H. (2018). Türkiye’de 15 yaş altı çocuk ölümlerinin değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 32(1), 13-19.
• Hoppa, R. D. (2002). Paleodemography: Looking back and thinking ahead. R. D. Hoppa ve J. W. Vaupel (Ed.) içinde, Paleodemography: Age distributions from skeletal samples (s. 9-28). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511542428.002
• Karaöz Arıhan, S., ve Acar, E. (2015). Giresun Adası iskeletlerinin paleoantropolojik değerlendirmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 30, 189-202. https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/43558,30arkeometri.pdf?1
• Kaur, H., ve Jit, I. (1990). Age estimation from cortical ındex of the human clavicle in northwest Indians. American Journal of Physical Anthropology, 83(3), 297-305. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330830304
• Koca Özer, B., Gültekin, T., Özer, İ., Sağır, M., ve Güleç, E. (2008). Longevity in ancient Anatolian and turkish populations from Neolithic to present. E. B. Bodzsar and C. Susanne (Ed.) içinde, Ageing related problems in past and present populations – Biennial books of EAA, 5 (s. 45-58).
• Koca Özer, B., Sağır, M., Özer, İ., ve Güleç, E., (2014). Anadolu Ortaçağı’nda insan sağlığı. Ç. Aşkit, S. Kalaycıoğulları, R. Kayapınar, R. Öztürk ve C. Üstünel Keyinci (Ed.) içinde, In memoriam Filiz Öktem (s. 147-154). Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Koruyucu, M. M. (2012). Köşk Höyük Ortaçağ insanlarının antropolojik analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Lovejoy, C. O., Meindl, R. S., Pryzbeck, T. R., ve Mensforth, R. P. (1985). Chronological metamorphosis of the auricular surface of the ilium: A new method for the determination of adult skeletal age at death. American Journal of Physical Anthropology, 68(1), 15-28. https://doi.org/10.1002/ajpa.1330680103
• Müller-Karpe, A. (2006). Untersuchungen in Kayalıpınar 2005. Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, 138, 211-247.
• Müller-Karpe, A., ve Müller-Karpe, V. (2006). Kızılırmak (Maraşanta) kıyısındaki bir Hitit kentinde yeni araştırmalar. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 123, 1-12.
• Müller-Karpe, A., ve Müller-Karpe, V. (2009). Untersuchungen in Kayalıpınar und Umgebung 2006-2009. Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, 141, 173-238.
• Müller-Karpe, V., ve Müller-Karpe, A. (2012). Kayalıpınar’da yapılan araştırmalar. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 29(2), 407-418. https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/4649,29arastirma2.pdf?0
• Nalbantoğlu, E., Türk, H., ve Nalbantoğlu, C. (2000). 1996 yılı Yortanlı nekropolis kazısı iskelet populasyonu üzerinde paleoantropolojik çalışmalar. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1, 27-36.
• Olivier, G. (1969). Practical anthropology. Charles C. Thomas Publisher.
• Ökmen, M. (2001). Sivas’ta kentsel gelişme. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 239-264.
• Ökse, A. T. (1994). Sivas İli 1992 yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 11, 243-258. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/11_arastirma.pdf
• Ökse, A. T. (1999). Sivas İli 1997 yüzey araştırması. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 16(1), 467-490. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arastirmalar/16_arastirma_1.pdf
• Özbek, M., ve Erdal, Ö. D. (2006). Anadolu’nun bazı Neolitik ve Kalkolitik topluluklarında bebek ölümleri ve olası nedenleri. Türk Arkeoloji Dergisi, 6, 41-52.
• Özer, İ., ve Sağır, M. (2003). Dilkaya ve bazı eski Anadolu toplumlarında uzun kemiklerin çevre ölçülerinden cinsiyet tayini. Antropoloji, 16, 87-98.
• Özer, İ., Sağır, M., Koca Özer, B., Karatufan, A., ve Şahin, S. (2016). Havuzdere Ortaçağ iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. A. Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 47-57. https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000123
• Paine, R. R., Vargiu, R., Coppa, A., Morselli, C., ve Schneider, E. E. (2007). A health assessment of high status Christian burials recovered from the Roman-Byzantine archaeological site of Elaiussa Sebaste, Turkey. HOMO, 58, 173-190. https://doi.org/10.1016/j.jchb.2006.06.001
• Sağır, M., Özer, İ., Satar, Z., ve Güleç, E. (2004). Börükçü iskeletlerinin paleoantropolojik incelenmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 19, 27-40. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/19_arkeometri.pdf
• Sağır, S. (2013). Dişlerin çıkış ve gelişim aşamalarından yaş tahmini metodu oluşturulması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Szilvàssy, J., ve Kritscher, H. (1990). Estimation of chronological age in man based on the spongy structure of long bones. Anthropologischer Anzeiger, 48(3), 289-298.
• Şahin, S., Özbulut, Z., Özer, İ., Sağır, M., ve Güleç, E. (2015). Pınarkent Roma dönemi iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. A.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 57-70. https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000091
• Tritsaroli, P., ve Karadima, C. (2017). The people of Early Byzantine Maroneia, Greece (5th-6th c. AD). Bioarchaeology of the Near East, 11, 29-62.
• Ubelaker, D. H. (1989). Human skeletal remains: Excavations, analysis, interpretation. Smithsonian Institution.
• Üstündağ, H. (2009). Kuşadası Kadıkalesi/Anaia kazısında bulunan insan iskelet kalıntıları. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 24, 209-228. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/24_arkeometri.pdf
• Üstündağ, H., ve Demirel, F. A. (2009). Alanya Kalesi iskelet topluluğunda ağız ve diş sağlığı. H. Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26(1), 219-234.
• Workshop of European Anthropologists (WEA) (1980). Recommendations for age and sex diagnoses of skeletons. Journal of Human Evolution, 9(7), 517-549. https://doi.org/10.1016/0047-2484(80)90061-5
• Yaşar, Z. F. (2007). Adli dental antropoloji: Dental antropoloji açısından Minnetpınarı ve Güllüdere toplumlarının dişlerinin karşılaştırmalı analizi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Durgunlu, Ö., Özdemir, S., ve Erol, A. S. (2008). Kahramanmaraş/ Minnetpınarı iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan değerlendirilmesi. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 23, 91-110. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_pdf/arkeometri/23_arkeometri.pdf
• https://earth.google.com/web/search/Kayal%c4%b1p%c4%b1nar,+Y%c4%b1ld%c4%b1zeli%2fSivas,+T%c3%bcrkiye/@39.61803207,36.52853545,1216.48162617a,920.29754785d,35y,264.64552264h,0t,0r/data=CigiJgokCcCpy09Q1UNAER_Ci8ePykNAGcZe0F6rQkJAIc7uHG8rOUJA (Erişim Tarihi: 11.05.2020)