Language Map of the Islamist Mentality: A Minor Selection from the Islamist Dictionary

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 364 - 394, 29.06.2025

Ertuğrul Meşe

https://doi.org/10.53376/ap.2025.13

Öz

Every ideology, while constructing itself, produces concepts or re-contextualises the existing ones in a way to include the meanings of its acceptances and rejections. This study, which aims to reveal the intervention of ideology in language from the perspective of Islamism, aims to show the vocabulary it created while constructing itself and how it attributes ideological content to the words that make up this vocabulary. The words that make up this vocabulary, which is an expression of the Islamist mentality, and the meanings attributed to these words are very important in terms of revealing how they perceive the modern period and, in the meantime, the secularism of the Republic. In this context, how Islamist intellectuals and sect leaders contextualise words such as Atatürk, Abdülhamid II, westernisation, the Republic, reforms, equality between men and women, dress code, secularism, civil law, Tanzimat, Vahdettin, etc. will be revealed by using the relevant literature. Islamists wanted to create a vocabulary by attributing positive and mystifying meanings to the words they embraced and negative, anti-Republican, denigrating, pejorative and religious meanings to the words they opposed. In this study, discourse analysis will be used to map the language of the Islamist mentality through the words it produces.

Anahtar Kelimeler

Islamism , Islamist Intellectuals , Religious Lexicon , Mentality , Relationship Between Ideology and Language

İslamcı Zihniyetin Dil Haritası: İslamcı Lügatten Minör Seçki

Öz

Her ideoloji, kendini inşa ederken kabullerini ve retlerini içeren anlamları içerecek bir biçimde kavramlar üretir ya da mevcutları yeniden içeriklendirir. İdeolojinin dile olan müdahalesini İslamcılık açısından ortaya koymayı amaçlayan çalışma, onun kendisini kurarken oluşturduğu lügati ve bu lügati oluşturan kelimelere nasıl ideolojik içerik yüklediğini göstermeyi amaçlamaktadır. İslamcı zihniyetin dışa vurumu olan bu lügati oluşturan kelimeler ve bu kelimelere yüklenen anlamlar, onların modern dönemi ve bu arada Cumhuriyet sekülerliğini nasıl algıladıklarını ortaya koyma açısından oldukça önemlidir. Bu kapsamda İslamcı olarak nitelenen aydınların ve tarikat liderlerinin Atatürk, II. Abdülhamid, batılılaşma, Cumhuriyet, inkılaplar, kadın-erkek eşitliği, kılık kıyafet, laiklik, Medeni Kanun, Tanzimat, Vahdettin vb. kelimeleri nasıl içeriklendirdikleri ilgili literatür kullanılarak ortaya konulacaktır. İslamcılar yukarıda verilen kelimelerden sahiplendiklerine olumlu ve mistifiye edici, muarızı olduklarına da Cumhuriyet karşıtı, yerici, pejoratif ve dinsel içerikli negatif anlamlar yükleyerek bir lügat yaratmak istemişlerdir. Çalışmada söylem analizi kullanılarak İslamcı zihniyetin ürettiği kelimeler üzerinden onların dil haritası çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslamcılık , İslamcı Aydınlar , Dinsel Lügat , Zihniyet , İdeoloji ve Dil İlişkisi

Kaynakça

• Althusser, Louis (2015), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (İstanbul: İthaki Yayınları) (Çev. Alp Tümertekin).
• Armağan, Mustafa (2006), Abdülhamid’in Kurtlarla Dansı (İstanbul: Ufuk Kitap).
• Armağan, Mustafa (2014), Cumhuriyet Efsaneleri (İstanbul: Timaş Yayınları).
• Arvâsî, Seyyid Abdülhâkim-i (2019), Bütün Eserleri (İstanbul: Kutup Yıldızı Yayınları) (Haz. Fuad Asım Arvas, Şaban Er).
• Atıf, İskilipli Mehmet (2019), Frenk Mukallitliği ve Şapka (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Haz. Feridun Dinçer).
• Austin, John Langshaw (2017), Söylemek ve Yapmak (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. R. Levent Aysever).
• Baker, Ulus (2020), Siyasal Dilde Huzur Söylemi: İslam’da Huzur, Söylem ve Kanaat (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Onur Eylül Kara).
• Berk, Bekir (1972), Hakkın Zaferi İçin (İstanbul: Yeni Asya Yayınları).
• Benslama, Fethi (2014), İslam’ın Psikanalizi (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Işık Ergüden).
• Bora, Tanıl (2018), Zamanın Kelimeleri: Yeni Türkiye’nin Siyasi Dili (İstanbul: Birikim Yayınları).
• Bouthoul, Gaston (1975). Zihniyetler (İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları) (Çev. Selmin Evrim).
• Candan, Abdulcelil (2022), Ulemanın Gücü (Ankara: DİB Yayınları).
• Chartier, Roger (1998), Yeniden Geçmiş (Ankara: Dost Kitabevi) (Çev. Lale Arslan).
• Coward, Rosalind ve John Ellis (1985), Dil ve Maddecilik (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev: Esen Tarım).
• Çınar, Menderes (2005), Siyasal Bir Sorun Olarak İslamcılık (Ankara: Dipnot Yayınları).
• Çınar, Menderes ve Ipek Gencel Sezgin (2013), “Islamist Political Engagement in the Early Years of Multi-Party Politics in Turkey: 1945–60”, Turkish Studies, 14 (2): 329–345.
• Danişmend, İsmail Hami (1951), “Medeni Kanun derdi”, Sebilürreşad, 5 (112): 192.
• Dittmer, Lowell (1977), “Political Culture and Political Symbolism: Toward a Theoretical Synthesis.” World Politics, 29 (4): 552–583.
• Doğan, D. Mehmet (2007), Mağlubiyet İdeolojisinin Sonu (Ebabil: Yazar Yayınları).
• Doğan, D. Mehmet (2008), Batılılaşma İhaneti (İstanbul: Yazar Yayınları).
• Eagleton, Terry (1996), İdeoloji (İstanbul: Ayrıntı Yayınları) (Çev. Muttalip Özcan).
• Eco, Umeberto (1998), Beş Ahlak Yazısı (İstanbul: Can Yayınları) (Çev. Kemal Atakay).
• Edip, Eşref (1948), “Allah’ın İnayetiyle Sebilürreşad’a Başlıyoruz”, Sebilürreşad, 1 (1): 2-3.
• Edip, Eşref (1950a), “Dini Siyasete Alet Edenler”, Sebilürreşad, 4 (77): 18-20.
• Edip, Edip (1950b), “Hükümetin Programı ve Ezan Meselesi”, Sebilürreşad, 4 (80): 66-72.
• Edip, Edip (1950c), “Kara İrtica, Sarı İrtica, Kızıl İrtica”, Sebilürreşad, 4 (91): 242-245.
• Edip, Eşref (1950d), “Partilerin Din Siyaseti”, Sebilürreşad, 4 (76): 4.
• Edip, Eşref (2012), Kara Kitap (İstanbul: Beyan Yayınları).
• Foucault, Michel (1999), Bilginin Arkeolojisi (İstanbul: Birey Yayınları) (Çev. Veli Urhan).
• Garrioch, David (2021), “On Sekizinci Yüzyılda Paris’te Sözlü Hakaret”, Burke, Peter ve Roy Porter (Der.), Dilin Toplumsal Tarihi (İstanbul: Islık Yayınları) (Çev. Kadriye Göksel): 171-192.
• Kara, İsmail (2017), Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi, Cilt 1 (İstanbul: Dergâh Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (1949), “İktidar ve Komünist”, Büyük Doğu, 4 (11): 2.
• Kısakürek, Necip Fazıl (1946), “C.H.P.’ye Hitap”, Büyük Doğu, 1 (38): 8-9
• Kısakürek, Necip Fazıl (1950a), “Hadiselerin Muhasebesi”, Büyük Doğu, 5 (22): 8-9.
• Kısakürek, Necip Fazıl (1950b), “Allah Hizbi, Günün Gelmiştir!”, Büyük Doğu, 5 (30): 2.
• Kısakürek, Necip Fazıl (1950c), “Sıçanı Gebertiniz”, Büyük Doğu, 5 (38): 2.
• Kısakürek, Necip Fazıl (2003), Ulu Hakan İkinci Abdülhamid Han (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2005), Hücum ve Polemik (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2009), Türkiye’nin Manzarası (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2011), Son Devrin Din Mazlumları (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2012), Çile (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2013), Başmakalelerim 1 (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2014a), Çöle İnen Nur (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2014b), Hadiselerin Muhasebesi 2 (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2014c), Büyük Doğu Cemiyeti (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2016abcdef), Çerçeve 1-2-3-4-5-6 (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2017a), İdeolocya Örgüsü (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2017b), Dünya Bir İnkılap Bekliyor (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2017c), Vesikalar Konuşuyor (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2019, Put Adam (İstanbul: Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye Medresesi Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2021a), Sahte Kahramanlar (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2021b), Vatan Dostu Sultan Vahidüddin (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Klemperer, Victor (2021), LTI Nasyonal Sosyalizmin Dili (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Tanıl Bora).
• Koselleck, Reinhart (2009), Kavramlar Tarihi (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Atilla Dirim).
• Macit, Nadim (2003), “Bilginin İmkânı Bağlamında ‘Dini Otorite’”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (4): 1-16.
• Makdisi, George (1997), “İslam Toplumunda Otorite” (Çev. İsmet Kayaoğlu), Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7: 109-121.
• Mannheim, Karl (2002), İdeoloji ve Ütopya (İstanbul: Epos Yayınları) (Çev. Mehmet Okyayuz).
• Mardin, Şerif (1995a), Din ve İdeoloji (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mardin, Şerif (1995b), İdeoloji (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Meeker, Michael E. (1991), “The New Muslim Intellectuals in the Republic of Turkey”, Tapper, Richard L. (Der.), Islam, in Modern Turkey (London: I. B. Tauris): 189-219
• Meşe, Ertuğrul (2018), “Sözleşme Dergisi, İslâmcı Aydınlar ve Özdüşünümsellik: ‘Zaruretten Demokrasi’nin Sınırları”, Birikim, 352: 51-65.
• Meşe, Ertuğrul (2023), Mukaddesatçı Anti-Kemalizm (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Metiner, Mehmet (1997), “İslam dininde çoğulculuk anlayışı”, Sözleşme, 1: 31-35.
• Metiner, Mehmet (2016), “Yalnız değilsin büyük Reis, arkanda millet var!”, Star, (29.10. 2016)
• Mısıroğlu, Kadir (1965/1992), Lozan Zafer mi? Hezimet mi?, Cilt 1, 3 (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Mısıroğlu, Kadir (1976), “Başlarken”, Sebil, 1: 3.
• Mısıroğlu, Kadir (1992a), Osmanoğulları’nın Dramı (İstanbul: Sebil Yayınevi).
• Mısıroğlu, Kadir (1992b), Sarıklı Mücâhidler (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Mısıroğlu, Kadir (2004), Gurbet İçinde Gurbet (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Mısıroğlu, Kadir (2010), Tahrif Hareketleri 1 (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Mısıroğlu, Kadir (2011), Bir Mazlum Padişah: Sultan Vahideddin (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Mısıroğlu, Kadir (2015), İslamcı Gençliğin El Kitabı (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Mısıroğlu, Kadir (2016a), Üstad Necip Fazıl’a Dair (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Mısıroğlu, Kadir (2016b), “28.05.2016 tarihli Cumartesi Sohbeti”, https://www.dailymotion.com/video/x5twyqw (27.01.2025).
• Mısıroğlu, Kadir (2017), Bir Mazlum Padişah: Sultan II. Abdülhamid Han (İstanbul: Sebil Yayınları).
• Muchielli, Alex (1991), Zihniyetler (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Ahmet Kotil).
• Müftüoğlu, Mustafa (1975), Yalan Söyleyen Tarih Utansın 1 (İstanbul: Çile Yayınları).
• Müftüoğlu, Mustafa (1979), Yalan Söyleyen Tarih Utansın 2 (İstanbul: Çile Yayınları).
• Müftüoğlu, Mustafa (19769, Yalan Söyleyen Tarih Utansın 3 (İstanbul: Çile Yayınları).
• Müftüoğlu, Mustafa (1985), Tarihin Hükmü Her Yönüyle Sultan İkinci Abdülhamid (İstanbul: Çile Yayınları).
• Nursi, Said (2014a), Emirdağ Lahikası (İstanbul: Şahdamar Yayınları).
• Nursi, Said (2014b), Hanımlar Rehberi (İstanbul: Şahdamar Yayınları).
• Nursi, Said (2014c), Kastamonu Lahikası (İstanbul: Şahdamar Yayınları).
• Nursi, Said (2014d), Mektubat (İstanbul: Şahdamar Yayınları).
• Nursi, Said 82014e), Şualar (İstanbul: Şahdamar Yayınları).
• Nursi, Said (2014f), Tarihçe-i Hayat (İstanbul: Şahdamar Yayınları).
• Nursi, Said (2016), Sırr-ı İnna A’tayna Risalesi (İstanbul: Derin Tarih Kültür Yayınları).
• Ong, Walter J. (19959, Sözlü ve Yazılı Kültür (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. Sema Postacıoğlu Banon).
• Öztürk, Mustafa (2024), İslam Kültürünün Yumuşak Karnı Kadın (İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları).
• Purvis, Trevor ve Alan Hunt (2014), Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji …” (Çev. Simten Coşar), Moment Dergi, 1 (1): 9-36.
• Sabri, Mustafa (2018a), Dini Müceddidler (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Haz. Abdulkadir Coşkun).
• Sabri, Mustafa (2018b), Hilafetin Esasları ve Kemalistlerin Hilafet Düşmanlığı (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Haz. Abdulkadir Coşkun).
• Sabri, Mustafa (2018c), Hilafet ve Ümmet Nimetini İnkâr Edene Reddiye (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Haz. Abdulkadir Coşkun).
• Sabri, Mustafa (2018d), İslam’da Tartışılan Meseleler (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Haz. Abdulkadir Coşkun).
• Sabri, Mustafa (2018e), Türk’ün Başına Gelen Şapka Meselesi (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Haz. Abdulkadir Coşkun).
• Sabri, Mustafa (2018f), Kemalistlerin Din Düşmanlığı (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Haz. Abdulkadir Coşkun).
• Sabri, Mustafa (2019), Kadın Meselesine Bakışım (İstanbul: İslami Medrese Yayınları) (Çev. Mahmut Petek).
• Searle, John R. (2005), Toplumsal Gerçekliğin İnşası (İstanbul: Litera Yayınları) (Çev. Muhittin Macit-Ferruh Özpilavcı).
• Searle, John R. (2006), Zihin Dil ve Toplum (İstanbul: Litera Yayınları) (Çev. Alaattin Tural).
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1949), “Gülünç Hakikatler”, Serdengeçti, 7: 14.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1950a), “Genç Arkadaşlar!”, Serdengeçti, 10: 11.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1950b), “Bundan Sonra Serdengeçti”, Serdengeçti, 11: 3, 15.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (1952), “Ocak Söndürenler Ocak Yakamazlar”, Serdengeçti, 14: 12.
• Serdengeçti, Osman Yüksel (2008ab), Bütün Eserleri 1-2 (İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları).
• Serdengeçti, Osman Yüksel (2016), Kara Kitap: Bir Devrin Yüz Karası (İstanbul: Berikan Yayınları).
• Sertkaya, İbrahim (2007), Demokrasi Yolunda Bir Hayat Adnan Menderes (İstanbul: Yağmur Yayınları).
• Therborn, Göran (1989), İktidarın İdeolojisi ve İdeolojinin İktidarı (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev: İrfan Cüre).
• Toprak, Binnaz (1981), Islam and Political Development in Turkey (Leiden: E. J. Brill).
• Tunaya, Tarık Zafer (2003), İslamcılık Akımı (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Tunç, Cihat (2006), “Nasslar Işığında Dini Otorite”, Yavuz, Yusuf Şevki (Der.), Dini Otorite (İstanbul: Ensar Neşriyat): 133-141.
• Van Dijk, Teun A (2002), “The Interdisciplinary Study of News as Discours”, Jensen, Klaus Bruhn ve Nicholas W. Jankowski (Der.), A Handbook of Qualitative Methodologies for Mass Communication Research (London: Published by Routledge): 108-120.
• Vesika (1976), Medeni Kanun’un Medeni Cibilliyeti”, Vesika, 11: 10-12.
• Yavuz, Yusuf Şevki (2006), “Kur’an-ı Kerim’de Dini Otorite”, Yavuz, Yusuf Şevki (Der.), Dini Otorite (İstanbul: Ensar Neşriyat): 25-34.