Revolution, Development, Collapse: The Cause of Kemalism in the Novels of Karaosmanoğlu, Tahir and Pamuk

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 416 - 449, 29.06.2025

Özgür Emrah Gürel , Kurtuluş Cengiz

https://doi.org/10.53376/ap.2025.15

Öz

This study aims to reinterpret the founding philosophy of the Republic by focusing on three different periods in the canon of Modern Turkish Literature. Our discussion aims to reveal the meanings and criticisms that the authors attribute to Kemalism by evaluating the basic theses of the founding in Yakup Kadri Karaosmaoğlu's Ankara (1934), Kemal Tahir's Crossroads (1971) and Orhan Pamuk's Cevdet Bey and His Sons (1982). From this point of view, the founding Kemalist narrative of Ankara, the anti-Kemalist critique of Croosroads, and the post-Kemalist interpretation of Cevdet Bey and His Sons will be read as three important junctures and historical analyses of the first century of the Republic. While evaluating the Republic in the context of the concepts of revolution (inkılap), Bildung (inkişaf) and collapse (inkıraz), the novels will highlight the possibilities and obstacles to understanding Kemalism as a cause of liberation and establishment – as an ideological ideal of the good life. Our study aims to develop a comparative and normative critique of the founding of the Republic through these three novels by pointing out the necessity of reevaluating the debates on the founding of the Republic on the axis of the critical framework of the concept of “post-post-Kemalism” proposed by İlker Aytürk and Berk Esen. In conclusion, our study argues that the attempt to understand Kemalism as a historical narrative from a critical perspective can be traced respectively in Ankara, Crossroads and Cevdet Bey and His Sons, and thereby this interpretive effort would enable a hermeneutical reading of the founding of the Republic that has perhaps been too often overlooked.

Anahtar Kelimeler

Kemalism , Yakup Kadri Karaosmanoğlu , Kemal Tahir , Orhan Pamuk , Critical Hermeneutics

İnkılap, İnkişaf, İnkıraz: Karaosmanoğlu, Tahir ve Pamuk Romanlarında Kemalizm Davası

Öz

Bu çalışma Modern Türk Edebiyatı kanonunda üç farklı döneme yoğunlaşarak Cumhuriyet’in kuruluş felsefesini yeniden yorumlamayı hedeflemektedir. Tartışmamız sırasıyla Yakup Kadri Karaosmaoğlu’nun Ankara (1934), Kemal Tahir’in Yol Ayrımı (1971) ve Orhan Pamuk’un Cevdet Bey ve Oğulları (1982) romanlarında kuruluşun temel tezlerini değerlendirerek yazarların Kemalizm’e yükledikleri anlamları ve eleştirileri açığa çıkarmayı amaçlıyor. Buradan hareketle, Ankara’nın kurucu Kemalist anlatısı, Yol Ayrımı’nın anti-Kemalist eleştirisi ve Cevdet Bey ve Oğulları’nın post-Kemalist yorumu, Cumhuriyet’in ilk asrının üç önemli uğrak noktası ve tarihsel analizi olarak okunacaktır. Ele alınan romanlar, Cumhuriyet’i devrim (inkılap), Bildung (inkişaf) ve çöküş (inkıraz) kavramları bağlamında değerlendirirken, Kemalizm’i bir kurtuluş ve kuruluş davası – ideolojik bir iyi hayat İdeası – olarak anlamanın önündeki imkânlar ve engeller vurgulanacaktır. Çalışmamız, İlker Aytürk ve Berk Esen’in önerdikleri “post-post-Kemalizm” kavramının eleştirel çerçevesi ekseninde Cumhuriyet’in kuruluşuyla ilgili tartışmaların yeniden değerlendirilmesinin gerekliliğini işaret ederek, kuruluşun normatif eleştirisini bu üç roman üzerinden karşılaştırmalı olarak geliştirmeyi hedeflemektedir. Sonuç olarak çalışmamız, Kemalizm’i eleştirel bir perspektiften anlama girişiminin Ankara, Yol Ayrımı ve Cevdet Bey ve Oğulları’nda tarihsel bir anlatı olarak izinin sürülebileceğini ve bu yorumlama çabasının Cumhuriyet’in kuruluşuna ilişkin belki de fazlasıyla görmezden gelinmiş hermeneutik bir okumayı mümkün kılabileceğini iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm , Yakup Kadri Karaosmanoğlu , Kemal Tahir , Orhan Pamuk , Eleştirel Hermeneutik

Kaynakça

• Ağaoğlu, Ahmet (2021), Serbest Fırka Hatıraları (4. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Akı, Niyazi (2001), Yakup Kadri Karaosmanoğlu: İnsan – Eser – Fikir – Üslup (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Aydemir, Şevket Süreyya (1968), İnkılâp ve Kadro (2. Baskı) (Ankara: Bilgi Yayınevi).
• Aytürk, İlker (2022), “Post-Post-Kemalizm: Yeni Bir Paradigmayı Beklerken”, Aytürk, İlker ve Berk Esen (Der.), Post-Post-Kemalizm – Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar (İstanbul: İletişim Yayınları): 23-48.
• Aytürk, İlker (2022a), “Erken Cumhuriyet’te Modernleşme, Laiklik ve Milliyetçilik: Mete Tunçay’ın Tek Parti’sinin Kırk Yıl Gecikmiş Bir Eleştirisi”, Aytürk, İlker ve Berk Esen (Der.), Post-Post-Kemalizm – Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar (İstanbul: İletişim Yayınları): 193- 239.
• Aytürk, İlker ve Esen, Berk (2022), “Önsöz”, Aytürk, İlker ve Berk Esen (Der.), Post-Post-Kemalizm – Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar (İstanbul: İletişim Yayınları): 7-21.
• Baker, Ulus (1999), Ulusal edebiyat nedir?”, Toplum ve Bilim 81, 7-23.
• Belge, Murat (2009), Genesis – “Büyük Ulusal Anlatı” ve Türklerin Kökeni (2. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Belge, Murat (2011), Militarist Modernleşme – Almanya, Japonya ve Türkiye (İstanbul, İletişim Yayınları).
• Birkan, Tuncay (2019), Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri – 1930-1960 (İstanbul, Metis Yayınları).
• Bora, Tanıl (2022), “Yakup Kadri’nin Batı Görüşü: Garp Medeniyeti ve “Şuursuz Garpperestlik”, Çakmak Yalçın ve Özge Dikmen (Der.), Huzursuz Bir Ruhun Panaroması – Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Edebiyat ve Düşünce Dünyası (İstanbul: İletişim Yayınları): 17-42.
• Çıtak, Zana (2022), “Post-Kemalizm ve Laiklik: Bir Eleştiriyi Yeniden Düşünmek”, Aytürk, İlker ve Berk Esen (Der.), Post-Post-Kemalizm – Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar (İstanbul: İletişim Yayınları): 315-353.
• Dede, Kadir (2021), Edebiyatın Ulusu Ulusun Edebiyatı – Erken Cumhuriyet Dönem’nde Ulus İnşası ve Roman (Ankara: Nika Yayınevi).
• Gökalp, Ziya (1980), “İnkılâpçılık ve Muhafazakârlık”, Beysanoğlu, Şevket (Der.), Makaleler IX (İsyanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları): 38-42.
• Göknar, Erdağ (2013), Orhan Pamuk, Secularism and Blasphemy – The Politics of the Turkish Novel (New York: Routledge).
• Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1956), The Philosophy of History (New York: Dover Publications, Inc.).
• Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1967), Philosophy of Right (London: Oxford University Press).
• Hilav, Selahattin (2008), Edebiyat Yazıları (4. Baskı) (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Honneth, Axel (2011), Das Recht Der Freiheit – Grudriss einer demokratischen Sittlichkeit (Berlin: Suhrkamp Verlag).
• İnsel, Ahmet (1996), Düzen ve Kalkınma Kıskacında Türkiye – Kalkınma Sürecinde Devletin Rolü (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
• Jameson, Fredric (2022), Postmodernizm Ya Da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı, Gönenç Cem (Çev.) (İstanbul: Alfa Yayınları).
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2011), “Eski Yeni”, Özgür, Erdem (Der.), Kadro – Aylık Fikir Mecmuası Tıpkı Basım (1-18. Sayıları) 1932-1933 (İstanbul: İleri Yayınları): 601-602.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2021), Ankara (40. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2021a), Atatürk – Biyografik Tahlil Denemesi (20. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (2021b), Politikada 45 Yıl (10. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Kayalı, Kurtuluş (2023), Kemal Tahir’in Entellektüel Portresi (İstanbul: Ketebe Yayınları).
• Kaynar, Hakan (2022), “Yakup Kadri’nin Üç Ankara’sı”, Çakmak Yalçın ve Özge Dikmen (Der.), Huzursuz Bir Ruhun Panaroması – Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Edebiyat ve Düşünce Dünyası (İstanbul: İletişim Yayınları): 165- 183.
• Keyder, Çağlar (2019), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar (22. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Koçak, Orhan (2024), Okur Değiştirmek: Orhan Pamuk Üzerine Üç Deneme (İstanbul: Everest Yayınları).
• Koçlar, Bekir (2022), Recep Peker: Bir İnkılâpçının Hikayesi (Ankara, Berikan Yayınevi).
• Pamuk, Orhan (2015), Resimli İstanbul – Hatıralar ve Şehir (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Pamuk, Orhan (2017), Cevdet Bey ve Oğulları (5. Baskı) (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Saktanber, Ayşe (2005), “Mekân, Millet, Muhayyile: Geçmişle Gelecek Arasında Bir Kopuş ve Süreklilik Tasavvuru Olarak Başkent Ankara ve Âhir Zaman Ankara Mitleri”, Öncü Ahmet ve Orhan Tekelioğlu (Der.), Şerif Mardin’e Armağan (İstanbul: İletişim Yayınları): 201-239.
• Sert, Hale (2024), Edebiyat Devrimi – Cumhuriyet Aydınının Yeni Bir Dil ve Edebiyat Kurma Telaşı (1920-1950) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Tahir, Kemal (2016), Yol Ayrımı (İstanbul: İthaki Yayınları).
• Tahir, Kemal (2023), Notlar – Çöküntü, Yazoğlu, Cengiz (Der.) (İstanbul: Ketebe Yayınları).
• Tahir, Kemal (2023a), Notlar – Batılılaşma, Yazoğlu, Cengiz (Der.) (İstanbul: Ketebe Yayınları).
• Tahir, Kemal (2023b), Sosyalizm, Toplum ve Gerçek, Yazoğlu, Cengiz (Der.) (İstanbul: Ketebe Yayınları).
• Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim (2003), Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Villa, Dana (2017), Teachers of People: Political Education in Rousseau, Hegel, Tocqueville, and Mill (Chicago: The University of Chicago Press).
• Zürcher, Erik Jan (2016), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (33. Baskı) (İstanbul: İletişim Yayınları).