The Novel 995 km as an Allegory of Türkiye: History of Unsolved Murders

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 450 - 479, 29.06.2025

Bayram Koca , Ayşem Sezer Şanlı

https://doi.org/10.53376/ap.2025.16

Öz

Murathan Mungan is a writer who has had a significant impact on modern Turkish literature since 1980. Mungan has produced works in many different genres such as theatre, essays, short stories and novels. In his novels, Mungan focuses on various themes such as the inner world and loneliness of the individual, gender, masculinity, and although he touches on politics in the context of the themes he deals with, he does not use politics as a direct basis in any of his novels. 995 km is a contemporary novel in which the author's main focus is on politics, and he deals with politics through unsolved murders. Considered by most critics to be a crime noir or a political novel, the work is set in Turkey in the 1990s and focuses on the main themes of unsolved murders, the deep state and Hezbollah, which were part of the political conjuncture of the time. In this work, Mungan wanted to remind readers of the realities of the period, based on the reflective function of literature. In his work, Mungan also points out the differences in the universe of truth between the East and the West, and deals with the events in the East on the basis of these differences. In this study, the realities that Mungan recalls in his novel 995 km, which is his first work directly based on political realism, are analysed from a political point of view.

Anahtar Kelimeler

Murathan Mungan , The Novel 995 Km , Unsolved Murders , Musa Anter , Hezbollah

Türkiye Alegorisi Olarak 995 km Romanı: Faili Meçhuller Tarihi

Öz

Murathan Mungan, 1980 sonrası modern Türk edebiyatına önemli etkilerde bulunmuş bir yazardır. Mungan tiyatro, deneme, öykü, roman gibi pek çok farklı türde eserler vermiştir. Romanlarında, bireylerin iç dünyası ve yalnızlığı, toplumsal cinsiyet, erkeklik gibi farklı temalara odaklanan Mungan, ele aldığı konular bağlamında siyasete değinse de hiçbir romanında doğrudan siyaseti temel almamıştır. 995 km ise yazarın ana odağının siyaset olduğu, siyaseti de faili meçhul cinayetler üzerinden ele aldığı bir dönem romanıdır. Eleştirmenlerin çoğu tarafından kara polisiye ya da politik roman olarak değerlendirilen eser, Türkiye’nin 1990’lı yıllarından yola çıkarak faili meçhul cinayetler, derin devlet, Hizbullah gibi dönemin siyasi konjonktüründe yer edinen temel meselelere odaklanmaktadır. Mungan, bu eserinde edebiyatın yansıtma işlevinden yola çıkarak okuyuculara dönemin gerçekliklerini hatırlatmak istemiştir. Eserinde Doğu ve Batı arasındaki hakikat evreninin farklılıklarına da işaret eden Mungan, Doğu’da yaşanan olayları bu farklılıkları temel alarak işler. Bu çalışmada, Mungan’ın doğrudan politik gerçekliğe dayanan ilk eseri olan 995 km romanında hatırlattıkları, siyasi çerçeveden hareketle ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Murathan Mungan , 995 Km , Faili Meçhul , Musa Anter , Hizbullah

Kaynakça

• Agamben, Giorgio (2010), “Olağanüstü Hal”, Çelebi, Aykut (Der.), Şiddetin Eleştirisi Üzerine (İstanbul: Metis): 165-175.
• Agamben, Giorgio (2013), Kutsal İnsan, Egemen İktidar ve Çıplak Hayat (İstanbul: Ayrıntı) (Çev. İsmail Türkmen).
• Ağtaş, Özkan (2012), “Sunuş”, Ağtaş, Özkan ve Özdinç, Bişeng (Der.), Hakikat ve İnsan Hakları (Ankara: Dipnot): 7-19.
• Alış, Ahmet (2010), “Üç Devrin Tanığı: Modern Kürt Siyasi tarihinin İçinden Musa Anter’i Okumak”, https://birikimdergisi.com/guncel/882/uc-devrin-tanigi-modern-kurt-siyasi-tarihinin-icinden-musa-anter-i-okumak (05.02.2025).
• Althusser, Louis (2003), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (İstanbul: Metis) (Çev. Alp Tümertekin).
• Anderson, Benedict (2011), Hayali Cemaatler (İstanbul: Metis) (Çev. İskender Savaşır).
• Anter, Musa (2011), Hatıralarım (İstanbul: Aram).
• Arendt, Hannah (2012), Kötülüğün Sıradanlığı – Adolf Eichmann Kudüs’te (İstanbul: Metis) (Çev. Özge Çelik).
• Aydın, Suavi ve Taşkın, Yüksel (2018), 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi (İstanbul: İletişim).
• Bagasi, İ. (2004), “Kendi Dilinden Hizbullah”, https://huseyni-sevdam.tr.gg/Kendi-Dilinden-Hizbullah.htm (07.02.2025).
• Bora, Tanıl (2017), Cereyanlar (İstanbul: İletişim).
• Bozarslan, Hamit (2006), “Kürtler ve Türkiye Devleti”, Kasaba, Reşat (Der.), Türkiye Tarihi 1839-2010 (İstanbul: Kitap Yayınevi): 353-378.
• Brown, Wendy (2021), Halkın Çözülüşü- Neoliberalizmin Sinsi Devrimi (İstanbul: Metis Yayınları) (Çev. Barış Engin Aksoy).
• Bulut, Özgün Enver (2023), “995 km Boyunca Ülke Tarihi”, https://birikimdergisi.com/guncel/11542/995-km-boyunca-ulke-tarihi (07.02.2025).
• Çakır, Ruşen (1994), Ayet ve Slogan Türkiye’de İslami Oluşumlar (İstanbul: Metis).
• Çakır, Ruşen (2023), “Murathan Mungan 995 km kitabını anlattı”, https://www.youtube.com/watch?v=eaHogxXt_3M (07.02.2025).
• Çakır, Ruşen (2007), “Geçmiş, bugün ve gelecek kıskacında Türkiye Hizbullahı”, Nisan, 2016, Birikim.
• Çakır, Ruşen (2011), Derin Hizbullah: İslamcı Şiddetin Geleceği (İstanbul: Metis).
• Çamlıbel, Cansu (2023), “Murathan Mungan: Türkiye’nin sağcısıyla solcusu çok benziyor; aynı kumaştan ceket giyiyorlar, birinin ceketi soldan düğmeleniyor, diğerininki sağdan!”, https://t24.com.tr/yazarlar/cansu-camlibel/murathan-mungan-turkiye-nin-sagcisiyla-solcusu-cok-benziyor-ayni-kumastan-ceket-giyiyorlar-birinin-ceketi-soldan-dugmeleniyor-digerininki-sagdan,41800 (07.02.2025).
• Çelik, Adnan (2014), “1990’lı Yılların Olağanüstü Hal Rejimi ve Savaş: Kürdistan Yerellerinde Şiddet ve Direniş”, Toplum ve Kuram (Lêkolîn û Xebatên Kurdî), 9: 99-146.
• Çelik, Adnan (2016), “Kürdistan Yerellerinde 90’ların Savaş Konfigürasyonu: Baskı, Şiddet ve Direniş”, Uysal, Ayşen (Der.), İsyan, Şiddet ve Yas: 90’lar Türkiye’sine Bakmak (Ankara: Dipnot): 71-114.
• Çelik, Behçet (2023), “Bir Yetimden Tetikçi Yaratan Karanlık”, https://www.k24kitap.org/bence-yilin-kitabi-995-km-bir-yetimden-tetikci-yaratan-karanlik 4416 (03.02.2025).
• Çetin, Vedat (2014), “Toplumu Sindirme Yöntemi Olarak Faili Meçhul Cinayetler ve Kent Baskınları”, Toplum ve Kuram (Lêkolîn û Xebatên Kurdî), 9: 147-177.
• Dede, Kadir (2021), Edebiyatın Ulusu Ulusun Edebiyatı - Erken Cumhuriyet Döneminde Ulus İnşası ve Roman (Ankara: Nika).
• Della Porta, Donatella (2008), “Research on Social Movements and Political Violence”, Qualitative Sociology, 31 (3): 221-230.
• Dellaloğlu, Besim (2020), Poetik ve Politik – Bir Kültürel Çalışmalar Ansiklopedisi – (İstanbul: Timaş).
• Dervişcemaloğlu, Bahar (2024), “Murathan Mungan’ın 995 Km Romanında Anlatma Tekniği”, Humanitas - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (24): 76-91.
• Dink, Rakel (2007), “Rakel Dink’ten Hrant Dink’e Mektup”, https://bianet.org/haber/sevgiliye-mektup-90620 (07.02.2025).
• Eagleton, Terry (2011), İdeoloji (İstanbul: Ayrıntı) (Çev. Muttalip Özcan).
• Erbay, Vecdi (2023), “995 km’de Türkiye’nin yakın tarihi”, https://www.gazeteduvar.com.tr/995-kmde-turkiyenin-yakin-tarihi-makale-1641951 (07.02.2025).
• Evren, Süreyya (2023), “Hafta Sonu Bir Yere Gitmeden Yapılan 995 Km”, https://www.k24kitap.org/hafta-sonu-bir-yere-gitmeden-yapilan-995-km-4368 (05.02.2025).
• Fırat, Bahar Şahin (2018), “Türkiye’de Doksanlar: Devlet Şiddetinin Özgünlüğü ve Sürekliliği Üzerine Bir Deneme”, Çeğin, Güney ve Şirin, İbrahim (Der.), Türkiye’de Siyasal Şiddetin Boyutları (İstanbul: İletişim): 369-402.
• Gürbilek, Nurdan (2023), Örme Biçimleri- Bir Ters Bir Düz Fragmanlar (İstanbul: Metis).
• Hakikat, Adalet ve Hafıza Merkezi (2013), Konuşulmayan Gerçek: Zorla Kaybetmeler Raporu (İstanbul: Anadolu Kültür Yayınları).
• İnsan Hakları Derneği (2000), “Faili Meçhul Siyasi Cinayetler Genel Merkez Açıklamaları”, https://ihd.org.tr/faili-mel-siyasal-cinayetler/ (06.02.2025).
• İplikçi, Müge (2024), “Murathan Mungan 995 Km kitabını anlatıyor: Hikâyeyi nasıl yazdı?”, https://youtube.com/watch?v=D9HLUrdc6X4 (07.02.2025).
• Kepenek, Evrim (2024), “Murathan Mungan: Ülkenin pusulasının kuzeyi kayboldu, ibre durmadan dönüyor”, https://bianet.org/haber/murathan-mungan-ulkenin-pusulasinin-kuzeyi-kayboldu-ibre-durmadan-donuyor-291051 (07.02.2025).
• Koca, Bayram (2021), Kürtler Aslında… Uç Sağın Kürtlere Bakışı (İstanbul: İletişim).
• Kongar, Emre (2006), 21. Yüzyılda Türkiye (İstanbul: Remzi Kitabevi).
• Köksal, Sırma (2023), “Polisiye kurguyla yazılmış buralı bir dehşetin romanı: “Dünya mı küçük, biz mi her yerdeyiz?”, https://k24kitap.org/polisiye-kurguyla-yazilmis-burali-bir-dehsetin-romani-dunya-mi-kucuk-biz-mi-her-yerdeyiz-4339 (07.02.2025).
• Kurt, Mehmet (2014), Din, Şiddet ve Aidiyet: Türkiye’de Hizbullah Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Yayımlanmamış Doktora Tezi) (Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Mavioğlu, Ertuğrul (2014), “Devletleşen Kont-gerilla, Kontgerillaşan Devlet”, Perspectives Türkiye’den Siyasi Analiz ve Yorum, Dosya: Derin Devlet, 1 (12): 19-22.
• Mermertaş, Bahtiyar (2014), “Kuçe”lerden En Sokağa:1990’lardan Günümüze Zorunlu Göç Sonrası Kürt Hareketinin Sokak Devinimi”, Fırat, Derya (Der.), Sokağın Belleği (Ankara: Dipnot): 233-260.
• Michaud, Yves (1991), Şiddet (İstanbul: İletişim) (Çev. Cem Muhtaroğlu).
• Moran, Berna (1994), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 3 - Sevgi Soysal’dan Bilge Karasu’ya (İstanbul: İletişim).
• Mungan, Murathan (2023), 995 km (İstanbul: Metis).
• Özkan, Behlül (2020), “Soğuk Savaş’ta Türkiye Müesses Nizamı ile Siyasal İslam’ın Kutsal İttifakı”, Özkan, Behlül ve Gürakar, Tolga (Der.), Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni (İstanbul: Tekin): 123-168.
• Ricoeur, Paul (2012), Hafıza, Tarih, Unutuş (İstanbul: Metis) (Çev. M. Emin Özcan).
• Sabuktay, Ayşegül (2014), “Derin Devletin İzini Sürmek”, Perspectives Türkiye’den Siyasi Analiz ve Yorum, Dosya: Derin Devlet, 1 (12): 4-8.
• Saraçoğlu, Cenk (2015), “Tank Paletiyle Neo-Liberalizm”, Atılgan, Gökhan; Saraçoğlu, Cenk ve Uslu, Ateş (Der.), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat (İstanbul: Yordam): 747-871.
• Şarlak, Zeynep (2022), Türkiye’nin Milli Güvenlik Devleti: Kökeni, Gelişimi, Dönüşümü (İstanbul: İletişim).
• Söyler, Mehtap (2014), “Derin Devlet: Tahakküm Biçimleri, Teamüller ve Demokrasi”, Perspectives Türkiye’den Siyasi Analiz ve Yorum, Dosya: Derin Devlet, 1 (12): 8-11.
• Stendhal, Henri Beyle (2000), Kırmızı ve Kara (İstanbul: Can Yayınları) (Çev. Nurullah Ataç).
• Şur, Tuncay (2023), “Partiya Karkerên Kurdistan / Kürdistan İşçi Partisi”, Kaynar, Mete Kaan (Der.), Türkiye’nin 1980’li Yılları (İstanbul: İletişim): 741-757.
• Türkeş, A. Ömer (2011), “Romana Yazılan Tarih”, Uysal, Zeynep (Der.), Edebiyatın Omzundaki Melek: Edebiyatın Tarihle İlişkisi Üzerine Yazılar (İstanbul: İletişim): 81-148.
• Türkeş, Ömer (2023), “Haftanın kitabı ‘995 km’: Failleri hala meçhul (mu?)”, https://10haber.net/kultur-sanat/haftanin-kitabi-995-km-failleri-hala-mechul-mu-269448/ (07.02.2025).
• Yavaşça, Kerem (2013), Kürt Milliyetçiliği Tartışmaları Çerçevesinde Musa Anter (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Yeşil, Kamil (2016), “Şûrâ-Tevhid-Hicret Gazeteleri ve İslâmi Düşüncede Radikal Tavır”, Işık, Vahdet, Köroğlu, Ahmet ve Sezgin, Yusuf Enes (Der.), 1960-1980 Arası İslâmcı Dergiler- Toparlanma ve Çeşitlenme (Ankara: Nobel): 419-442.
• Yılmaz, Ali (2015), Karanlık Vardiya: 90’lı Yılların Politik Arşivi (İstanbul: Doğan Kitap).