“Ya Bizim İnsanımız Yapar ya da Başka Dünyaların İnsanı”: Türk Sağında Çocuk Dergiciliği

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 3, 708 - 731, 30.10.2025

Elif Berfin Yağbasan

https://doi.org/10.53376/ap.2025.25

Öz

Politik bir kimlik kurgusu olarak çocukluk, ideolojik kutupların gündelik hayat dolayımıyla yeniden üretildiği ve kültürün mücadele alanı haline geldiği Soğuk Savaş’ın odağında yer almıştır. Çocukluğun kültürel sermayeyi aktarma vasfıyla telakki edilmesi, çocukların tüketimine sunulan ürünlerin cazibesini yükseltmiştir. Bu minvalde çocuk sürelileri, hitap ettiği cenahın müstakbel-makbul öznesinin hangi politik ve kültürel bagajlarla, refleks ve duygulanımlarla kamusal alana çıkması gerektiğini işleyen bir mecra olarak, Soğuk Savaş’ın başlangıcından itibaren Türk sağının antikomünist teyakkuzunda kullanılmak istenmiştir. Çalışmanın temel amacı, 1945–1990 yıllarında Türk sağının neşriyat kamusundaki çocuk dergiciliği tartışmaları üzerinden, Soğuk Savaş’ın pedagojik izdüşümlerini, Türk sağının mütemmim cüzlerinin çocukluğa tezahürünü, çocuk dergiciliğinin kültürel mücadele alanı olarak alımlanışını ve nihayetinde, milliyetçi-muhafazakâr terkibin müstakbel-makbul öznesini oluşturma yönündeki kaygılarını araştırmaktır. Mevcut kültürel ahvalde çocuk dergiciliğine yöneltilen modernleşmeci-kozmopolitçi, komünist-maddiyatçı, öze ve hakikate yabancılık suçlamaları, Türk sağının ideolojik bakiyesini ve gayretini yansıtır niteliktedir. Çalışmada, milliyetçi-muhafazakâr çocuk dergilerinin, döneme ruhunu veren antikomünizmin söylemsel gücünden faydalanarak, zararlı, tekinsiz ve yabancı saydığı, en tehlikeli haliyle komünizmden beslenen öteki dergilerden çocukları koruma misyonu yüklendiği iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocukluk , Türk Sağı , Soğuk Savaş , Çocuk Dergiciliği , Milliyetçi-Muhafazakârlık

“Either Our People Do It, or People from Other Worlds”: Children’s Magazine Publishing in the Turkish Right

Öz

Childhood as a constructed political identity was central during the Cold War where ideological polarization was reproduced through everyday life, and culture itself was transformed into a cultural contestation. The perception of childhood as a means of transferring cultural capital heightened its significance, increasing the appeal of products targeted at children. Turkish rightists have used children's magazines since the Cold War to construct an ideal future citizen within the anticommunist framework using precise political and cultural baggage, reflexes, and emotions. The main purpose of the study is to investigate the pedagogical reflections of the Cold War through debates on children's magazines within the Turkish right’s publishing sphere between 1945–1990, focusing on the way the Turkish right projected their vision of childhood, how children's publishing was conceptualized as a site of cultural contestation, and ultimately, how these dynamics reflected the right’s anxieties and aspirations surrounding the formation of the future ideal subject of the nationalist-conservative combination. In the cultural context, the accusations directed against children's magazines are based on their modernist-cosmopolitan, communist-materialist, and strange-to-the-essence and truth. The study reveals that nationalist-conservative children's magazines, with the advantage of the discursive power of anticommunism in that period, undertook the mission of protecting children from other magazines which they deemed harmful, uncanny, strange, and especially the most dangerous kind, the ones fed by communism.

Anahtar Kelimeler

Childhood , Turkish Right , Cold War , Children’s Magazine , Nationalist-Conservatism

Kaynakça

• Acar, Ayla (2008), Soğuk Savaş Yıllarında Amerikan Kültürünün Türkiye’ye Girişinde Basının Rolü (1945-1960) (Yayımlanmamış Doktora Tezi) (İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Akın, Necdet (1977), “Yurt Dışındaki İşçi Çocuklarının Eğitimi”, Devlet, 408: 8.
• Alp, Ali Rıza (1977), “Avrupa’daki İşçi Çocukları ve Neoemperyalizm”, Dilde, Fikirde, İşde Birlik, 2: 137-141.
• Ariès, Philippe (1962), Centuries of Childhood: A Social History of Family Life (New York: Alfred A. Knopf) (Çev. Robert Baldick).
• Arvasi, Ahmet (1978), “Milliyetçi Düzende Türk Milli Eğitim”, Milli Eğitim ve Kültür Dergisi, 1: 3-22.
• Atilla, Ülkü (1969), “Neşriyatın Çocuk Üzerindeki Tesiri”, Fedai, 46: 7.
• Aygen, Mehmet Sadettin (1966), “Moskova’daki Çocuk Heykeli!...”, Toprak, 49: 5.
• Büyüközer, H. Kâmi (1963), “Çocuk Âlemi”, Tohum, 3: 27-28.
• Bora, Tanıl (2003), Türk Sağının Üç Hali – Milliyetçilik Muhafazakarlık İslamcılık (İstanbul: Birikim Yayınları).
• Bora, Tanıl (2014), “Türk Sağı: Siyasal Düşünce Tarihi Açısından Bir Çerçeve Denemesi”, Kerestecioğlu, İnci Ö. ve Öztan, Güven Gürkan (Der.), Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri (İstanbul: İletişim Yayınları): 9-28.
• Bostancı, Naci (1979), “Çocuk ve Sömürgeci Zihniyet”, Ülkü Ocağı, 3: 6.
• Çınar, Menderes (2005), Siyasal Bir Sorun Olarak İslamcılık (Ankara: Dipnot Yayınları).
• Edip, Derviş (1979), “Çocuklar”, Ülkü Ocağı, 3: 7.
• Genç Arkadaş (1979), “Bu Yıl Çocuk Yılı”, 4: 16.
• Gökalp, Ziya (1968), Türkçülüğün Esasları (İstanbul: Varlık Yayınları).
• Gramsci, Antonio (2012), Hapishane Defterleri Cilt 3 (İstanbul: Kalkedon) (Çev. Barış Baysal).
• Grieve, Victoria (2018), Little Cold Warriors – American Childhood in the 1950s (New York: Oxford University Press).
• Gülalp, Haldun (2014), Türkiye’de Siyasal İslamın Temelleri (İstanbul: Metis Yayıncılık).
• Gümüş, Hasan (1983), “Hollanda’daki Türk Çocuklarının Eğitimi”, Töre, 145: 31-35.
• Güngör, Erol (1979), “Elli Yılın Çocukları”, Töre, 101: 2-6.
• Güvenç, Bozkurt, Gencay Şeylan, İlhan Tekeli, Şerafettin Turan (1994). Türk İslam Sentezi (İstanbul: Sarmal Yayınevi).
• Heywood, Colin (2003), Baba Bana Top At! Batı’da Çocukluğun Tarihi (İstanbul: Kitap Yayınevi) (Çev. Esin Hoşsucu).
• Hulki, Hüseyin (1965), “Çocuk Ruhu”, Tohum, 18: 19-21.
• İmamoğlu, Mehmet (1977), “Kitaplar ve Biz… Milli Çocuk Yayınlarımız ve Ülkücü Ali Kitabı”, Ülkücü Kadro, 5: 14.
• İnan, M. Â. (1965), “Çocuk ve Yayın”, Toprak, 37-38: 17.
• İğnecioğlu, Sinem (2018), Ali Püsküllüoğlu’nun Hayatı ve Şiirleri Üzerine Bir İnceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Kallimci, Hasan (1979), “Çocuk Yayınları”, Töre, 101: 34-36.
• Kaptanoğlu, Salih (1984), “Selam Çocuklar”, Türkiyem, 1: 1.
• Kerestecioğlu, İnci Özkan (2014), “Korku ve Siyaset: Türk Sağının Ezberlerini Çözümlemek”, Kerestecioğlu, İnci Ö. ve Öztan, Güven Gürkan (Der.), Türk Sağı: Mitler, Fetişler, Düşman İmgeleri (İstanbul: İletişim Yayınları): 29-43.
• Kılıç, Murat (2016), “Allah, Vatan, Soy, Milli Mukaddesat” Türk Milliyetçiler Derneği (1951-1953) (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Kısakürek, Necip Fazıl (2015), İdeolocya Örgüsü (İstanbul: Büyük Doğu Yayınları).
• Milli Eğitim ve Kültür (1979), “Dördüncü Beş Yıllık (1979-1983) Kalkınma Planı’nın Eğitim-Kültür Anlayışı Hakkında Bir Değerlendirme”, 4: 420-531.
• Mutluay, Nazmiye (2005), İlk Çağda Çocuk (1) (Ankara: ÜBL Yayınları).
• Nevruz, Yılmaz (1980), “Almanya’daki Çocuklarımızın Meseleleri…”, Töre, 106: 32-35.
• Onur, Bekir (2005), Türkiye’de Çocukluğun Tarihi (Ankara: İmge Kitabevi).
• Onur, Bekir (2009), Türk Modernleşmesinde Çocuk (Ankara: İmge Kitabevi).
• Oran, Baskın (2009), “Amerika İmajı”, Oran, Baskın (Ed.), Türk Dış Politikası – Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar Cilt I: 1919-1980 (İstanbul: İletişim Yayınları): 493.
• Örnek, Cangül (2022) Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı: Antikomünizm ve Amerikan Etkisi (İstanbul: Yordam Kitap).
• Özcan, Gencer (2013), “Savaş ve Okul: Kore’de Türk Askerlerine Öğretmen ve Öğrencilerden Mektuplar”, Tuğtan, Mehmet Ali (Der.), Kore Savaşı – Uzak Savaşın Askerleri (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları): 187-202.
• Öztan, Güven Gürkan (2019), Türkiye'de Çocukluğun Politik İnşası (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Saunders, Stonor Frances (2016), Parayı Verdi Düdüğü Çaldı, Sanat ve Edebiyat Dünyasında CIA Parmağı (Ankara: İmge Kitabevi) (Çev. Ülker İnce).
• Solomonovich, Nadav (2023), “From “Atomic Spies” to Turkish-American Relations: The Cold War in Turkish Children's Magazines in the 1950s.”, International Journal of Middle East Studies, 55(4): 693-714.
• Stearns, Peter (2018), Çocukluğun Tarihi (İstanbul: Dedalus Kitap) (Çev. Büşra Dikmen).
• Tanyu, Hikmet (1974), “Özleyiş: Anavatan Dışındaki Türk Çocukları”, Devlet, 260: 6.
• Taşkın, Yüksel (2007), Anti-Komünizmden Küreselleşme Karşıtlığına – Milliyetçi Muhafazakâr Entelijansiya (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Taşkın, Yüksel (2009), “Türkiye’de Sağcılık”, Bora, Tanıl ve Gültekingil, Murat (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 9 Dönemler ve Zihniyetler (İstanbul: İletişim Yayınları):451-473.
• Terbiyeci (1947), “Çocuklarımıza Neler Öğretiyoruz?”, Serdengeçti, 1: 17.
• Tuğcugil, Gülçiçek (1984), “Türkiye’de Ne Oldu, Ne Bitti?”, Türkiyem, 1: 2.
• Turan, Osman (1980), Türkiye’de Komünizmin Kaynakları (İstanbul: Nakışlar Yayınevi).
• Türk, Cezmi (1956), “Çocuk Dergileri”, Toprak, 19: 3-4.
• Uçarol, Tuncer (2008), “Ali Püsküllüoğlu: Özgeçmişi ve Yapıtları”, Çağdaş Türk Dili Dergisi, 248: 369-381.
• Üstel, Füsun (2004), Makbul Vatandaş'ın Peşinde: II. Meşrutiyet'ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Wilson, Adrian (1980), “The Infancy of the History of Childhood: An Appraisal of Philippe Ariès”, History and Theory, 19: 132-153.
• Yer, Hasan (1977), “Yurtdışındaki İşçi Çocukları ve Türkiye’yi Bekleyen Felaket”, Devlet, 392: 12.