The Human Between “The Most Noble of Creatures” and “The Most Wicked of Creatures”, Ecocriticism and the Düz Dünyacılar Novel

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 480 - 504, 29.06.2025

Hülya Kaşıkcı

https://doi.org/10.53376/ap.2025.17

Öz

Ecocriticism is a political approach that emerged towards the end of the 20th century and attempts to draw attention to the deepening ecological crisis from global warming to the need for clean water, from the decrease in biodiversity to drought, and to take precautions against it. This approach is fundamentally based on the idea that all living things are equal and have the right to live because they exist, underlining that we are not alone on earth. Ecocriticism aims to adapt ecological principles to literature by examining the relationship between humans and their environment, thus displacing the anthropocentric understanding that has dominated for centuries and becoming earth-centered. In this study, Sezgin Kaymaz's novel Düz Dünyacılar (2023) will be analyzed from an ecocritical perspective. The novel, which deals with violence against animals, starts from the idea of holism, which is the basic principle of ecocriticism. Within this framework, it criticizes and rejects the anthropocentric discourse, which is sometimes legitimized by religious references, and calls on people to wake up. Therefore, while emphasizing that we are part of the whole and interconnected in the book, it is frequently reminded that we have a responsibility towards the earth and all living things on earth. In today's world, where cruelty towards animals has become legal, hatred has been instilled and evil has become commonplace, the issue needs to be addressed again and again. The study aims to highlight the ecological awareness brought by the novel.

Anahtar Kelimeler

Ecocriticism , Literature , Novel , Düz Dünyacılar , Sezgin Kaymaz

“Eşref-i Mahlûkat” İle “Eş’şer-i Mahlûkat” Arasında İnsan, Ekoeleştiri ve Düz Dünyacılar Romanı

Öz

Ekoeleştiri, 20. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan ve küresel ısınmadan temiz su ihtiyacına, canlı çeşitliğinin azalışından kuraklığa giderek derinleşen ekolojik krize dikkat çekmeye ve buna karşı önlem almaya çalışan politik bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım, temel olarak yeryüzünde yalnız olmadığımızın altını çizerek tüm canlıların eşit olduğu ve var olduğu için yaşam hakkına sahip olduğu fikrine dayanmaktadır. Ekoeleştiri, insanla çevresi arasındaki ilişkiyi inceleyerek ekolojik prensiplerin edebiyata uyarlanmasını ve böylece yüzyıllardır egemen olan insan merkezci anlayışı yerinden ederek yeryüzü merkezliliği hedefler. Çalışmada Sezgin Kaymaz’ın Düz Dünyacılar (2023) romanı ekoeleştirel perspektifle analiz edilecektir. Hayvanlara yönelik şiddeti konu alan roman, ekoeleştirinin temel ilkesi olan bütünsellik fikrinden hareket etmektedir. Bu çerçevede roman, zaman zaman dini referanslarla da meşruiyeti sağlanan insan merkezci söylemi eleştirip reddederek insanlara uyanma çağrısında bulunmaktadır. Bu nedenle, romanda, bütünün bir parçası olduğumuz ve birbirimize bağlı olduğumuz vurgusu yapılırken yeryüzüne, yeryüzündeki tüm canlılara karşı sorumlu olduğumuz sıklıkla hatırlatılır. Hayvanlara yönelik zulmün yasalaştığı, nefretin aşılandığı ve kötülüğün sıradanlaştığı günümüzde konuya tekrar tekrar eğilmek gerekmektedir. Çalışma, romanın getirdiği ekolojik bilinci ön plana çıkarmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Ekoeleştiri , Edebiyat , Roman , Düz Dünyacılar , Sezgin Kaymaz

Kaynakça

• Akıllı, Sinan ve Adem Balcı (2017), “Biz Kim Oluyoruz? Hayvan Hakları/ Özgürlüğü Savunuculuğu ve İnsan Merkezcilik Paradoksu”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Faunaya Ağıt: Hayvan, 82: 119-142.
• Akıllı, Sinan ve Mustafa Şahiner (2003), “Yeşil Bir Bakış Açısından Edebiyat Eleştirisi Eko-eleştiri”, Kırsal Çevre Yıllığı: 7-15.
• Aksoy Serdaroğlu, Özge (2023), “Oktay Rifat’ın Şiirlerinde Hayvan Davranışları”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 15 (30): 103-122.
• Arıkan, Engin (2020), “Çevreci Düşünce ve Çevre Hukuku İçin Radikal bir Kılavuz: Arne Naess’in Derin Ekoloji Yaklaşımı”, TAÜHFD: 191-220.
• Beyter, Taner (26.03.2022), “‘Acı Çekebilirler mi?’ Bentham’ın Hayvanlara Karşı Sorumluluklarımıza Dair Görüşleri-Daniel Weltman”, https://onculanalitikfelsefe.com/aci-cekebilirler-mi-benthamin-hayvanlara-karsi-sorumluluklarimiza-dair-gorusleri-daniel-weltman/ (30.03.2025).
• Bora, Tanıl (26.05.2024), “‘Hem yaşam alanlarına kâbus gibi çök, hem de yeni ve zararlı bir canlı türü bulmuşsun gibi ad tak, sokak hayvanı de…’ Sezgin Kaymaz’la “Sokak Hayvanları” ile İlgili Yasa Tasarısı Üzerine Söyleşi”, https://birikimdergisi.com/guncel/11757/hem-yasam-alanlarina-kabus-gibi-cok-hem-de-yeni-ve-zararli-bir-canli-turu-bulmussun-gibi-ad-tak-sokak-hayvani-de (01.03.2025).
• Bulut, Dilek (2005), “Çevre ve Edebiyat: Yeni Bir Yazın Kuramı olarak Ekoeleştiri”, Littera, 17: 79-89.
• Bulut Sarıkaya, Dilek (2012), “Gılgamış Destanına Eleştirel Bir Bakış”, Oppermann, Serpil (Ed.), Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat (Ankara: Phoenix Yayınları): 93-129.
• Burgan, Ezgi (2021), “Hayvan Çalışmalarını Cinsiyetlendirmek: Yayla Coğrafyasında Geçitler, Kesişimler ve Değişik Düzenler”, İnsan, Hayvan ve Ötesi: Türkiye’de Hayvan Çalışmaları (İstanbul: Kolektif Kitap): 35-68.
• Bütüner, Şahin (2021), “Çevre Bilinci Oluşturmada Türk Mitolojisinin Rolü: Dede Korkut Hikayelerine Ekoeleştirel Bir Yaklaşım”, Türk Dünyası Araştırmaları, 129 (255): 433-448.
• Cabas, Mirgün ve Can Kozanoğlu (24.01.2019), “‘Sezgin Kaymaz’, İlk Sayfası”, https://open.spotify.com/episode/1go6noWJgWJJ1F6xn9rjE2?si=_JRvbQLUTVGMQBHti3m5Dw (01.03.2025).
• Clarke, Paul A. B. ve Andrew Linzey (2002), “Siyaset Kuramı ve Hayvan Hakları”, Hayvan: İmge, Simge, Gerçeklik, Cogito, 32: 78-89.
• Donovan, Josephine (1990), “Animal Rights and Feminist Theory”, Signs: Journal of Women in Culture and Society, 15 (2): 350-375.
• Garrard, Greg (2020), Ekoeleştiri: Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar (İstanbul: Kolektif Kitap).
• Glotfelty, Cheryll (1996), “Introduction: Literary Studies in an Age of Environemental Crisis”, Glotfelty, Cheryll ve Harold Fromm (Eds.), The ecocritism reader: Landmarks in Literary Ecology (United States: University of Georgia Press): xv-3.
• Kaymaz, Sezgin (2023), Düz Dünyacılar (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Kalaycı, Nazile (2017), “Hayvan: Tür mü Birey mi?”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Faunaya Ağıt: Hayvan, 82: 81-97.
• Kozanoğlu, Can (2018), Bıçkın ve Ağlak- Yeni Türkiye’nin Hikayesi (İstanbul: Can Yayınları).
• Kuru, Kübra (2022), “Ekoeleştirel Perspektiften Edebiyat Alanında Hayvan Çalışmaları”, bitig Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2 (3): 43-54.
• Leopold, Aldo (2020), Bir Kum Yöresi Almanağı ve Oradan Buradan Eskizler (Çev. Ufuk Özdağ) (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Moran, Berna (2018), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 3 (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Naso, Publius Ovidius (2020), Dönüşümler I-XV (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Obuz, Ömer (2022), Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e Hayvan Katliamları ve Himâye: Kediler Köpekler Kargalar (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Oppermann, Serpil (2012), “Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü”, Oppermann, Serpil (Ed.), Ekoeleştiri Çevre ve Edebiyat (Ankara: Phoenix Yayınları): 9-59.
• Özdağ, Ufuk (2017), Çevreci Eleştiriye Giriş: Doğa, Kültür, Edebiyat (Ankara: Ürün Yayınları).
• Özdoğan, Kiraz, M. Fatih Tatari ve Ali Bilgin (2021), İnsan, Hayvan ve Ötesi: Türkiye’de Hayvan Çalışmaları (İstanbul: Kolektif Kitap).
• Regan, Tom (2002), “Hayvan Hakları Mücadelesi”, Hayvan: İmge, Simge, Gerçeklik, Cogito, 32: 172-178.
• Rueckert, William (1996), “Literature and Ecology: An Experiment in Ecocriticism”, Glotfelty, Cheryll & Harold Fromm (Ed.), The Ecocriticism Reader: Landmarks in Literary Ecology (United States: The University of Georgia Press): 105-123.
• Singer, Paul (2005), Hayvan Özgürleşmesi (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
• Sümer, İdris Sami (2023), “Bir Retorik Olarak İnsanın ‘Eşref-i Mahlûkât İddiası (İsrâ Sûresi 70. Âyeti Bağlamında)”, Marifetname, 10 (2): 435-468.
• Şahin, Seval, Banu Öztürk ve Didem Ardalı Büyükarman (2015), “Sezgin Kaymaz- İsmail Güzelsoy ve Hakan Bıçakçı ile Fantastik ve Diğer Şeyler Üzerine”, Edebiyatın İzinde/ Fantastik ve Bilim Kurgu (İstanbul: Bağlam Yayıncılık): 229-233.
• Şakacı, Bilge Kağan ve Merve Günesen (2023), Derin Ekoloji ve Derin Ekolojinin Düşündürdükleri, Akademik Düşünce Dergisi: 67-83.
• Tekin, Nuray (2017), “Edebiyatta Hayvan Temsili, Yokluk Olarak Varoluş”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Faunaya Ağıt: Hayvan, 82: 245-252.
• White, Lynn (1967), “The Historical Roots of Our Ecological Crisis”, Science, 155 (3767): 1203-1207.
• Yavuz, Yasin (2019), “Edebiyat ve Ekoeleştiri: Latife Tekin’in Manves City ve Sürüklenme Adlı Romanları”, Edebi Eleştiri Dergisi, Eleştiri Kuramları Özel Sayısı, 3 (3): 245-259.
• Yazgünoğlu, Kerim Can (2024), “Ekoeleştiri Nedir? Ekolojinin Aynasından Edebiyat Eleştirisine Bakmak”, Söylem Filoloji Dergisi, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri Özel Sayısı: 334-355.
• Yılmaz, Zümre Gizem (2012), “Yaşar Kemal ve Orman Yangınları”, Oppermann, Serpil (Ed.), Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat (Ankara: Phoenix Yayınları): 129-171.
• Young, Rosamund (2018), İneklerin Gizli Hayatı (İstanbul: Domingo Yayınları).