BOŞANMAYA UYUM PROGRAMININ VELAYETİ ÜSTLENMİŞ ANNE VE ÇOCUKLARININ BOŞANMAYA UYUM, PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK VE AİLE YAŞAM DOYUMLARINA ETKİSİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 36, 30.06.2023

Derya Halisdemir , Serap Nazlı

https://doi.org/10.58434/apdad.1273362a

Cited By: 1

Öz

Araştırmanın amacı, anne babası boşanmış 12-14 yaş aralığında ortaokul öğrencileri ve onların velayeti üstlenmiş anneleri için geliştirilen boşanmaya uyum programlarının etkililiğini incelemektir. Araştırmada ön-test, son-test, izleme kontrol gruplu yarı deneysel desen kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu 16 çocuk ve 16 anne toplam 32 kişiden oluşmaktadır. Araştırmada velayeti üstlenmiş anneler ile çocuklarına eş zamanlı iki boşanmaya uyum programı uygulanmıştır. Araştırmada, Çocuk Boşanmaya Uyum Ölçeği-Okul Formu, Yetişkin Boşanmaya Uyum Ölçeği, Çocuklar İçin Boşanmaya Uyum Ölçeği (ÇBUÖ), Yetişkin Psikolojik Sağlamlık Ölçeği, Çocuk ve Genç Psikolojik Sağlamlık Ölçeği (ÇGPSÖ-12), Aile Yaşam Doyumu Ölçeği (AYDÖ) kullanılmıştır. Çocuk Programı Değerlendirme Formu ve Yetişkin Programı Değerlendirme Formu ile programa ilişkin görüşler toplanmıştır. Uyum programlarının etkisini belirlemek amacıyla Mann Whitney U Testi ve Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi kullanılmıştır. Program değerlendirme formlarından elde edilen verilerin özetlenmesi ve yorumlanmasında betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda çocuk ve yetişkin boşanma uyum programlarının çocukların ve annelerinin boşanmaya uyum, psikolojik sağlamlık ve aile yaşam doyumlarının artırılmasında etkili olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Boşanmaya uyum, psikolojik sağlamlık, aile yaşam doyumu, tek ebeveynli aile

Kaynakça

• Akgül Sarpkaya, O. (2013). Boşanmış kadınlarda toplumsal baskıya direnme stratejileri: Van örneği. The Journal of International Social Research, 6(26), ss. 29-50.
• Alpert-Gillis, L. J., Pedro-Carroll, J. L., ve Cowen, E. L. (1989). Children of divorce ıntervention program: Development, implementation and evaluation of a program for young urban children. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 27, ss. 583–587.
• Altundağ, Y. (2013). Anne-babası boşanmış ergenlerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinde yordayıcı değişkenler olarak yaşam doyumu ve yalnızlık. Yayınlanmış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu,
• Amato, P. R. (2000). The consequences of divorce for adults and children. Journal of Marriage the Family, 62, ss. 1269-1288.
• Amato PR. ve Booth A, (2001). Parental predivorce relations and offspring postdivorce wellbeing. Journal of Marriage the Family, 63, ss. 197-212.
• Amato, P. R. ve Cheadle, J. (2005). The long reach of divorce: divorce and child well-being across three generations. Journal of Marriage and Family, 67(1), ss. 191-206.
• Arifoğlu Çamkuşu, B. (2006). Çocuklar İçin Boşanmaya Uyum Programı’nın çocukların boşanmaya uyum, kaygı ve depresyon düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Arslan, G. (2015a). Çocuk ve Genç Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin (çgpsö-12) psikometrik özellikleri: Geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 1 (16), ss. 1-12.
• Arslan, G. (2015b). Yetişkin Psikolojik Sağlamlık Ölçeği’nin (ypsö) psikometrik özellikleri: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ege Eğitim Dergisi, ss. 344-357.
• Ayköse, N. (2019). Eğitsel rehberlik programının 7. sınıf öğrencilerinin akademik öz düzenleme ve akademik başarılarına etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Bayraktar, N. (2010). Boşanmış Kadınların Çevrelerinin Kendilerine Bakış Açısını Algılama Şekilleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Benedek, P. E., ve Brown, F. C. (2012). Boşanma ve çocuğunuz: çocuğunuzun boşanmanızla başetmesine nasıl yardımcı olursunuz?. (S.Katlan, Çev.). Ankara: HYB Yayıncılık.
• Blaisure, K. R., ve Geasler, M. J. (1996). Results of a survey of court-connected parent education programs in u.s. counties. Family and Conciliation Courts Review,34, ss. 23-40.
• Buchler, C., ve Trotter, B.B. (1990). Nonresidential and residential parents perception of the former spouse relationship and childrens social competence following maritial seperation: theory and programmed intervention. Family Relations, 39, ss. 395-404.
• Bulut, F. (2010). Ergenlerde görülen kuraldışı davranışların aile işlevselliği, aile risk faktörü ve yaşam kalitesi açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Burke, D. M. ve Van De Streek, L. (1989). Children of divorce; an application of hammond’s group counselling for children. Elemantary School Guidance and Counseling, 24(2), ss. 112-118.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Deneysel desenler: ön test, sontest kontrol grubu desen ve veri analizi. Ankara: Pegem Akademi
• Büyükşahin, G. (2009). Boşanmış ve boşanmamış (Tam) ailelerden gelen 11 – 13 yaş arası çocukların anne baba tutumlarını algılama biçimlerinin sosyal uyum düzeyleri İle İlişkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Can, Y.ve Aksu B.N. (2016). Boşanma sürecinde ve sonrasında kadın, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(58) ss. 888-902.
• Carver, M. D. ve Jones, W. H. (1992). The Family Satisfaction Scale. Social Behavior and Personality: an international journal, 20(2), 71-83.
• Couto, M.C.P., Koller, S.H. ve Novo, R. (2011). Stressful life events and psychological wellbeing in a brazilian sample of older persons: The role of resilience. Ageing International, 36(4), ss. 492-505.
• Çalışkan, M.,Toker, M.ve Özbay, Y.(2017). Aile Yaşam Doyumu Ölçeği’nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 2, ss. 1-9.
• Cicchetti, D. (2010). Resilience under conditions of extreme stress: a multilevel perspective. World Psychiatry, 9(3). 145-154.
• Demircioğlu, N. (2000). Boşanmanın, çalışan kadının statüsü ve cinsiyet rolü üzerine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi, İzmir.
• Dönmezoğulları, C. (2020). Kariyer yapılandırma kuramına dayalı psikoeğitim programının üniversite öğrencilerinin kariyer kararı ve güçlü yönler öz yeterlilik düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Dursun, A. (2015). Anne babası boşanmış ergenlerin öznel iyi oluşunu arttırma programının etkililiğinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Emery, R.E. (2013). Evlilik, boşanma ve çocukların uyumu (Elif Okan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eroğlu, Y. ve Topkaya, N. (2019). Boşanma ile ilgili uyum güçlüğü çeken çocuklarda kişilik özellikleri ve benlik kavramı. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9(52), ss. 181-208
• Erol, B. (2005). Grup rehberliği programının ilköğretim ikinci kademede okuyan parçalanmış aile çocuklarının uyum düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Fladmo, B. ve Hertlein K. M. (2017). The effect of negative and positive childhood divorce experiences on professional performers. Journal of Divorce and Remarriage, 58, ss. 584-598.
• Geasler, M.J.ve Blaisüre, K.R. (1999). 1998 nationwide survey of court- connected divorce education programs. Family and Conciliation Courts Review, 37(1), ss. 36-63.
• Geelhoed, R.J., Blaisüre, K.R. ve Geasler, M.J. (2001). Status of courtconnected programs for children whose parents are separating ordivorcing. Family Court Review, 39(4), ss. 393-404.
• Greeff, A. P. ve Vander MERWE, S. (2004). Variables associated with resilience in divorced families. Social Indicators Research, 68(1), ss. 59-75. Guttmann, J., & Rosenberg, M. (2003). Emotional intimacy and children's adjustment: A comparison between single-parent divorced and intact families. Educational Psychology, 23(4), 457-472.
• Hetherington, E.M. ve Stanley-Hagan, M. (1999). The adjustment of children with divorced parents: a risk and resiliency perspective. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 40, ss. 129-140. Hiloğlu, S. ve Cenkseven Önder, F. (2010). İlköğretim İkinci kademe öğrencilerinde zorbalığı yordamada sosyal beceri ve yaşam doyumunun rolü. İlköğretim Online, 9(3), ss. 1159-1173.
• Huurre T, Junkkari H. ve ARO H.(2006). Long-Term psychosocial effects of parental divorce: a follow- up study from adolescence to adulthood. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 256(4), ss. 256- 263.
• Kalmijn, M. ve Monden, C. (2006). Are the negative effects of divorce on well being dependent on marital quality. Journal Of Marriage and Family, 68(1), ss. 1197-1213.
• Kaya T. (2009). İstanbul’da yaşayan boşanmış kadın ve erkeklerin boşanma deneyimleri. Yayımlanmış yüksek lisans tezi. Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Kelly, J. B. (2000). Children’s adjustment ın conflicted marriage and divorce: a decade review of research. Journal ofthe American Academy of Child andAdolescent Psychiatry, 39(8), ss. 963- 973.
• Kelly J. B.(2007). Children’s living arrangements following separation and divorce. Family Process. 46, ss. 35–52.
• Kelly, J. B. ve Emery, R. E. (2003). Children's adjustment following divorce: risk and resilience perspectives. family relations: an ınterdisciplinary. Journal of Applied Family Studies, 52(4), ss. 352–362.
• Kutsal, D. (2018). Yaşam becerileri psikoeğitim programının kız meslek lisesi öğrencilerin yaşam becerilerine ve problem davranışlarına etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara
• Liebenberg, L., Ungar, M. ve Van De Vijver, F. (2012). Validation of the child and youth resilience measure-28 (CYRM-28) Among Canadian.Youth, Research on Social Work Practice, 22(2), ss. 219-226.
• Meriç, B. (2007). Boşanmış ailelerdeki ergenlerin uyum düzeylerini ve sosyal becerilerini geliştirmeye yönelik bir grup rehberliği çalışmasının sınanması. Yayınlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Nazlı, S. (2016). Kapsamlı gelişimsel rehberlik programları (6. bs). Ankara: Anı Yayınları,
• Nazlı, S., Halisdemir, D., Gülleroğlu, D. ve S., Kiye, S. (2021a). Yetişkin Boşanmaya Uyum Ölçeği’nin geliştirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 57 , ss. 336-361.
• Nazlı, S., Halisdemir, D., Gülleroğlu, D. ve S., Kiye, S. (2021b). Çocukların Boşanmaya Uyumu Ölçeği-Okul Formu’nun Geliştirilmesi. Milli Eğitim Dergisi, 50(232), ss. 247-265.
• Nock S. L.(2000). The divorce, marriage and parenthood. Journal of Family Therapy, 22, ss. 245-263.
• O’connor, T. G. (2003). Vulnerability and Resilience in Children in Divorced and Remarried Families. In r. M. Gupta & d. S. Parry-gupta (Ed.), Children and Parents: Clinical İssues for Psychologists and Psychiatrists (ss. 180-206). London: Whurr Publishers,.
• Oğurtan S. G. (2011). Boşandım diyemedim: boşanmanın aile ve toplum üzerine etkileri. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Omizo, M., Omizo, S (1987). Group counseling with children of divorce: new findings. Elementary School Guidance and Counseling, 22(1), ss. 46-52.
• Öngider, N. (2006). Evli ve boşanmış ailelerde algılanan ebeveyn kabul veya reddinin çocuğun psikolojik uyumu üzerindeki etkileri. Yayınlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi, İzmir.
• Öngider N. (2011). Anksiyete düzeyleri açısından boşanmış ve evli anneler ile çocuklarının incelenmesi, Nöropsikiyatri Arşivi, 48, ss. 66-70.
• Öngider, N. (2013). Bilişsel davranışçı terapinin boşanma sonrasında kadınların depresyon, anksiyete ve yalnızlık semptomlarında etkinliği: bir pilot çalışma. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 2, ss.147- 155.
• Öz, İ. (2005). Anne- baba olma sanatı (6. bs). İstanbul: Alfa Yayınları,
• Özar, Ş., ve Yakut-Çakar, B., (2012). Aile, devlet ve piyasa kıskacında boşanmış kadınlar. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar Dergisi, 16, ss. 1-12.
• Özbay, G. (2017). Pozitif genç gelişimi temelli sınıf rehberliği programının ilkokul öğrencilerinin yaşam becerilerine etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara
• Özcan, B. (2005). Anne babaları boşanmış ve anne babaları birlikte olan lise öğrencilerinin yılmazlık özellikleri ve koruyucu faktörler açısından karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Pallant, J. (2016). SPSS Survival manual: A step by step guide to data analysis using spss program (6th ed.). London: McGraw-Hill Education.
• Pedro-Carroll, J. L. (2005). Fostering resilience in the aftermath of divorce: The role of evidence-based programs for children. Family Court Review, 43(1), 52-64.
• Pedro-Carroll, J. L., ve Cowen, E. L. (1985). The children of divorce ıntervention program: an investigation of the efficacy of a school-based prevention program. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 53(5), ss. 603–611.
• Pustchian, T., Kazemi, A., Rezaee, O. (20. (2018). The effectiveness of group logo therapy on life expectancy and resilience among divorced women. Iranian Journal Of Psychiatric Nursing, 5(6), ss 45-52
• Sancaklı, D. (2014). Boşanmış annelerin ve çocuklarının boşanma sürecine ilişkin yaşantıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• Server, D. (2008). Anne babası boşanmış ve boşanmamış olan ergenlerin depresyon düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Yakın Doğu Üniversitesi, Lefkoşa.
• Sipahioğlu,Ö.(2008). Farklı risk gruplarıdaki ergenlerin psikolojik sağlamlıklarının incelenmesi. Yayınlanmış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Soylu, Y. (2018). Boşanmış kadınlarda psikolojik sağlamlığı açıklamaya yönelik bir model geliştirme. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği, 8(49), ss. 81-100.
• Steinberg, L. (2007). Ergenlik. (Ed. Figen Çok, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Stewart Ka. C., Vandell Dl, Mccartney K, Owen Mt, ve Booth C. (2000). Effects of parental separation and divorce on very young children. Journal Family Psychology, 14(2), ss. 304-26.
• Stolberg, A. L. ve Garrison, K. M. (1985). Evaluating a primary prevention program for children of divorce. American Journal Of Community Psychology, 13(2), ss. 111-124.
• Şentürk Aydın, R. (2013). Yaşam becerileri psikoeğitim programının boşanmış aile çocuklarının uyum düzeylerine etkisi. Yayımlanmış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Şimşek Yüksel, D. (2006). Grupla psikolojik danışmanın ana babası boşanmış ergenlerde boşanmanın olumsuz etkileri ile başa çıkma stratejileri ve benlik saygıları üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Tatlıoğlu, K. ve Demirel, N. (2016). Sosyal bir gerçeklik olarak boşanma olgusu: sosyal psikolojik bir değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(22), ss. 59-73.
• Tanrıverdi, D., Özgüç, S. (2019). Parçalanmış ve tam aileye sahip çocukların ergenlerin şiddete yönelik tutumları ve saldırganlık davranışlarının karşılaştırılması. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 10(3), ss. 165 – 172.
• Turner Heather A. (2006). Stress, social resources, and depression among nevermarried and divorced rural mothers. Rural Sociology, 71, ss. 479–504.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2019). Evlenme Boşanma İstatistikleri. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr/
• Türkarslan, N. (2007). Boşanmanın çocuklar üzerine olumsuz etkileri ve bunlarla başetme yolları. Aile ve Toplum Dergisi, 3(11), ss. 99-107.
• Ungar, M., ve Liebenberg, L. (2011). Assessing resilience across cultures using mixed methods: construction of the Child and Youth Resilience Measure. Journal of Multiple Methods in Research, 5, ss. 126-149.
• Uğur, B.S. (2014). Günümüzde kadının boşanma deneyimleri: Akademisyen kadınlar üzerine bir araştırma. Mediterranean Journal of Humanities. 4(2), ss. 293-326.
• Uyar, S. (1999). Boşanmış bireylerin evlilik süreci ve bugüne ilişkin psikolojik sorunları üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış uzmanlık tezi. GATA, Ankara, Türkiye.
• Velderman, M. K., Pannebakker, F. D., Van Vliet, W., ve Reijneveld, S.A. (2016). Prevention of divorce-related problems in dutch 4-to 8-year- olds: cultural adaptation and pilot study of the children of divorce ıntervention program. Research on Social Work Practice, 28(4), ss. 415-427.
• Walczak, Y. ve Burns, S. (2004). Boşanma ve çocuk üzerine etkileri. (İ. Ersevim, Çev). İstanbul: Özgür Yayınları.
• Wallerstein, J. S., & Lewis, J. M. (2004). The unexpected legacy of divorce. Report of a 25-year study. Psychoanalytic Psychology, 21, ss. 353-370.
• Wolchik, S. A., Wilcox, K., Tein, J., ve Sandler, I. (2000). Maternal acceptance and consistency of discipline as buffers of divorce stressors on children's psychological adjustment problems. Journal Abnorm Child Psychol. 28(1), ss. 87-102.
• Wolf, S. (2004). Problem çocuklar. (6. bs). (A. Oral ve S. Kara, Çev.). İstanbul:Say Yayınları.
• Yörükoğlu, A. (2000). Değişen toplumda aile ve çocuk. İstanbul: Özgür Yayınları.