Helalleşme Kültürü

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 16, 30.06.2025

Abdullah Namlı

https://doi.org/10.53569/apjhls.1628681

Öz

Kul haklarına riâyet İslam’ın önemle üzerinde durduğu meselelerdendir. Her kim olursa olsun, insanların maddî-mânevî hakları dikkate alınmış ve korunmuştur. İslamiyet’te kul hakları ihlâllerini engelleyici tedbirler de önemli yer tutmaktadır. Hak ihlâli olabilecek her türlü söz, fiil ve davranış Kur’an ve Sünnette yasaklanmıştır. Başkalarının haklarını ihlâl eden kişi, kul hakkına girmiş olur. Bu haklar sahibi bağışlamadıkça Allah’ın da bağışlamadığı haklardır. Müslümanlardan affedici olmaları istenmektedir. Kul hakları ödenmediği, cezâ-kısâs yoluyla suçlu cezalandırılmadığı, hak sahibinden helallik alınmadığı veya affedilmediği sürece sorumluluktan kurtulunamayacaktır. Helalleşmenin çeşitli yolları vardır. Hak ihlâlinin giderilmesinin diğer bir şekli de helallik isteme ve helallik almadır. Bazı maddî-mânevî hak ihlâllerinin zararları tazmin edilmeden, af veya helallik istemekle, helalleşilemeyen durumlar da vardır. Hakkının ödenmesi veya alınması kul hakkından kurtulmayı sağlar. Zorunlu hallerde, bazı özel şartlar dâhilinde muhâkeme olmadan, kişilerin haklarını bizzat kendileri almaları anlamına gelen “İḥḳâḳ-ı Ḥaḳ” ve kul haklarının çiğnenmesine engel teşkil eden “Fetḥü’ẕ-Ẕerâî‘” prensibi devreye girmektedir. Hak ihlâllerinin en aşırıları ancak cezâ ve kısâs yoluyla ödenebilenleridir. Kısâs en yaygın olarak bilinen cezâlandırma şeklidir. Dünyada ödenmeden, helalleşilmeden âhirete intikâl eden haklar ise mahşer meydanında tam olarak karşılığı ödenmeden hesaplaşma tamamlanmayacaktır. Bir de yanlış helalleşme tavırları bulunmaktadır. Hak ihlâlinde zararı tazmin etmeden maddî veya mânevî zarar karşılamadan helallik almaya çalışmak asla doğru olmaz. Helallik verecek kimse de tam anlamıyla bu konuda özgür ve hür irâdeye sahip olmalıdır; herhangi bir maddî-mânevî baskı helalleşmeye gölge düşürecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam , Kelām , Fıkıh , İnsan Hakları , Hak Talebi , Helalleşme , Af.

Culture of Asking for Forgiveness

Öz

Respecting people’s rights is one of the issues that Islam emphasizes. Regardless of who they are, people’s material and moral rights are taken into account and protected. It is also of great importance, in Islam, to take preventive measures against the violation of the rights of others. All kinds of words, actions and behaviors that may violate rights are prohibited in the Quran and Sunnah. These rights are rights that God will not forgive unless the owner grants forgiveness. Muslims are asked to be forgiving. As long as the rights of the people are not paid, the guilty are not punished through punishment-retaliation, the rightful owner is not granted forgiveness or is forgiven, he cannot be relieved of responsibility. Another way to remedy the violation of rights is to request and obtain pardon. There are also situations where some violations of material and moral rights cannot be forgiven by asking for forgiveness or forgiveness without compensation for the damages. The settlement or receipt of one’s due ensures release from the violation of the rights of others. In cases of necessity, the principle of “İḥḳâḳ-ı Ḥaḳ”, which means that people get their rights themselves, without judgment under certain special conditions, and the principle of “Fetḥu’ẕ-Ẕerâî’”, which prevents the violation of people’s rights, come into play. The most extreme violations of rights are those that can only be paid for through punishment and retaliation. Retaliation is the most widely known form of punishment. The reckoning will not be complete until the rights that were transferred to the afterlife without being paid or forgiven in this world are fully paid for in the judgment day. There are also wrong attitudes of reconciliation. It would never be right to try to get forgiveness without compensation for material or moral damage in case of violation of rights. The person who gives forgiveness must have complete freedom and free will in this regard; any material or moral pressure will cast a shadow over the reconciliation.

Anahtar Kelimeler

Islam , Kalām (Islamic Theology) , Fiqh , Human Rights , Right Claim , Asking For Forgiveness , Forgiveness.

Kaynakça

• Armağan, S. (1987). İslam Hukûkunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Askalânî, A. İ. (2000). Fetḥu’l-bârî şerḥ-i Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî, thk. Abdulazîz b. Abdullah b. Bâz. Riyad: Dâru’s-Selâm li’n-Neşr ve’t-Tevzî.
• Atar, F. (1991). İslam Adliye Teşkilatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Bayındır, A. (1986). İslam Muhâkeme Hukûku. İstanbul: İsav Yayınları.
• Berki, A. H. (1985). Açıklamalı Mecelle, Mecelle-i Aḥkâm-ı Adliyye. İstanbul: Hikmet Yayınları.
• Buhârî, M. b. (ts.). Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî (el-Câmi‘u’ṣ-Ṣaḥîḥ). İstanbul: el-Mektebetü'l-İslâmiyye.
• Burhânî, M. H. (1995). Seddü’ẕ-ẕerâî‘ fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. Dımeşk: Dâru'l-Fikr.
• Cüveynî, İ.-H. (2012). el-İrşâd, çev. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Dalgın, N. (2022). İslam Cezâ Hukûku. e. H. Kahraman içinde, İslam Hukûku (s. 435-438). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Diyanet, D. İ. (2017, 07 12). Kul hakkının önemi nedir. Diyanet: https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/1007/kul-hakkinin-onemi-nedir-veihlali-durumunda-nasil-odenir adresinden alındı
• Diyanet, D. İ. (2017, 07 12). Sana sütümü helal etmem. Diyanet: https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/742/sana-sutumu-helal-etmemhakkimi-helal-etmem-seklinde-soylenen-sozler-yemin-sayilir-mi adresinden alındı
• Dönmez, İ. K. (1989). Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi. Seddü’ẕ-Ẕerâî‘. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ebû Dâvud, S. b.-S. (1988). Sünenü Ebî Dâvud. Beyrut: Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye.
• Ebû Zehra, M. (1986). İslam Hukûku Metodolojisi (Fıkıh Usûlü), çev. Abdülkadir Şener. Ankara: Fecr Yayınevi.
• el-Kârî, A. (1981). Şerḥü’l-fıḳhi’l-ekber, çev. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• el-Kârî, A. (2001). Mirḳâtü’l-mefâtîḥ şerḥu mişkâti’l-meṣâbîḥ, thk. Cemâl Iytânî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Gazzâlî, E. H. (1985). İḥyâ‘u ‘ulûmi’d-dîn, tlk. Zeynüddin el-Irâkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Gürler, K. (. (2024). Kul Hakkı, Helalleşilmedikçe Affedilmeyecek Günah. Ankara: Anadolu Ay Yayınları.
• Hanbel, A. b. (1993). el-Müsned. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, Beyrut.
• Heysemî, N. (2015). Mecme‘u’z-zevâid ve menbe‘u’l-fevâid, thk. Hüseyin Selîm ed-Dârânî. Beyrut: Beyrut: Dâru’l-Minhâc
• İbn Cevzî, E.-F. (1997). el-Mevḍû‘ât mine’l-eḥâdî ̱si’l-merfû‘ât, thk. Nureddin Boyacılar. Riyad: Edvâü’s-Selef Mektebetü’t-Tedmüriyye.
• İbn Kayyım, e.-C. (1999). et-Tevbe ve’l-inâbe, thk. Muhammed Ömer el-Hâcî-Abdullah Bedrân. Dımeşk: Dâru'l-Mektebî.
• İbn Mâce, M. (1975). Sünen, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. (Ş. e.-A.-Â. Mürşid, Dü.) Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbn Teymiyye, T. (1987). el-Fetâva'l-Kübrâ, thk. Muhammed-Mustafa Atâ. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Kadı Abdülcebbâr, A. b. (2010). Şerḥu’l-‘uṣûli’l-ḫamse, ta‘lîk. Ahmed b. el-Hüseyin Mânkdîm. Kahire: Kahire: Mektebetü Vehbe.
• Kadı Abdülcebbâr, A. b. (2012). el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-‘adl, thk. Hıdır Muhammed Nebhâ. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Kaya, A. (1994). İslam Hukûkuna Göre İhkâk-ı Hak. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 117-132. Kılıçarslan, M. (2018). Kur’an-ı Kerim Tarafından Belirlenen Suç ve Cezalar Bağlamında İslam’ın Suça Bakışı. Bilimname, 36(2), 313-350.
• Kurtulmuş, N. (1971). Âmentü Şerhi. İstanbul: Fatih Matbaası.
• Müslim, M. b.-K. (1991). Ṣaḥîḥu Müslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Namlı, A. (2019). Allah’ın İsim ve Sıfatlarının Sonsuzluğu Bağlamında Şefaat. RessCongress Uluslararası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri (s. 264-276). Nevşehir: Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 5/2.
• Nesaî, A. b.-H. (1992). Sünenü Nesâî bi şerhi’s-Suyûtî, thk. Mektebü Tahkiki’t-Türasi’l-İslâmî. Beyrut: Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Sâlimî, E. Ş. (2017). et-Temhîd fî beyâni’t-tevḥîd, thk. Ömür Türkmen. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Salman, Y. (2021). İslam Cezâ Hukûkunda Af. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Semerkandî, İ. b. (ts.). es-Sevâdü’l-‘a’ẓam. İstanbul: Dersaâdet Yayınları.
• Semerkandî, R. (2008). el-‘Aḳîdetü’r-rükniyye fî şerḥi lâ ilâhe illallâh Muḥammedün resûlullâh, thk. Mustafa Sinanoğlu. İstanbul: İsam Yayınları.
• Suyûtî, C. (1975). el-Leâli’l-maṣnû‘a fi’l-eḥâdî ̱si’l-mevḍû‘a. Beyrut: Dâru'l-Ma'rife.
• Şa'bân, Z. (2013). İslam Hukuk İlminin Esasları (‘Uṣûlü’l-Fıḳh), çev. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Taberânî, S. b. (1984). el-Mu‘cemü’l-kebîr. Kahire: Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye.
• Taberânî, S. b. (1995). el-Mu‘cemü’l-evsaṭ, thk. Târık b. Ivadullah, Abdülmuhsin el-Hüseynî. Kahire: Dârü'l-Haremeyn.
• Taftâzânî, S. M. (2001). Şerḥu’l-maḳâṣıd, thk. İbrâhîm Şemsüddîn. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Tirmizî, M. b. (ts.). el-Câmi‘u’s-ṣaḥîh (Sünenü’t-Tirmiẕî). Beyrut: Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Yazır, M. H. (1979). Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: İstanbul: Eser Neşriyat.
• Zehebî, Ş. M. (1984). el-Kebâir ve tebyînü’l-meḥârim, thk. Muhyiddîn Müstû. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Zehebî, Ş. M. (2003). el-Kebâir ve tebyînü’l-meḥârim, thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen. Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetü'l-Furkân.
• Zehebî, Ş. M. (2006). el-Kebâir ve tebyînü’l-meḥârim. Beyrut: Dâru'n-Nedveti'l-Cedîde.
• Zeydân, A. (1985). İslam Hukûkuna Giriş, çev. Ali Şafak. İstanbul: Kayıhan Yayınları.