KAVÂİD-İ FIKHİYYE BAĞLAMINDA SUYÛTİ’NİN EL-EŞBÂH VE’N-NEZÂİR İSİMLİ ESERİ

Yıl 2022, , 82 - 105, 08.04.2022

Şeyma Yeşilyayla

https://doi.org/10.52115/apjir.1056154

Öz

Fıkıh ilminin olgunlaşmasıyla birlikte fıkhî miras, farklı bakış açılarıyla incelenmeye başlamıştır. Kavâid, fürûk, eşbâh ve’n-nezâir, tahrîcü’l-fürû ‘ale’l-usûl, nevâzil, vâkıat, gibi konuları ele alış tarzı, amaç ve işlevleri hem muhtevâ yönünden hem de teknik açıdan birbirinden farklı yazım türleri ortaya çıkmış ve zamanla kavâid düşüncesini ele alan zengin bir literatür meydana gelmiştir. Ortaya çıkan bu alt edebî türlerin, fıkıh ilminin dinamik yapısına işaret etmekle beraber, hükümlere ulaşmada büyük bir kolaylık sağlayarak fıkıh ilminin ilkesel yönünü göstermesi açısından büyük bir önemi haiz olduğu söylenebilir. Fer’î mes’eleler arasındaki benzerlik ve farklılıkları konu edinen el-Eşbâh ve’n-nezâir ilmi de bu yazım türlerinden biridir.
Fıkıh ilmi açısından Şâfiî fakihlerin öncülüğünde ortaya çıktığı bilinen el-Eşbâh ve’n-nezâir isimli çalışmalar, kavâid düşüncesine yeni bir boyut kazandırarak fıkıh ilminin gelişimine katkı sunmuştur. Kavâid düşüncesine kazandırılan bu boyutun sınırlarını göstermesi açısından Celâleddin es-Süyûtî’nin (849-911/1445-1505) kaleme aldığı el-Eşbâh ve’n-nezâir isimli eserinin incelenmesi, son derece önemlidir. Bu çalışmada fıkıh ilmi açısından el-Eşbâh ve’n-nezâir geleneği hakkında özet bilgilere yer verilip, Süyûtî’nin eseri teknik ve muhteva açısından incelenecek ve muasırı olması dolayısıyla İbn Nüceym’in aynı isimli çalışmasıyla detaylarına girilmeksizin bir mukayese yapılacaktır. Ardından Süyûtî’nin mezkûr eserinin kavâid düşüncesinde edindiği konum hakkında değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Kavaid, Eşbâh ve'n-nezâir

Kaynakça

• Bâhüseyn, Yakup b. Abdilvehhâb. el-Kavâidü’l-fıkhiyye. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998.
• Baktır, Mustafa. “el-Eşbâh ve’n-nezâir”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi.11/456-457. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Baktır, Mustafa. “Kâide”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 24/ 205-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bûrnû, Ahmed b. Muhammed el-Gazzî. el-Vecîz fî îdâhi kavâidi’l-fıkhi’l-külliyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 2002.
• Cürcânî, Ebû’l-Abbas Muhammed b. Ahmed. el-Mu‘âyât fi’l-fıkhi ‘alâ mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. İbrahim b. Nâsır b. İbrahim el-Beşer. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Şeriat ve Dirâsetü’l-İslâmî Fakültesi, Doktora Tezi, 1994.
• Dımeşkî, Abdulkadir b. Muhammed en-Nu’aymî. ed-Dâris fî târihi’l-medâris. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Durmuş, İsmail. “Lugâz”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 27/ 221-222. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Avâme. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1998.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî (et-Ta’liku’l-muğni ‘ale’d-Dârekutnî ile). Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2011.
• Alâî, Ebû Saîd Halîl b. Keykeldî. el-Mecmû‘u’l-müzheb fî kavâidi’l-mezheb. thk. Muhammed Ali el-‘Ubeydî ve Ahmed Hudayr Abbâs. 2 Cilt. ‘Ammân: Dâru Ammâr, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Fâdânî, Muhammed Yasin b. İsa. el-Fevâidu’l-ceniyye hâşiyetu’l-mevâhibu’s-seniyye şerhi’l ferâidi’l-behiyye fî nazmi’l-’kavâidi’l-fıkhiyye. thk. Remzi Sa’deddin Dimeşkiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1996.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn müretteben ‘alâ hurûfi’l-mu’cem. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi’ş-Şerhi’l-kebîr li’r-Râfi’î. thk. Hızır el-Cevâd. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1987.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed. Gamzu ‘uyuni’l-besâir ‘alâ mehâsini’l-Eşbâh ve’n-nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Hamûde, Tahir Süleyman. Celaleddin es-Süyûtî ‘asruhu ve hayâtuhu ve âsâruhu ve cuhûduhu fi’d-dersi’l-lüğavî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1989.
• Karnî, Abdulhâfız Ferğulî. el-Hâfız Celâleddin es-Süyûtî imâmu’l-müctehidîn ve’l-müceddidîn fî ‘asrihi. Kahire: el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-Âmme li'l-Kitâb, 1990.
• Makrîzî, Takıyyuddin Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ali. Kitabu’l-mevâiz ve’l-i’tibâr bi zikri’l-hutati ve’l-âsâr. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2. Basım, 1987. Nedvî, Ali Ahmed. el-Kavâidu’l-fıkhiyye: mefhûmuhâ, neş’etuhâ, tatavvuruhâ, dirâset müellefâtihâ, edilletuhâ, mühimmetuhâ, tatbîkâtuhâ. Dimeşk: Dârü’l-Kalem, 11. Basım. 2013.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemalüddin İbrahim b. Ali. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmami’ş-Şâfiî. thk. Zekeriyya Umeyrâ. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye, 1995. Şübeyr, Muhammed Osman. el-Kavâidu’l-külliyye ve’d-davâbitü’l-fıkhiyye fî’ş-şeri’ati’l-İslamiyye. Ürdün: Dârü’n-Nefâis, 2. Basım, 2007.
• Tâcî, Muhammed Hibetullah b. Muhammed. et-Tahkîku’l-bâhir şerhu’l-Eşbâh ve’n-nezâir. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hafid Efendi, 000053, I-III (325+364+280 vr.).
• Temimî, Takiyyuddin b. Abdülkadir. et-Tabâkatü’s-seniyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hılv. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şu’ûni’l-İslâmî, 1970.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el Murtazâ b. Muhammed. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdulkerim el-Azbâvî. 40 Cilt. Kuveyt: et-Türâsü’l-Arabî, 2001.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-Mensûr fi’l-kavâid. thk. Muhammed Hasan İsmail. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Zühaylî, Muhammed. “Süyûtî ve Kitabühü’l-Eşbâh ve’n-nezâir fi’l-fıkh”. el-Mecma‘u’l-‘İlmiyyi’l-‘Arabî. Ekim 1992, 684-748.
• Heinrichs, Wolfhart P., “Qawâ’id Fıkhiyya”. The Encyclopaedia of Islam. 12/517-518. Ledien: Brill, 2004.
• İbn Faris, Ebû’l-Hüseyn Ahmed. Mu’cemu mekâyisi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harûn. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddin Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine. 4 Cilt. Beyrut: Dâiretü’l-Me‘ârifi’l-Osmânî, 1349.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn. thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. Dimeşk: Dâru Ya’rab, 2004.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ el-Hâfız İmâduddîn İsmâîl b. Ömer. Müsnedü’l-Farûk. thk. Abdülmü’tî Kal‘acî. 2 Cilt. Mansûre: Dârü’l-Vefâ’, 1991.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd., 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, 1926.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-Nezâir (Nüzhetü’n-nevâzir ile birlikte). thk. Muhammed Muti’ el-Hafız. Dimeşk: Dârü’l-Fikr, 4. Basım, 2005.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Fevâdü’z-zeyniyye fî mezhebi’l-Hanefiyye. thk. Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl Selmân. Ürdün: Dâr İbn Cevzî, ts.
• İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye, Şemsüddin Muhammed b. Ebî Bekr. İ’lâmü’l-müvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. thk. Meşhûr Hasan Ali Selman Ebû ‘Ubeyde. 7 Cilt. el-Memleketu’l-‘Arabiyye es-Suûdiyye: Dâr İbnü’l-Cevzî, 1423.
• İbnü’l-Mülakkın, Sıracüddin Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî kavâidi’l-fıkh. thk. Mustafa Mahmud el-Ezherî. 2 Cilt. Riyad: Dâr İbni’l-Kayyim, 2010.
• İbnü’l-Vekîl, Ebû Abdillah Sadrüddin Muhammed b. Ömer. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî fıkhi’ş-Şafi’iyye. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbnü’s-Sübkî, Tâcüddin Abdulvehhab b. Ali b. Abdilkafi. Tabakâtü’ş-şafi’iyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tannâhî ve Abdulfettâh Muhammed el-Hılv. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1964.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillah. Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutub ve’l-funûn. thk. Mehmed Şerafeddin Yaltkaya. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1941. Kızılkaya, Necmettin. Hanefî Mezhebi Bağlamında İslam Hukukunda Küllî Kâideler. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Meş‘al, Mahmûd İsmail Muhammed. Eserü’l-hilâfü’l-fıkhî fî’l-kavâdi’l-muhtelefi’l- fîhâ medâ tatbîkatihâ fî’l-fürû’i’l-mu’âsıra. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2. Basım, 2009.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebû’l-Hüseyn. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-luğât. thk. Alî Muhammed Muavvız ve Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2. Basım, 2009. Özel, Ahmet. “İbn Nüceym”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 20/ 236-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özen, Şükrü. “Furûk”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 13/223-227. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Pîrizâde, İbrahim b. Hüseyin b. Ahmed. ‘Umdetü zevi’l-besâir li halli mühimmâti’l-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Saffet Köse ve İlyas Kaplan. 2 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2016.
• Sehâvî, Şemsuddin. ed-Dav’ü’l-lâmi’ li ehli karni’t-tasi’.10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî kavâid ve furûi’ fıkhi’ş-Şafi’iyye. thk. Muhammed Hasan İsmail eş-Şafi’î. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 2012.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Husnü’l-muhadâra fî ahbâri Mısır ve’l-Kâhire. thk. Ali Muhammed Ömer. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 2007.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-Nezâir fî’n-nahv. thk. Abdu’l-Âl Sâlim Mükerrem. 9 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Hâvî li’l-fetâvî. thk Şeyh Hâlid et-Tartûsî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 2014.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. et-Tehaddüs bi ni’metillâh. thk. Elısabeth Sartaın. Cambridge: Cambridge University, 1975.
• Yaman, Ahmet. “Bir Kavram Olarak “Fıkıh Kâideleri” ya da İslam Hukukunun Genel İlkeleri”. Marife: Bilimsel Birikim, 1/1 (2001), 49-75.
• Yeşilyayla, Şeyma. Süyûtî ve el-Eşbâh ve’n-nezâir İsimli Eseri. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.