Fıkıh Usûlünde Sahâbî Kavlinin Hüccet Olması Meselesi

Yıl 2022, , 230 - 250, 18.08.2022

İbrahim Halil Demir

https://doi.org/10.52115/apjir.1135882

Öz

Öz
Bir sahâbînin kendi görüşü olan her söz ve eylemine sahâbî kavli denir. Sahâbî fetvası ve sahâbî mezhebi terimleri de aynı anlamdadır. Usulcüler arasında şer’î kaynak olup olmadığı tartışılan sahâbî kavli, birçok yönden incelenmiştir. Genel olarak üç görüş ortaya çıkmıştır. Bazıları şartsız bir şekilde sahâbî kavlini kaynak sayarken, bazıları tam tersine şartsız olarak onu kaynak saymamıştır. Üçüncü görüştekilere göre ise, eğer sahâbî kavli naklî yani vahye dayanan konularda olursa kaynaktır, yok eğer ictihâdî yani akla dayanan konularda olursa kaynak değildir. Sahâbe arasında yaygın olmuş ve herhangi bir itiraz görmemiş sahâbî kavli, ictihâdî olmayan konulardaki sahâbî kavli ve ictihâdî konularda olup kıyâsa aykırı sahâbî kavli, çoğunluk tarafından kaynak sayılan sahâbi kavli çeşitleridir. Üzerinde en fazla tartışma yaşanmış olan sahâbî kavli ise, tabiûn arasında yaygınlık kazanmış kıyâsa uygun olan sahâbî kavli olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh (İslam Hukuku), Fıkıh usûlü, Sahâbî kavli, Tabiûn, Kıyâs, Hüccet

Kaynakça

• Abd b. Hümeyd, Ebû Muhammed el-Keşşî (ö. 249/863), el-Müntehab min Müsnedi Abd b. Hümeyd, Ankara 1980.
• Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebûbekr es-San’ânî (ö. 211/827), el-Musannef, thk. Eymen Nasruddin el-Ezherî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Adududdin el-Îcî, Abdurrahman b. Ahmed (ö.756/1355), Şerhü’l-Adûd alâ Münteha’l-vüsûl, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Âmidî, Ali b. Muhammed (ö. 631/1234), el-İhkâm fi usûli’l ahkâm, thk. Seyyid el-Cemîlî, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1984.
• Apaydın, Yunus, “Sahâbî Sözünün Hukûki Değeri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4/1, (Haziran 1991), 323-353.
• Apaydın, Yunus, “İbn Hazm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 20/39-51 İstanbul: TDV yayınları, 1999.
• Apaydın, Yunus, “Kıyâs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15/529-539, İstanbul: TDV yayınları, 2002.
• Apaydın, Yunus, “Sahâbî kavli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35/500-504, İstanbul: TDV yayınları, 2008.
• Aybakan, Bilal, “Şâfiî mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38/233-247, İstanbul: TDV yayınları, 2010.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef (ö. 474/1081), İhkâmu’l-Fusûl fi ahkâmi’l-usûl, thk. Abdullah el-Cebbûrî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1989.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer (ö. 685/1286), Minhâcü’l-vusûl ila ilmi’l-usûl, thk. Abdulfettah Kutbu’r-Rahmânî, Müssesetü Kurtuba, 1996.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (ö. 1971), Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, İstanbul: Bilmen yayınları, 1967.
• Buhârî, Abdulaziz b. Ahmed (ö. 730/1330), Keşfü’l-esrâr an Usûli’l-Pezdevî, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (ö. 256/869), Sahîh, İstanbul: Çağrı yayınları, ts.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî (ö. 370/980), el-Fusûl fi’l-usûl, thk. Casım en-Neşemî, Kuveyt 1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdillah (ö. 487/1094), el-Burhân fi usûli’l-fıkh, thk. Abdülazîm ed-Dîb, Kahire 1978. Debûsî, Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer (ö. 430/1039), Takvîmü’l-edille, thk. Şeyh Halil Muhyiddin, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• Debûsî, Ubeydullah b. Muhammed b. Ömer, Te’sîsü’n-nazar, thk. Mustafa Muhammed el-Kabbânî, Beyrut: Dâru İbn Zeydun, ts.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/888), Sünen, el-Mektebetü’l- İslâmiyye, İstanbul, ts.
• Ebü’l-Hüseyn el-Basrî, Muhammed b. Ali b.Tayyib (ö. 436/1044), el-Mu’temed fi usûli’l-fıkıh, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1983.
• Ebû Ya’lâ el-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyn (ö. 458/1066), el-Udde fi usûli’l-fıkh, thk. Ahmed b. Ali Seyr el-Mübârekî, Riyad 1990.
• Ebû Zehra, Muhammed, Fıkıh usûlü, çev. Abdulkadir Şener, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, 1979.
• Efendioğlu, Mehmet, “Sahâbe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35/491-500, İstanbul: TDV yayınları, 2008.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukûk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar neşriyat, 2005.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî, (ö. 370/980), Tehzîbü’l-luga, thk. Muhammed Avd, Beyrut: Daru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 2001.
• Firuzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Yakub (ö. 818/1415), el-Kâmûsü’l-muhît, nşr. İsa el-Bâbî el-Halebî, ts.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Habbâzî, Ömer b. Muhammed (ö. 691/1292), el-Muğni fi usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Mazhar Bakâ, Mekke 1982.
• Alâî, Halil b. Keykeldî el-Hâfız (ö. 761/1359), İcmâlü’l-isâbe fi akvâli’s-sahâbe, thk. Muhammed Süleyman el-Eşkâr, Kuveyt: Cem’iyyetü ihyâi’t-türâsi’l-İslâmî, 1987.
• Itr, Nureddin, “Davud ez-Zâhirî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 9/49-50, İstanbul: TDV yayınları, 1994.
• İbn Abdüşşekür, Muhibbullah (ö. 1110/1707), Müsellemetü’s-sübût fi usûli’l-fıkh, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer ed-Dımaşkî (ö. 1252/1836), Reddü’l-muhtâr ala’d-Dürri’l-muhtâr, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• İbn Adî, Ebû Muhammed Abdullah el-Cürcânî (ö. 365/976), el-Kâmil fi duafâi’r- ricâl, thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1988.
• İbn Akîl, Ebu’l-Vefâ Ali (ö. 513/1119), el-Vâdıh fi usûli’l-fıkh, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1999.
• İbn Berhân, Ebu’l-Feth Ahmed b. Ali (ö. 518/1124), el-Vusûl ile’l-usûl, thk. Abdulhamid Ebû Züneyd, Riyad 1983.
• İbnü’l-Esîr, Mecduddin el-Mübarek b. Muhammed (ö. 606/1209), en-Nihâye fi garîbi’l-hadîs ve’l-eser, thk. Tahir Ahmed ez-Zâvî, Dâru ihyâi’l-kütübi’l-arabiyye, yy., ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali (ö. 852/1448), Nüzhetü’n-nazar fi tavdîhi Nuhbetü’l-fiker, thk. Nureddin Itr, Şam 2000.
• İbn Hâcib, Osman b. Amr (ö. 646/1249), Münteha’l-vusûl ve’l-emel fi ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed (ö. 456/1061), el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm, Beyrut: Dâru’l-ceyl, 1987.
• İbnü’l-Humâm, Kemaluddin es-Sivâsî (ö. 861/1457), et-Tahrîr, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1983.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebîbekr (ö. 751/1350), Î’lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn, Beyrut: Dâru’l-ceyl, 1973.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed el-Makdisî (ö.620/1209), Ravdatu’n-nâzır ve cennetü’l-münâzır, Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Arabî, ts.
• İbn Lahhâm, Ali b. Abbas el-Ba’lî (ö. 803/1400), el-Kavâid ve’l-fevâidü’l-usûliyye, thk. Muhammed Hamid el-Fakî, Kahire 1956.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî (ö. 275/888), Sünen, İstanbul 1981.
• İbn Subkî, Tâcuddin Abdulvehhâb (ö. 771/1369), Cem’ü’l-cevâmi, Beyrut: Dâru İhyâi’l-kütübi’l-ilmiyye, h. 1329.
• İbn Subkî, Tâcuddin Abdulvehhâb, el-İbhâc fi şerhi’l-Minhâc, thk. Ahmed Cemal ez-Zemzemî, Dubai: Dâru’l-buhûs li’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 2004.
• İfrikî, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükrim el-İfrîkî (ö. 711/1311), Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdir, ts.
• İsfahânî, Ebu’s-Senâ Mahmud b. Abdurrahman (ö. 749/1348), Beyânü’l-muhtasar, thk. Mazhar Bakâ, Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, ts.
• İsnevî, Abdurrahim b. Hasan (ö. 772/1370), et-Temhîd fi tahrici’l-furû’ ale’l-usûl, thk. M. Hasan Heyto, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Karâfî, Şihâbüddin Muhammed b. İdris ( ö. 684/1285), Tenkîhü’l-fusûl, Beyrut: Dârü’l-fikr, 2004. Kılıçer, M. Esad, “Ehl-i re’y”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 10/520-524, İstanbul: TDV yayınları 1994.
• Koca, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsîs, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 1996.
• Köse, Saffet, “İbn Ebû Leylâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19/436-437, İstanbul: TDV yayınları, 1999.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah Mâlik b. Enes b. Mâlik el-Yemenî (ö. 179/795), el-Muvatta, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1985.
• Mevsilî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd (ö. 683/1284), el-Muhtâr, el-Mektebetü’l- İslamiyye, İstanbul 1981.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz (ö. 885/1480), Mir’âtü’l-usûl fi şerhi Mirkâtü’l-vusûl, Fazilet neşriyat, İstanbul, ts.
• Müslim, Ebü’l Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (ö. 261/874), el-Câmiu’s-Sahîh, el-mektebetü’l-Mahmûdiyye, İstanbul, ts.
• Mustafa, İbrahim, v.dğr., el-Mu’cemu’l-vesît, Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, 1973.
• Nevevî, Muhyiddin Yahya b. Şeref (ö. 676/1277), et-Takrîb ve’t-teysîr, thk. Muhammed Osman el-Huşt, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1985. Özen, Şükrü, “Leys b. Sa’d”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27/164-168,İstanbul: TDV yayınları, 2003.
• Pezdevî, Ali b. Muhammed (ö. 482/1090), Kenzu’l-vusûl ilâ marifeti’l-usûl, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, ts.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer (ö. 606/1209), el-Mahsûl fi ilmi usûli’l-fıkh, thk. Câbir Feyyâd el-alvânî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Sadru’ş-Şerîa, Ubeydullah b. Mes’ûd el-Mahbûbî (ö. 747/1346), et-Tavdîh ale’t- Tankîh, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1957.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed (ö 1241/1825), Hâşiyetü’s-Sâvî ala Tefsîri’l-Celâleyn, İstanbul: Eser neşriyat, ts.
• Saymerî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Ali (ö. 436/1044), Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih, Beyrut: Dâru âlemi’l-kütüb, 1985.
• Semerkandî, Alâaddin Muhammed b. Ahmed (ö. 539/1144) Mîzânü’l-usûl fi netâicü’l-ukûl, thk. Abdurrahman es-Sa’dî, Bağdat 1987.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed (ö. 483/1090), Usûl, thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Suyûtî, Celâluddin Muhammed b. Ebîbekr, (ö. 911/1505), Elfiyyetü’s-Suyûtî fi ilmi’l-Hadîs, el-Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Suyûtî, Celâluddin Muhammed b. Ebîbekr (ö. 911/1505), İtmâmü’d-dirâye, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris (ö. 204/819), er-Risâle, thk.Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Şenkıtî, Abdullah b. İbrahim el-Alevî (ö. 1233/1816), Neşrü’l-bünûd alâ Merâkı’s-süûd, Ribat, ts.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö. 1250/1834), İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl, Beyrut 1994.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali (ö. 476/1083), et-Tebsıra fi usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Hasan Heyto, Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1983.
• Takiyuddin el-Hısnî, Ebûbekr b. Muhammed ed-Dımaşkî (ö. 829/1426), Kifâyetü’l-ahyâr, thk. Ali Abdülhamid Baltacî, Beyrut: Dârü’l-hayr, 1991. Tilimsânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed eş-Şerif (ö. 771/1370), Miftâhü’l-vüsûl, thk. Muhammed Ali Ferkûs, Beyrut: Müessesetü’r-reyyân, 1998.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre (ö. 279/892), el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul 1975.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed (ö. 748/1346), Menâkıbu’l-İmam Ebî Hanîfe, thk. Zâhid el-Kevserî, Beyrut: Lecnetü ihyâi’l-maârifi’n-nu’mâniyye, 1987.