Yorumun Dünyasından Metnin Dünyasına: A‘Râf Sûresi 172 ve 173. Âyetlerinin Sûre Bütünlüğü İçinde Anlamı ve Zemahşerî’nin Yorumu

Yıl 2023, , 182 - 192, 20.08.2023

Bilal Deliser

https://doi.org/10.52115/apjir.1312440

Öz

A‘râf sûresi 172. ve 173. âyetlerinin, Zemahşerî’nin (öl. 538/1144) el-Keşşâf’ı özelinde anlaşılması yönündeki çaba tüm İslâm yorumlama geleneğindeki temel sorunlara işaret ettiği, doğru tahlil edildiğinde ise bir çözüm sunduğu söylenebilir. Konuyla ilgili mevcut çalışmalarda âyetlerde zikredilen olay resmedilmeye çalışılmış, ancak Zemahşerî’nin yorumunu açığa çıkarmak için ayrıca çaba sarf edilmemiştir. Bu çalışmada önce ilgili âyetlerin sûre bütünlüğü içindeki yeri tespit edilmiş daha sonra Zemahşerî’nin bu âyetleri yorumlama biçimine odaklanılmıştır. Bu vesile ile Zemahşerî sayesinde ilgili âyetlerin dilbilim çerçevesi belirlenirken aynı zamanda âyetin tarih üstü ve temsilî değil, tarih içi muhataplarla anlaşılabilmesinin imkânları da aralanmış olmaktadır.
Tefsir kaynaklarında A‘râf sûresi 172. âyetin yorumlanmasında üç farklı yaklaşımdan söz edilmektedir. Birinci yaklaşıma göre burada zikredilen mîsâk, insanlar dünya dediğimiz varlık alanında yaratılmadan önce ruhlar âleminde alınmıştır. İkinci yaklaşıma göre, buradaki ahitleşme insanların Allah’ı bilip tanıma kapasitesine sahip olduğunu gösteren temsilî bir anlatımdır. Üçüncü yaklaşım, işârî tefsirlerde görüldüğü şekliyle, olayı ilmî sûretler ve ayân-ı s̱âbitelerle açıklamaya çalışan yorumlardan oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Elest Bezmi, Ahit, Mîsâk, el-Keşşâf, Zemahşerî

Kaynakça

• Aydın, Ömer. “Kâlû Belâ (A'râf, 7/172) Âyetinin Farklı Bir Yorumu”. Ekev Akademi Dergisi 11/32 (Yaz 2007), 37-46.
• Cengiz, Muammer. “Tasavvuf Tarihinde Elest Mîsâkına Dair Yorumlar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/50 (Haziran 2017), 905-924.
• Coşkun, Muhammed. “Tefsir Literatüründe Elest Bezmi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 57/2 (2016), 97-120.
• Çağıl, Necdet. “Hakikat-Mecaz Kutuplaşması Bağlamında) Kur'an'da Temsilî (Simgesel) Anlatım”. İslâmî İlimler Dergisi 8/1 (Bahar 2013), 93-112.
• Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbab-ı Nüzûl. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2022.
• Deliser, Bilal. Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Deniz, Gürbüz. “Elest Bezmi ya da Hangi Söz?”. Eskiyeni 26 (Bahar 2013), 151-161.
• Hamdi, Elmalılı Muhammed. Hak Dini Kur’an Dili. sad. İsmail Karaçam vd. İstanbul: Azim Yayıncılık, ts.
• Işık, Şemsettin. “İlk Misak (Elest Sözleşmesi)”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (Aralık 2019), 87-95.
• Koç, Turan. Din Dili. Kayseri: Rey Yayınları, ts.
• Mevdûdî. Tefhîmu’l-Kur’an. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 6 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Parlak, Ali. “Esbâb-ı Nüzûl Bağlamında Elestü Bi Rabbiküm Kâlû Belâ Mîsâkının Keyfiyet Analizi”. Universal Journal of Theology 3/2 (2018), 109-132.
• Ulutürk, Veli. Kur’an’da Temsilî Anlatım. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf, ‘an hakā’ikı ğavâmidı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl, Keşşâf Tefsiri, (Metin-Çeviri). çev. Muhammed Coşkun vd. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.