İmam Mâlik’in İtikadî Meselelere Bakışı

Yıl 2024, , 534 - 549, 21.12.2024

Ali Osman Balcı

https://doi.org/10.52115/apjir.1589329

Öz

İmam Mâlik, fıkhî mezheplerden Malikîliğin kurucusu olarak, Emevîler ve Abbasîler dönemlerinde yaşamış ve bu süreçte şekillenen siyasî ve itikadî tartışmaların etkisini yakından hissetmiştir. Yaşadığı dönemde yoğunlaşan imamet ve hilafet tartışmaları, iman-küfür ve kader-irade gibi itikadî meselelerin daha açık bir şekilde gündeme gelmesine zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda, İmam Mâlik'in itikadî konulara yaklaşımı dikkat çekicidir. İtikadî meselelerde konuşma konusunda ihtiyatlı davranan İmam Mâlik, kendi metodolojisine uymayan görüşleri zaman zaman eleştirmiş, bid’atle suçlamış veya tekfir etmiştir. Ancak bu eleştiriler, genellikle dinî ve ilmî hassasiyetlerin bir yansıması olarak değerlendirilmiştir. Siyasî tartışmalardan uzak durmaya özen gösteren İmam Mâlik, özellikle kendisinden önceki âlimlerin yaklaşımını takip etmeyi tavsiye etmiş ve bu çerçevede siyasî meselelerin dinî tartışmalara etkisini sınırlamaya çalışmıştır. Bu çalışmanın amacı, İmam Mâlik’in itikadî mezheplere ve konulara yaklaşımını, dönemin siyasî ve toplumsal yapısını dikkate alarak incelemektir. Araştırmada, literatür taraması ve analitik yöntemler kullanılarak İmam Mâlik’in görüşleri bilimsel ve etik kurallara uygun bir şekilde ele alınmıştır. Çalışma, onun dinî tutumunu daha iyi anlamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, İmam Mâlik, İtikadi Tartışmalar, İman, Kader.

THE PERSPECTİVE OF IMAM MALİK TO DOCTRİNAL SECTS AND THEOLOGİCAL ISSUES

Öz

Imam Malik, the founder of the Maliki school of jurisprudence, lived during the Umayyad and Abbasid eras, a period marked by intense political and theological debates. Discussions surrounding issues such as leadership (imamate) and governance (caliphate) during this time provided a backdrop for broader theological topics, including faith and disbelief (iman-kufr) and predestination versus free will (qadar-iradah), to be examined in greater detail. Imam Malik’s approach to these theological matters was characterized by caution. He often criticized views that diverged from his methodological principles, occasionally accusing their proponents of engaging in innovations (bid‘ah) or even declaring them to be outside the fold of Islam (takfir). However, such critiques were generally rooted in his religious and scholarly concerns. Imam Malik also showed a deliberate effort to remain distanced from political disputes, advocating instead for adherence to the perspectives of earlier scholars. He viewed the integration of political issues into religious discussions with skepticism, aiming to limit their influence on theological discourse. This study seeks to explore Imam Malik's approach to theological sects and issues by considering the political and social context of his era. Using a combination of literature review and analytical methods, the research adheres to academic and ethical standards to provide a comprehensive understanding of his theological stance. The study aims to offer deeper insights into his religious perspective and methodological principles.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Imam Malik, Theological Debates, Faith, Destiny

Kaynakça

• Akoğlu, Muharrem. “Siyasallaşma Sürecinde Halku’l-Kur’an Tartışmaları”. Bilimname 2019/37 (30 Nisan 2019), 353-382. https://doi.org/10.28949/bilimname.469726
• Balcı, Ali Osman - Önder, Murat. “Evzâî’nin İtikadî Yönü”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/2 (31 Aralık 2023), 798-823. https://doi.org/10.18403/emakalat.1356289
• Başkonak, Mustafa - Balcı, Ali Osman. “Mezhebî Göçlerle Gelişen Anlayış Farklılıkları ve Dinî Eğitim Kurumları (Hârîcilik, Mu’tezile, Şiîlik Örneği)”. İlahiyat Bilimleri Açısından Göç. ed. Mustafa Başkonak. 187-207. Konya: Kitap Dünyası, 2022.
• Cabiri, Muhammed Abid el-. Arap Siyasal Aklı. çev. Vecdi Akyüz. Mana Yayınları, 2020.
• Çınar, Bayram. “Kelâmda Büyük Günah Tartışmaları”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (15 Temmuz 2021), 615-647.
• Dabbî, Ahmed b.Yahya b. Ahmed b. ’Umeyre (ö. 599/1203) ed-. Buğyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelüs. Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabi, 1967.
• Dayf, Şevkî. Tarihu’l-edebi’l-Arabî. Mısır: Dâru’l-Maʿârif, 1995.
• Ebû İsmail el-Herevî, Abdullâh b. Muhammed b. Alî el-Ensârî (ö. 481/1089). Zemmu’l-Kelâm ve Ehlihî. thk.
• Abdurrahman Abdulaziz eş-Şibl. 5 Cilt. Medine: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1418/1998.
• Erdemci, Cemalettin. “İlk Dönem (Hicri 1. Asır) Kader Tartışmaları Ğaylan ed-Dımaşkî-Ömer b. Abdülaziz”. Tezkire (Dergi) 43-44 (2006), 198-223.
• Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah (ö. 1101/1690). Şerhu Muhtasar-ı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• İbn Abdülber, Ebû ömer Yûsuf el-Endelûsî (462/1069). el-İntikâ fi’l-fedâili’l-eimmeti’l- selâseti’l-Fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1997.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî (ö. 571/1176). Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme elAmrî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Batta, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed b. Muhammed el-Ukberî (ö. 387/997). el-İbânetü’l-Kübrâ. thk. Rızâ Muʿtî vd. 9 Cilt. Riyad: el-Mektebü’l-İslâmî, 2005.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Abdullâh. Usûlü’s-Sünne. thk. Abdullâh b. Muhammed el-Buhârî. Medine: y.y., 1415.
• İbn Ebî Zeyd, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Ebî Zeyd el-Ḳayravânî. en-Nevâdir ve’z-Ziyâdât ʿalâ mâ fi’l-Mudevveneti min Ğayrihâ mine’l-Ummehât. thk. Heyet. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1999.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406). Kitâbü’l-İber ve dîvânü’l-Mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’lArabi ve’l-Acemi ve‘l-Berber ve men âsârahüm min zevi’s-sultâni’l-ekber. thk. Halil Şehhâde. Beyrut: Dâru’lFikr, 1988.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî (ö. 728/1328).
• Mecmûʿu’l-Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medine: y.y., 1416/1995.
• İbn ʿAbdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. ʿAbdillâh b. (462/1069). Câmiʿu Beyâni’l-’ilm ve Fadlih. thk. Ebû’l-ʾEşbâl ez-Zehîrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1415/1994.
• İbn ʿAbdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muhammed. el-İstizkâr. thk. Sâlim Muhammed ʿAtâ, Muhammed ʿAlî Muʿavvıd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî (ö. 630/1233). el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselâm et-Tedmûrî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, 1997.
• İsfehânî, Ebû Nuaym Ahmed (ö. 430/1038). Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Mısır: es-Saâde, 1974. Kâdî İyâz, Ebü’l-Fadl İyâz b. Musa el-Yahsubî (ö. 544/1149). Tertîbü’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik li ma’rifeti a’lâmi mezhebi Mâlik. thk. Tâvît et-Tancî. Mağrib: Matbaʿatü Fedâle, 1965.
• Kattân, Mennâ b. Halîl el-. Târîhu’t-teşrî’i’l-İslâmî. b.y.: Mektebetü Vehbe, 5. Basım, 2001.
• Kaya, Eyyüb Said. “Mâlikî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/519-535. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Kesgi̇n, Hafsa. “Mâlikî Mezhebinde Mezhep İçi İhtilâf”. Diyanet İlmi Dergi 56/1 (15 Mart 2020), 13-38.
• Köksal, Emre. “İlk Dönem Müslüman İtikadının Oluşmasında Kelamın Belirleyiciliği: Allah’ın İsim/Sıfatları Bağlamında Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (01 Aralık 2016), 129-150