SEHÂVÎ’NİN ŞERHU’T-TAKRÎB İSİMLİ ESERİ VE ŞERH YÖNTEMİ

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 868 - 894, 18.12.2025

Metin Tekin

https://doi.org/10.52115/apjir.1784724

Öz

İslam tarihi içerisinde hadis ilimlerine dair eser kaleme alan pek çok muhaddis yetişmiştir. Bu muhaddislerden biri İbn Hacer’in önde gelen talebelerinden ve başta hadis olmak üzere tarih, fıkıh, biyografi gibi farklı branşlarda eserler telif eden Şemsüddîn es-Sehâvî’dir. 831 tarihinde Kâhire’de dünyaya gelen ve çocukluk çağından itibaren ilimle meşgul olan Sehâvî, önce Kâhire ve etrafındaki muhaddislerden istifade etmiş, ardından Mekke, Medine, Kudüs ve Halep gibi şehirlere ilmî seyahatler gerçekleştirerek İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449), Bedrüddîn el-Aynî (ö. 855/1451), Kasım b. Kutluboğa (ö. 879/1474) gibi dönemin önde gelen âlimlerinden ilim tahsil etmiştir. Makalede hadis şerh edebiyatına özellikle usûl-i hadise dair kaleme aldığı eserlerle katkı sağlayan Sehâvî’nin usûl-i hadis eserleri içerisinde önemli bir yere sahip olan ve bu sahada Nevevî’nin (ö. 676/1277) Takrîb’i üzerine telif ettiği Şerhu’t-Takrîb isimli eserindeki hadis şerhçiliği ele alınacaktır. Araştırmada öncelikle asıl metin olan Takrîb ve yazılış tarihi, telif sebebi, müellife nispeti ile genel özellikleri bakımından mezkûr şerhle ilgili bilgi verilmiş akabinde Sehâvî’nin takip ettiği şerh yöntemi incelenmeye çalışılmıştır. Buna göre Takrîb üzerine yazılan ilk eserlerden olup özlü ve kısa bilgiler içermesi açısından muhtasar bir şerh olan Şerhu’t-Takrîb, esas aldığı metnin ibarelerindeki kapalılığın giderilmeye çalışılması ve anlaşılması maksadıyla tefsir, usûl-i fıkıh, akâid ve hadis gibi farklı ilim dallarına ait pek çok eserden alıntılar yapılan ve nispeten özgün sayılabilecek bir şerhtir.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Nevevî , Takrîb , Sehâvî , Şerhu't-Takrîb , Hadis Şerhçiliği

SEHÂVÎ’S WORK AND COMMENTARY METHOD NAMED ŞERHU’T-TAKRÎB

Öz

In the history of Islam, many muhaddis has grown up to the works of hadith sciences. One of these muhaddis is Şemsüddîn es-Sehâvî, who has royalty in different branches such as History, Fiqh and Biography, one of the leading students of Ibn Hajar. The Sehâvî, who was born in the Camere in 831 and engaged in science since childhood, first benefited from the Kahah and his surroundings, and then realized scientific travels to cities such as Mecca, Medina, Jerusalem and Aleppo and Ibn Hacer al-Askalânî (d. 852/1449) 855/1451), Kasım b. Kutluboğa (d. 879/1474) has collected science from the leading scholars of the period. In the article, Hadith commentary will be discussed in the work of Sehâvî, which has an important place in the works of Usûl-i Hadith, which contributes to the literature of the Hadith and the works of the Hadith, and in this field, Imam Nevevî (d. 676/1277). In the study, firstly, the original text of the takrîb and the date of writing, the reasons for copyright, the author and the general characteristics of the aforementioned information about the aforementioned commentary was given to examine the commentary method followed by Sehâvî was tried to be examined. According to this, one of the first works written on Takrîb is a concise commentary in terms of concise and short information in terms of the text of the text based on the text in the phrases to try to eliminate and understand the interpretation of the tafsir, usûl-i fiqh, akâid and hadith.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Nevevî , Takrîb , Sehâvî , Sharhu't-Takrîb , Commentary , Hadith Commentary.

Kaynakça

• el-Ammâş, Bedruddîn Muhammed b. Muhsin, el-Hafızu’s-Sehâvî ve cühûdühü fi’l-hadîs ve ulûmih. Riyâd: 2 cilt. Mektebetü’r-Rüşd, 1421/2000.
• Avvâme, Muhammed. Min menheci’l-İmâm Müslim fî ardı’l-hadîsi’l-muallel fî Sahîh’ih. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 2017/1428.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Beyrut: 2 cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’lArabî, 1. Basım, 1402/1982.
• Bayraktar, İbrahim İhsan. Hadislerin Takviyesinde Telakkî Bi’l-Kabûlün Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakî, Menâkıbü’ş-Şâfiî. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kâhire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1. Basım, 1390/1970.
• Bikâî, Ebu’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbâvî el-Bikâî. en-Nüketü’l-vefiyye bimâ fî şerhi’l-Elfiyyeti’l-hadîsiyye. thk. Mâhir Yâsîn el-Fahl. Riyâd: 2 cilt. Mektebetü’r-Rüşd, 1.Basım, 1428/2007.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Ebû Abdillah Abdüsselâm b. Muhammed b. Ömer. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 1428/2006.
• Çelik, Abdullah. “Hicrî III. Asırda Hadis Usûlüne Kaynaklık Eden Eserler ve Özellikleri”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11 (2018), 119-138.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen. thk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Riyâd: 3 cilt. Mektebetü’l-Maârif, 1. Basım, 1419/1998.
• Erdoğan, Tunahan. İbnü’s-Salâh’ın Hadislerin Tashih ve Tahsinine Yönelik Görüşleri. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali, el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, Haydarâbâd: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1938.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Kabir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/83-86. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• el-Hın, Mustafa. el-Menhelü’l-râvî min Takrîbi’n-Nevâvî. Dımaşk: Dâru’l-Mellâh, 1397/1977.
• İbnü’l-Attâr, Ebu’l-Hasen, Tuhfetü’t-tâlibîn fî tercemeti’l-imâm Muhyiddîn, thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âlü Selmân, Riyâd: Dâru’s-Sumey‘î li’n-Neşri ve’t-Tevzi‘, 1. Basım, 1414/1993.
• İbnül-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâd. el-İlelü’l-mütenâhiye fi’lehâdîsi’l-vâhiye. nşr. İrşâdül-hak el-Eserî. Faysalâbâd: 2 cilt. İdâretü’l-Ulûmi’l-Eseriyye, 1401/1981.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: 10 cilt. Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1423/2002.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Matbaatü’s-Sabâh, 3. Basım, 1421/2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut vd. Dımaşk & Hicâz: 5 cilt Dâru’r-Risâletü’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbni’sSalâh. thk. Âişe Abdurrahman bintü’ş-Şâtı. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1419/1998.
• Kâdî İyâz, Ebu’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî, el-İlmâ‘ ilâ ma‘rifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ‘. thk. Ahmed Sakr. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1. Basım, 1389/1969.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. 35/47.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zünûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1360/1941.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Kettânî el-Hasenî. er-Risâletü’l-müstetrafe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe. Beyrut: 3 cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400/1980.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed el-Hasenî el-İdrîsî el-Kettânî. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve mu‘cemü’l-me‘âcim ve’l-meşyehât ve’l-müselselât, nşr. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1402/1982.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: 35 cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1403-1412/1983-1992.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrut: 5 cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1412/1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma‘rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr, thk. Ahmed b. Fâris es-Selûm. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1. Basım, 1431/2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. İrşâdü tullâbi’l-hakâik ilâ ma‘rifeti süneni hayri’l-halâiḳ sallallâhü aleyhi ve sellem. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Farfûr & Dâru’l-Yemâme, 7. Basım, 1420/2009.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Erbaûn en-Neveviyye. nşr. Kusay el-Hallâk & Enver eş- Şeyhî. Cidde: Dârül-Minhâc, 1. Basım, 1430/2009.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2. Basım, 2010.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî. Şerhu’t-takrîb ve’t-teysîr li marifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr. thk. Ali b. Ahmed el-Kindî. Ürdün: ed-Dâru’l-Eseriyye, 1. Basım, 1429/2008.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî. ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’lkarni’t-tâsi‘. Beyrut: 12 cilt. Dâru’l-Cîl, 1. Basım, 1412/1991.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî. et-Tuhfetü’l-latîfe fî târîhi’lMedîneti’ş-şerîfe. nşr. Es‘ad Trabzûnî el-Hüseynî, Kâhire: 3 cilt. Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1400/1980.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî, Vecîzü’l-kelâm fî’z-zeyli alâ Düveli’l-İslâm, thk. Beşşâr Avvâd Maruf vd. Beyrut: 4 cilt. el-Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1416/1995.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî, Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî. thk. Abdülkerîm b. Abdillâh b. Abdirrrahmân el-Hudayr & Muhammed b. Abdillâh. Riyâd: 5 cilt. Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1. Basım, 1426/2005.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî. el-Ecvibetü’l-merdıyye fîmâ süile’s-Sehâviyyu anhü mine’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Muhammed İshâk Muhammed İbrâhîm. Riyâd: 3 cilt. Dâru’r-Râye, 1. Basım, 1418/1997.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî. el-Kavlü’l-bedî‘ fi’s-salâti ale’l-habîbi’ş-şefî‘, thk. Muhammed Avvâme. Medine: Müessesetü’r-Reyyân, 1. Basım, 1422/2002.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî el-Kannevcî. el-Hıtta fî zikri’ssıhâhi’s-sitte. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1405/1985.
• Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevâvî. thk. Muhammed Avvâme. Medine: 5 cilt. Dâru’l-Yüsr & Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1438/2016.
• Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Tedrîbü’rrâvî. thk. Mâzin b. Muhammed es-Sirsâvî. Demmâm: 2 cilt. Dâru İbni’l-Cevzî, 1. Basım, 1431/2010.
• Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî, et-Tehaddüs bi-ni‘metillâh. thk. E. M. Sartain. Kâhire: el-Heyetü’l-âmme li-Kusûri’s-Sekâfe, 1424/2003.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali b. Muhammed eş-Şevkânî es-San‘ânî el-Yemenî. el-Bedrü’t-tâli‘ bimehâsini men ba‘de’l-karni’s-sâbi‘. Kâhire: 2 cilt. Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Topgül, Muhammed Enes. İslam İlim Geleneğinde Nevevî. editör: Nail Okuyucu. İstanbul: İsam Yayınları, 2022.
• Yılmaz, Abdurrahman. Zayıf Hadisleri Takviye Yöntemleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-Zebîdî, Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-Kamûs, thk. Hüseyn Nassâr. Kuveyt: 40 cilt. Matbaatü Hükûmeti Kuveyt, 1369/1969.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm ez-Zürkânî. el-Menhelü’l-hadîs fî ulûmi’l-hadîs. Kuveyt: Dâru’z-Zâhiriyye, 1. Basım, 1441/2020.