SEVÂKİN ADASINDAN KOMOR ADALARINA DOĞU AFRİKA MÜSLÜMANLARININ VAROLUŞ MÜCADELESİ

Yıl 2021, , 167 - 187, 09.08.2021

Kadir Özköse

https://doi.org/10.52115/apjir.927052

Öz

Sevâkin Adası günümüz Sudan Cumhuriyeti’nin kuzeydoğusunda ve Kızıldeniz kıyısındaki stratejik öneme sahip bir adadır. Komor Adaları ise Afrika’nın güney doğusunda Hint Okyanusu’nun batısında yer alan adalardır. Afrika’nın kuzeyinde Kızıldeniz sahili’nden Afrika’nın güneyinde yer alan Komor Adalarına kadar uzanan Doğu Afrka sahilleri Müslüman halkların kültür ve medeniyetine ev sahipliği yapmış çok özel ve bereketli topraklardır. Makalemizde gerek coğrafi gerekse iklim koşulları bakımından zorlu bir hüviyete sahip olan bu topraklar tarih boyunca güçlü devletlerin istila ve akınına maruz kalmıştır. Özellikle Ümit Burnu’nu dolaşan Portekiz denizcilerinin şarkın zenginliklerini batıya aktarma hülyaları on altıncı yüzyılda batılı güçlerin dikkatlerini bu coğrafyaya çevirmesine yol açmıştır. Makalemizde Doğu Afrika ve Kızıldeniz sahillerin İslam medeniyetinin teşekkülüne, Sevahil medeniyeti adı verilen bu kültür dokusunun gelişim evresine dikkat çekmekteyiz. Harar sultanlıkları ve Osmanlı Devleti’nin Habeş Eyaleti üzerinde durmaya çalıştık. Habeş eyaletinin yönetim merkezi konumundaki Sevâkin, Masavva ve Zeyla kentlerinin stratejik konumundan bahsetmekteyiz. Üç asır boyunca Kızıldeniz’de hakimiyet kuran ve Portekiz işgaline engel olan Osmanlı donanmasının Bâbü’l-Mendeb Boğazından geçerek Hint Okyanusunda Yemen, Bsra ve Hint istikametinde düzenlediği deniz seferleri yanında Doğu Afrika sahilleri boyunca günümüz Somali, Kenya ve Tanzanya topraklarına kadar seferler düzenlediklerini görmekteyiz. Makalemizde Doğu Afrika Müslümanlarının Osmanlı Devleti ile gönül bağının I. Dünya Savaşına kadar devam ettiği konusuna açıklık kazandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Doğu Afrika, Sevahil Medeniyeti, Sevâkin Adası

FROM SUAKIN ISLAND TO COMOROS ISLANDS: EAST AFRICAN MUSLIMS' STRUGGLE FOR EXISTENCE

Öz

Suakin Island is a strategically important island in the northeast of the Sudanese Republic and on the Red Sea coast. The Comoros Islands, on the other hand, are islands located in the south east of Africa, in the west of the Indian Ocean. East Africa coasts extending from the Red Sea coast in the north of Africa, to the Comoros Islands located in the south of Africa are very special and fertile lands that have hosted the culture and civilization of Muslim peoples. These lands, which are the subject of this article, have a difficult nature in terms of both geographical and climatic conditions, have been exposed to the invasion and influx of powerful states throughout history. Especially the dreams of Portuguese sailors who wandered the Cape of Good Hope to transfer the riches of the east to the west caused the western powers to turn their attention to this geography in the sixteenth century. In our article, we draw attention to the formation of the Islamic civilization of the coasts of East Africa and the Red Sea and the development phase of this cultural texture called the Swahili civilization. We tried to focus on the Harar sultanates and the Abyssinian State of the Ottoman Empire. It is preferred to give point to the strategic location of the cities of Suakin, Masawa and Zeila, which are the administrative centers of the Abyssinian state. We observe that the Ottoman navy, which dominated the Red Sea for three centuries and prevented the Portuguese invasion, organized voyages in the Indian Ocean in the direction of Yemen, Basra and the Indian through the Bosporus of Bâbü'l-Mendeb, as well as voyages along the coast of East Africa to the lands of today's Somalia, Kenya and Tanzania. In our article, it will be clarified that how East African Muslims had a bond of affection with the Ottoman Empire until the First World War.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman State, East Africa, Swahili Civilization, Suakin Island

Kaynakça

• AKBAY, Oktay Salih, “Doğu Afrika Ekonomileri”, Dünya Siyasetinde Afrika 2, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2015, s. 323-343.
• ARPA, Enver, Afrika Satrancında Sudan (Hatıralar/İzlenimler), 2. Baskı, Meneviş Yayınları, Ankara 2013
• --------, ---------, Afrika Seyahatnamesi, Fecr Yayınları, Ankara 2015.
• AYDIN, Hakan, “Eleştirel Jeopolitik Perspektifi İle Kızıldeniz”, Dünya Siyasetinde Afrika 3, ed. İsmail Ermağan, Nobel Yayınları, Ankara 2016, s. 257-273.
• BAYUR, Y. Hikmet, Hindistan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.
• CRUMMEY, Donald, “Initiatives and Objectives in Ethio-European Relations 1827-1862”, The Journal of African History, c. 15, No. 3, Cambridge University Press, 1974, s. 433-444.
• ÇAYCI, Abdurrahman, Büyük Sahra’da Türk-Fransız Rekabeti (1858-1911), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
• DABAN, Cihan, “Etiyopya-Somali İlişkileri: Ogaden Savaşı”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 248-270.
• DABAN, Cihan, “Bağımsızlıktan Günümüze Uganda Cumhuriyeti ve Dış İlişkileri”, Dünya Siyasetinde Afrika 5, ed. İsmail Ermağan, Nobel Yayınları, Ankara 2018, s. 121-139.
• DURSUN, Bahtiyar, “Doğu Afrika’da Yenilebilir Enerji Kaynakları: Potansiyel ve Yatırımlar”, Dünya Siyasetinde Afrika 3, ed. İsmail Ermağan, Nobel Yayınları, Ankara 2016, s. 373-406.
• DURSUN, Haluk, Nil’den Tuna’ya Osmanlı, Timaş Yayınları, 6. Baskı, İstanbul 2016.
• GEZAHEGN, Abebaw Fentahun, Tarihte Jimma Şehri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2016
• HAZAR, Numan, Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İlişkileri, Usak Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2011.
• İBN BATTÛTA, Ebû Abdullah Muhammed Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları 2. Baskı, İstanbul 2004.
• KAVAS, Ahmet, Geçmişten Günümüze Afrika, Kitabevi, İstanbul 2005.
• KAVAS, Ahmet, Geçmişten Günümüze Afrika, Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul 2017.
• KAVAS, Ahmet, Osmanlı-Afrika İlişkileri, TASAM Yayınları, İstanbul 2006.
• KAVAS, Ahmet, “Tarihi Süreçte Sahra Altı Afrika: Osmanlı-Afrika İlişkileri ve Sömürgecilik”, Sahra Altı Afrika, trc. Begüm Eda Şahin, ed. Ahmet Kavas & Ufuk Tepebaş, Tasam Yayınları, İstanbul 2007, s. 75-84.
• KAVAS, Ahmet, “Doğu Afrika Sahili’nde Osmanlı Hakimiyeti: Kuzey Somali’de Zeila İskelesi’nin Konumu 1265-1334/1849-1916”, İslam Araştırmaları Dergisi, İstanbul 2001, Sayı: 5, s. 109-134.
• KOÇAK, Mehmet, Mehdi Hareketinden İslâm Devrimine Sudan, Esra Yayınları, Konya 1999.
• ÖZBARAN, Salih, Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2013.
• ÖZEY, Ramazan, “Doğu Afrika Panoraması: Siyaset-Toplum-Ekonomi”, Dünya Siyasetinde Afrika 3, ed. İsmail Ermağan, Nobel Yayınları, Ankara 2016, s. 1-52.
• ÖZTUNA, Yılmaz, “Orta ve Doğu Afrika’da Türkler”, Hayat Tarih Mecmuası, No. 7, Ağustos 1973, s. 8-22.
• SIRMA, İhsan Süreyya, Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Selam Yayınevi, Konya 1988.
• TANDOĞAN, Muhammed, Afrika’da Sömürgecilik ve Osmanlı Siyaseti (1800-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• TEPECİKLİOĞLU, Elem Eyrice, Türk Dış Politikasında Afrika Temel Dinamikler Fırsatlar ve Engeller, Atlas Akademik Basım Yayın Dağıtım Tic. Ltd. Şti, Ankara 2019.
• UTKU, Nihal Şahin, Kızıldeniz’de Denizcilik, Ticaret ve Yerleşim (VII-XI. Yüzyıllar), Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.