İSLAM KELAMCILARININ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Yıl 2021, , 395 - 419, 23.12.2021

Bayram Çınar

https://doi.org/10.52115/apjir.972614

Öz

Kelam, İslam inançlarını ortaya koymak, bunlara karşı yapılan muhalefeti gidermek ve farklı inanaç gruplarına karşı İslam inançlarını savunmayı amaçlayan normatif bir bilimdir. Kelam temelde vahiy temelli bir bilimdir. Fakat vahyin ifade ettiği anlam, ondan inanç ve uygulamaya ilişkin çıkarımlarda bulunmak aklî delillendirmelerin teolojik gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Öte yandan vahyin yorumunun yapılması da zorunlu olarak aklın alanda kullanılmasını gerektirmiştir. Bu sebepten “Kelam ilminin temelinde istidlal vardır” ifadesi hem dini metinlerin yorumu için akıl kaçınılmazdır, hem de söz konusu vahiy metinlerinin dini argüman haline getirilmesi için aklın kaçınılmaz olarak kullanılması gerektiğini ifade eder. Bu yüzden Kelam ilmi açısından bir görüşün temellendirilmesi çok önemlidir. Bu temellendirme sürecinde de genel olarak sahih nakle ve sarih akla uygunluk esas belirleyici olmuştur. Öte yandan Kelam ilminin karşıtları Kelam’a bu istidlal metodu üzerinden tenkitte bulunmaktadırlar. Onların eleştirileri “Vahyin söz söylemediği alanda akılla ne hakla konuşulduğu muhalif tarafların temel argümanlardandır. Buna karşın Kelamcılar ise istidlal yapılarak anacak istidlal yapılamayacağı ifade edilerek istidlalin doğallığına ve kaçınılmazlığına dikkat çekerler. Kelamcılar tarihi süreç içerisinde farklı delillendirme yöntemleri kullanmış ve teolojik iddialarını savunmuşlardır. Çalışmamız İslam kelamcılarının erken dönemde kullandığı temel, istidlal (delillendirme) yöntemlerini konu edinir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, İstidlal, Delillendirme, Araştırma Metodu, Yöntem.

RESEARCH METHODS OF MUSLİM THEOLOGİANS

Öz

Kalam is a normative science that aims to reveal Islamic beliefs, to eliminate opposition to them and to defend Islamic beliefs against different belief groups. Kalam is basically a science based on revelation. However, the meaning of revelation, making inferences about belief and practice from it revealed the theological necessity of rational proofs. On the other hand, the interpretation of revelation necessarily required the use of mind in the field. For this reason, the statement “There is evidence on the basis of the science of Kalam” is inevitable for the interpretation of religious texts and also states that reason must inevitably be used in order to turn the texts of revelation into religious arguments. Therefore, it is very important to base an opinion in terms of Kalam science. In this justification process, compliance with “authentic transmission” and “clear reason” has been determinant in general. On the other hand, opponents of the science of Kalam criticize Kalam over this method of proofing. Their criticism is one of the main arguments of the opposing parties, "The revelation does not speak and what is spoken with the mind in the area where it is silent".Theologians have used different methods of proofing in the historical process and defended their theological claims. Our study focuses on the basic methods used by the Islamic theologians in the early period

Anahtar Kelimeler

Theology, Evidence, Proving, Research Methods, Methods

Kaynakça

• Bakîllânî, Ebu Bekr Muhammed. el-İnsaf thk. Zahid Kevserî. Kahire: Mektebetu’l-Ezheriye li’t-Turas, 2000.
• Bâkîllânî, Ebu Bekr Muhammed. Kitâbu’t-Temhîdi’l-Evâil ve Telhîsu’d-Delâil thk. Imâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Muessestu’l-Kutubu’s-Sekafiye, 1987.
• Bâkîllânî, Ebu Bekr Muhammed. Kitâbu’t-Temhîdu’l-Evâil ve Telhisu’d-Delâil, thk.Richard Yusuf Mekârisî Yesuî. Beyrut: el-Mektebetu’ş-Şarkıyye, 1957.
• Birinci, Züleyha. “Ebû Bekir el-Bâkıllânî’nin (ö. 403/1013) Suâlâtü Ehli’r-Re’y ani’l-Kelâm fi’l- Kur’âni’l-Azîz Adlı Risâlesinin Tahlîl, Tahkîk ve Tercümesi -Neşr”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2016), 89–119.
• Çam, Elmas Gülhan. “Bâkıllânî’de Bir Delillendirme Yöntemi Olarak Luğavî İstidlal”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2018), 217–234.
• Çınar, Bayram. Din-siyaset İlişkisi Açısından Me’mun Dönemi Mihnesi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Çınar, Bayram. “Tanrı Hakkında Konuşmanın Felsefî İmkanı:Negatif Din Dili”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 4/2 (2020), 231–249.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitabu’t-Tarifât. ed. Gustavus Flugel. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985.
• Cuveynî, Ebu’l-Me‘âlî. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. thk. Ali Sami en-Neşşar. İskenderiyye: Dâru’l-Maarif, 1969.
• Cuveynî, Ebu’l-Me’âlî Abdülmelik. Luma’u’l-Edille fi kavâidi Akâidi Ehl-i sünne ve’l Cemâ’a. Mısır: Muessestu’l-Mısriyye, 1965.
• Cuveynî, Ebu’l-Meâlî. el-Burhan fî Usûli’l-Fıkh thk. Abdülazim ed-Dîb 2 Cilt. Devha: Câmiatu Katar, 1978.
• Doğan, Hüseyin. “İslâm Düşüncesinde Bir Tartışma Metodolojisi Olarak Cedel”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24 (2011), 157–174.
• Ebu Ca’fer İbn Cerîr Taberî. Tarîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk nşr. Ebû Suhayb el-Kermî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
• El-Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı çev. Burhan Köroğlu vd. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
• El-Halebî el-Hanefî, İbrahim b. Muhammed. Nîmetu’z-zeri’a fi Nusreti’ş- Şeri’a. thk. Ali Rıdâ b. Abdullah. Riyad: Dâru’l-Mesîr, 1998.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Kitâbu’l-Lum’a fi’r-reddi alâ ehl-i’z-zeyğ ve’l-bid’a nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Kahire: Matbaatu Mısr Şeriketi Musaheme Mısriye, 1955.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. “Risâle fî istihsâni’l-havz fî ilmi’l kelâm nşr. Richard J. Mc. Carthy”. The Theology of al-Asharî. Beyrut: Imprimerie Catholique, 1953.
• Eşʻarî, Ebu’l -Hasan. Makalatü’l-İslâmiyyîn thk. Helmut Ritter. Wiesbaden, 1980.
• Gazzalî, Ebu Hamid. el-İktisad fi’l İtikad çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Gazzalî, Ebu Hamid. “İlcamu’l-Avam thk. İbrahim Emin Muhammed”. Mecmuatu Resail. Kahire: Mektebetu’t -Tevfikiyye, ts.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. el-Munkız mine’d-Dalâl. çev. Hilmi Güngör. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Gutas, Dimitri. Yunanca düşünce Arapça kültür: Baǧdat’ta Yunanca-Arapça çeviri hareketi ve erken Abbasi toplumu çev. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003. İbn Ebî Yâ’lâ, el-Ferra’. Tabakâtu’l-Hanâbile thk. Muhammed Hâmid el-Fakî 2 Cilt. Kahire: Matbaatu’s-Sunneti’l-Muhammediyye, ts.
• İbn Fûrek, Ebu Bekr. Mücerradü Makâlâti’ş-Şeyh Ebî’l-Hasan el-Eş’arî thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1987.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Ebu Bekr. Mukadime çev. Zakir Kadiri Ugan 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, 1996.
• Josef van Ess. “İslâm Kelâmının Başlangıcı çev. Şaban Ali Düzgün”. Ankara Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41/ (2000), 399–423.
• Kâdî Abdulcebbâr, el- Hâmedânî. Şerhu’l-Usuli’l-Hamse thk. Abdulkerîm Osman. Kahire: Mektebetü Vahbe, 1996.
• Kâdî Beydâvî, Nâsruddîn Ebu Saîd. Tavâli‘u’l-Envâr Min Metâli‘i’l-Enzâr çev. İlyas Çelebi - Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Mâturîdî, Ebu Mansur el-. Kitâbu’t-Tevhîd thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. Beyrut-İstanbul: Daru Sadr-Mektebetu’l-İrşad, 2010.
• Mavil, Hikmet. “Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’nin Kelâm Sisteminde Bir Bilgi Kaynağı Olarak Cedel”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 10/2 (2012), 175–186.
• Mavil, Hikmet Yağlı. Ebu’l-Hasan El- Eş’ari’nin kelam sistemi ve kaynakları. marmara Ünüversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 2011.
• Pekdemir, Rukiye. “Gazzâlî Öncesi Kelam İlminin Yöntem Sorunu”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/1 (2019), 54–63. Timothy, The Patriarch. The Apology of Timothy the Patriarch before the Caliph Mahdi çev. Alphonse Mingana. Cambrıdge: W. Heffer & Sons Limited, 1928.
• Türcan, Galip. “Kelamın Dil Üzerine Kurduğu İstidlal Şekli-Bâkıllânî’nin Yaklaşımı Bağlamında Bir Değerlendirme-”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2011), 127–138.
• Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18/ (2007), 1–25.
• Türker, Ömer. “Eş‘arî kelâmının kırılma noktası: Cüveynî’nin yöntem eleştirileri”. İslâm Araştırmaları Dergisi 19/ (2008), 1–23.