KADIASKER MUSTAFA RASİH EFENDİ RUZNAMÇESİNE GÖRE XVII. YÜZYILDA MÜDERRİS ATAMALARI

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 3, 418 - 427, 25.12.2019

Cihan Kılıç

Öz

Tedris,
kaza ve fetva görevlerini ifa eden Osmanlı ilmiye sınıfı mensuplarının eğitim
basamakları ve onların ilmiye tarikindeki hareketliliği ilmiye sisteminin
işleyişi açısından oldukça önemlidir. Tarihi süreç içerisinde çeşitli
değişikliklere uğrayan ilmiye sınıfını ve müderris atamalarını takip etmenin en
sağlıklı yöntemi, söz konusu atama kayıtlarını toplu olarak içeren defterleri
incelemekle elde edilecektir. Kadıaskerlerin yetkisi dahilindeki atama
kayıtlarını içeren Ruznamçeler, ilmiye sınıfını oluşturan ulemânın ilmiye
sınıfı içerisindeki hareketliliğini gösteren en önemli kaynaklardandır. Bu
sebeple ilmiye sınıfının kariyer sistemini anlayabilmek için üyelerinin kayıtları
içeren ruznamçelerden elde edilen verilerin değerlendirilmesi ve kullanılması
kaçınılmazdır.

Bu
çalışmada Kadıasker Damatzâde Mustafa Rasih Efendi’ye ait Ruznamçe içerisindeki
müderris atamaları ele alınmıştır. Damadzâde, klasik dönem yapılanmasının
değişmeye başladığı, ulemânın siyasi çekişmelere taraf olduğu bir dönemde,
XVII. Yüzyılın ikinci yarısında görev yapmıştır. Onun görev süresi olan Aralık
1670-Nisan 1672 tarihleri arasında müderris atamalarına ilişkin kayıtlar
üzerinde fikir yürütülebilecek kadar bulunmaktadır. Bu sebeple Mustafa Rasih
Efendi’nin Ruznamçesi araştırmaya konu edinmiştir.

Bu
çalışmada, XVII. yüzyılın ikinci yarısında müderris olarak göreve başlayan
Osmanlı ulemâsının mülazımlikten itibaren ilmiye sistemi içerisinde katettiği
kariyer basamaklarını, bu basamaklar arasındaki geçirdiği süreleri,
müderrislikten-müderrisliğe ve müderrislikten-kadılığa hareketleri incelenmiş,  bu hareketlilikle ilgili istatistiki veriler
elde edilmiş, aynı zamanda işleyiş hakkında yorumlarda bulunulmuştur. Ayrıca
tedris görevi ile kaza görevini yerine getiren görevliler arasında görev
yönünden benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmuş, bu görevlilerin tedris
ve kaza görevleri arasındaki geçiş imkan ve usulleri ele alınmıştır. Böylece
müderris ve kadı atamaları özelinde ilmiye sınıfının genel işleyişinin
anlaşılmasına ve tarih içerisindeki sürecine ışık tutulmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Ruznamçe, Müderris, Kadı, Kadıasker

Kaynakça

• İstanbul Müftülüğü Bâb-ı Meşîhat Şeyhülislâmlık Arşivi Anadolu Kadıaskerliği Ruznamçe Defteri 438/4.
• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Alan, Ercan. Kadıasker Ruznamçelerine göre XVII. yüzyılda Rumeli’de Kadılık Müessesi, Basılmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul: 2015.
• Beyazıt, Yasemin. Osmanlı İlmiye Mesleğinde İstihdam (XVI yüzyıl), TTK, 2014 Ankara.
• Gökçe, Turan. “Anadolu Vilâyeti’ne Dâir 919 (1513) tarihli bir kadı defteri.” Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 9, İzmir: 1994. s. 163-175.
• Hezârfen Hüseyin Efendi. Telhîsü’l-Beyan Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, Haz. Sevim İlgürel, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.
• İnalcık, Halil. “Kazasker Ruznamçe Defterine Göre Kadılık”, Çev. Bülent Arı, Adalet Kitabı, Ankara: Kadim Yayınları, 2012. s. 121-143.
• İpşirli, Mehmet. “Osmani İlmiye Mesleği Hakkında Gözlemler (XVI- XVII. Asırlar).” Osmanlı Araştırmaları VII-VIII, İstanbul: 1988. s. 273-285.
• İpşirli, Mehmet. “Bilad-ı Selâse”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 6. s. 151-152.
• Kanûnname-i Âl-i Osman, haz. Abdulkadir Özcan, İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Kuru, Levent. Kazasker Ruznamçelerine Göre 18. yüzyılın İlk Yarısında Rumeli’de Kadılık Müessesesi, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul: 2016.
• Naimâ Tarihi. c.3. Çev. Zuhuri Danışman, İstanbul: Bahar Matbaası, 1968.
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı Kadısı Tarihi Temeli ve Yargı Görevi.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.30, sayı 1. Ankara: 1975. s. 117-128.
• Reyhan, Cenk. “Osmanlı Devlet’inde Siyasal İktidar ve İlmiye Sınıfı.”Amme İdaresi Dergisi, 32/3, Ankara: 1999. s. 75-83.
• Unan, Fahri. Kuruluşundan Günümüze Fâtih Külliyesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.