EBÛ HAYYÂN VE el-BAHRU’L-MUHÎT ADLI TEFSÎRİ (II)

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 3, 378 - 388, 25.12.2019

İbrahim Kocabıyık

Öz

Çalışmamız,
belâgat açısından Ebû Hayyân’ın el-Bahru’l-Muhît
adlı eserinin incelenmesidir.

Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît’i 57 yaşında yazmaya başlamış ve
yaklaşık on sekiz yılda tamamlamıştır. Arap belâgatı alanında önemli bir yere
sahip olan bu eser, nahiv, sarf, lugat, lehçeler ve kıraatler gibi konular
açısından da çok zengindir. Ebû Hayyân, bu eserinde belâgî özellikler üzerinde
büyük oranda durmuştur. Konuyla ilgili olarak âlimlerin görüşlerini sunmakta bu
görüşleri tartışmakta bazen bunların bir veya bir kaçını tercih etmekte daha
sonra da genelde kendi görüşünü sunmaktadır.

Bu çalışma,
el-Bahru’l-Muhît tefsir adlı
eserindeki meânî ilminin haber ve inşâ cümlesi gibi konuları ayrıntılı bir şekilde
ele almaktadır.

Ebû
Hayyân’ın teşbih, mecaz, istiâre ve kinâye üzerinde örneklerle uygulamalı bir
şekilde durmaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît, tefsir, belâgat

Kaynakça

• Abbâs Fadıl Hasan, el-Belâġatu Funûnuhâ ve Efnânuhâ ‘Ilmu’l-Meânî, Dâru’l-Furkân, Yermûk 1997.
• Akdemir Hikmet, Belâgat Terimleri Ansiklopedisi, Nil Yayınları, İzmir 1999.
• Âkûb, İsa Ali, el-Kâfî fî ‘Ulûmi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye, Dâru’l-Kutubi’l-Vataniyye, Bingazi 1993.
• el-‘Alevî, Yahyâ b. Hamza, et-Tırâzu’l-Mutazammin li Esrâri’l-Belâga ve ‘Ulûmi Hakâiki’l-İ‘caz, nşr. el-Mektebetu’l-‘Unsuriye, Beyrut 2003.
• Atîk, Abdu’l-Azîz, Ilmu’l-Meânî, Dâru’n-Nehda, Beyrut 2009.
• Avnî Hâmid, el-Menhecu’l-Vazıh li’l-Belâga, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, y.y. t.y.
• el-Bâbertî Ekmeluddîn Muhammed b. Ahmed, Şerhu’t-Telhîs (Thk. Muhammed Mustafa Ramazan), Trablus 1983.
• Bolelli, Nusrettin, Mu‘cemu Mustalahâtı’n-Nahvi ve’s-Sarfi, Yasin Yayınevi, İstanbul 2006.
• Bulut, Ali, Belâgat Terimleri Sözlüğü, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2015.
• el-Curcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerif, Kitâbu’t-Ta‘rîfât, Mektebetu Lubnan, Beyrut 1985.
• Çakan, İ. Lütfü-Eroğlu, Muhammed, “Abdullah b. Abbas”, DİA, İstanbul 1988.
• Çuhadar, Mustafa, “Fesâhat” DİA, İstanbul 1995.
• Ebu’l-Feth, Nâsıruddîn b. Abdisseyyid b. Ali b. el-Mutarrizî, el-Mugrib fî Tertîbi’l-Mu‘rib, nşr. Mahmûd Fâhûrî-Abdulhamîd Muhtâr, Mektebetu Usâme b. Zeyd, Halep 1979.
• Ebû Hayyân, Esiruddin Muhammed el-Endelûsî, el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr, (Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl), Dâru’l-Fikr, Beyrut 2000.
• Ebû Hayyân Esiruddin Muhammed el-Endelûsî, en-Nehru’l-Mad Mine’l-Bahrı’l-Muhıt (Thk. Ömer Esad) Beyrut 1995.
• Ebu’l-Kâsım, et-Taberânî Süleymân b. Ahmed b. Eyyub, el-Mu‘cemu’l-Evsat, (Thk. Tarık b. ‘Ivadıllah b. Muhammed ve Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Huseynî), Dâru’l-Haremeyn, Kahire t.y.
• Ege, Ramazan, Kelâmın Muktezây-ı Hâle Mutâbakatı (Belagat), Birleşik Matbaacılık, İzmir 2010.
• Erdim, Enes, Zemahşerî ve İbn ‘Atiyye’nin Tefsirlerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım, Doktora Tezi, Erzuzum 2010.
• Fadl, Hasen Abbas, el-Belâga Funûnuhâ ve Efnânuhâ (İlmu’l-Meânî), Dâru’l-Furkân, Ürdün 1997.
• el-Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l-Munîr, el-Mektebetu’l-İlmiyye, Beyrut t.y.
• el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb, el-Kâmûsu’l-Muhît, Nşr. Mu’essetu’r-Risâle, Beyrut 2005.
• el-Halîl, b. Ahmed el-Ferâhidî, Kitâbu’l-‘Ayn, (Thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrâhîm es-Sâmirâî), Dârun ve Mektebetü’l-Hilâl, y.y., t.y.
• Habenneke, Abdurrahman Hasan, el-Belâğatu’l-‘Arabiyye, Beyrut, 1996.
• el-Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa, Cevâhiru’l-Belâga fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘, (Nşr. el-Mektebetü’l-‘Asriyye), Beyrut t.y.
• el-Hatîb, Abdullatîf, Mu‘cemu’l-Kırâat, Dâru Sa’du’d-Dîn, Dimeşk 2000.
• el-Herevî, ‘Alî b. Muhammed en-Nahvî, Kitâbu’l-Uzhiyye fî ‘İlmi’l-Hurûf, (Thk. ‘Abdulmu‘în el-Mellûhî, Dımaşk 1981.
• Huseyn, Abdülkâhir, Fennu’l-Belâga, Âlemu’l-Kutub, Beyrut 1984.
• İbn Cinnî Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî, el-Munsif, (İbrahim Mustafa-Abdullah Emin), y.y. 1954.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ, Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, (Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn), Dâru’l-Fikr, y.y., 1979.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillah, Me‘âni’l-Kur’ân, (Thk. Ahmed Yûsuf Necati- Muhammed Ali en-Neccâr), Dâru’l-Mısriye, Mısır t.y.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Te’vîlu Muşkili’l-Kur’ân, (Thk. İbrahim Şemseddîn), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut, t.y.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim, Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sâdır, Beyrut t.y.
• Kahire Arap Dil Kurumu (İbrahim Mustafa, Ahmed ez-Ziyât, Hâmid Abdilkâdir, Muhammed en-Neccâr, el-Mu‘cemu’l-Vasît, Dâru’d-Da‘veti, y.y., 1960.
• el-Kazvînî Celâluddîn Muhammed b. Abdurrahman el-Hatîb, el-Îzâh fî Ulûmi’l-Belâga, (Thk. Behîç Gazâvî), Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1998.
• Kılıç, Hulusi, “Belâgat”, DİA, İstanbul 1992.
• Kocabıyık, Halilibrahim, “İstifhâm Edatları”, Bilecik Şeyh Edibali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsi Dergisi, c. II, sy. II.
• Mahmûd Fâhûrî-Abdulhamîd Muhtâr, Mektebetu Usâme b. Zeyd, Halep 1979.
• Muhammed, Ahmed Kâsım-Muhyiddîn Dîb, Ulûmi’l-Belâga el-Bedî‘ ve’l-Beyân ve’l-Meânî, nşr. el-Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb, Lübnan 2003.
• Muhammed, Ebû Musa, Hasâisu’t-Terkîb, Mektebetu Vehbe, Kahire 1996.
• et-Teftazânî, Sa‘düddin, Muhtasaru’l-Meânî, İstanbul 1887.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, “Beyân”, DİA, İstanbul 1992.
• el-Hâşimî, Ahmed, Cevâhıru’l-Belâga fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘, (Thk. Yûsuf es-Sameylî), el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut t.y.
• Huseyn, Abdülkâdir, Fennu’l-Belâga, Âlemu’l-Kutub, Beyrut 1984.
• Kazan, Ramazan, Edebî Uslûp Açısından Hadis Metinleri, Nobel Yayınları, Ankara 2013.
• Matlûb, Ahmed, Mu‘cemu’l-Mustalahâti’l-Belâgiyye ve Tatavvuruhâ, Matbaatü’l-Mecmai’l-İlmî el-Irâkî, Irak 1403/1983.
• el-Meydânî, Abdurrahman b. Hasen Habenneke, el-Belâgatu’l-Arabiyye, Dâru’l-Kalem, Dimeşk 1996.
• Muhammed, Ahmed Kâsım-Muhyiddîn Dîb, Ulûmu’l-Belâga el-Bedî‘ ve’l-Beyân ve’l-Meânî, el-Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb, Lübnan 2003.
• Muhammed, Ebû Musa, Hasâisu’t-Terkîb, Mektebetu Vehbe, Kahire 1996.
• Özel, Ahmed, “Alkame b. Kays”, DİA, İstanbul 1989.
• Râğıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Husyn b. Muhammed, el-Mufredât fî Ġarîbi’l-Kur’ân, (Thk. Safvân Adnân ed-Dâvudî), Dâru’l-Kalem, Beyrut 1992.
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir, Muhtâru’s-Sıhâh, (Thk. Yûsuf eş-Şeyhu Muhammed), el-Mektebetu’l-‘Asriyye-ed-Dâru’n-Numûziciye, Beyrut 1999.
• Saraç, Yekta, Klâsik Edebiyat Bilgisi (Belâgat), İstanbul 2015.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Yûsuf b. Muhammed b. Ali, Miftâhu’l-Ulûm, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
• es-Suyûtî, Celâluddin, el-Câmiu’s-Sağîr fî Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1981.
• Soyupek, Hasan, “Teşbih Sanatının Hadislerdeki Yansıması” Marife Dergisi, sy. 2 (2007).
• Şa’bân Zekiyyuddin, Usûlu’l-Fıhi’l-İslâmî, el-Mektebetu’l-Hanifiyye, y.y. t.y.
• eş-Şâyib, Ahmed, el-Uslûb, Mektebetu Nahza, Mısır 2003.
• Şefî’, es-Seyyid, el-Bahsu’l-Belâgî inde’l-Arab Te’s’îl ve Takyîm, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire, ty.
• Ya‘kûb, Emîl Bedî, el-Mu‘cemu’l-Mufassal fî Şevâhidi’l-Lugatı’l-Arabiyye, Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, Beyrut 1085.
• Yusuf Hasan Ömer, Şerhu’r-Radî ale’-Kâfiye, Binğâzî 1978.
• ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl, Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbuhu, (Thk. Abdülcelil Abdühü Şilbî), Beyrut 1988.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed, el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1987.