BİLİMSEL REALİST PERSPEKTİFTEN “GÖZLEM” KAVRAMI

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 60 - 69, 12.04.2020

Gülsüm Esen

Öz

Yakın geçmişimizde imkânsız olduğunu düşündüğümüz halde, bugün bir karadeliğin fotoğrafını çekebiliyor ve protonun büyüklüğünü ölçebiliyoruz. Pek çok yeni gezegen keşfediyor, atom altı parçacıkları takip edebiliyoruz. Dahası, insanî sınırlarımızı aşarak yaptığımız her gözlem bize, daha önce bilmediğimiz yeni fenomenleri haber veriyor. Biz de tespit ettiğimiz bu yeni fenomenleri, fenomenin kendi mahalline ve algıladığımız dünyaya uyumlu olacak şekilde ontolojik bir statüyle konumlandırıyoruz. Fakat; bilimin günümüzdeki bu başarısı, yalnızca bu konumlandırma sürecini yönetmekle kalmıyor, aynı zamanda eskiden beri sürüp gelen bir tartışmanın yeni bir formunu da bilim felsefesi filozoflarının gündemine taşıyor; gözlemin epistemik değeri.
İnsanın dış dünya ile kurduğu irtibatı genelde algı, özelde ise gözlem/görme iledir. Fail olarak insan, varlığın inşasını gözlemin üzerine kurma eğilimindedir. Bilim de gözlemlemek için geliştirdiği araçlarla insanın varlık ile irtibatını sistemli hale getirerek, bu irtibatı genişletir ve derinleştirir.
Gözlem, bir nesneyi, durumu veya olayı maksatlı olarak inceleme anlamını ima ediyor olsa da gözlem ile görmenin birbirilerinin yerine geçecek şekilde kullanılması yaygındır. Dolayısıyla gözlem, denildiğinde bizdeki çağrışımı biyolojik olarak görme fiili olmaktadır. Bilimsel realistler, bilimsel araştırmada kullanılan gözlemin dış dünyayı olduğu gibi aktardığını, failin görme ile dünyanın doğru ya da yaklaşık olarak doğru bilgisini elde ettiğini savunurlar. Onlara göre, bilimin gerçek başarısı da burada yatmaktadır. Fakat bu savunu pek çok açıdan eleştiriye maruz kalmaktadır. Antirealistler, araçlı gözlemin, araçsız gözlemden ayrı tutulması gerektiği hususunda ısrarcıdır.
Bizim bu makale ile amacımız, bilimsel realizmin dış dünyanın gözlemlenebilirliği ve yeni fenomenelerin ontolojik statüsünü korumak için geliştirmiş oldukları argümanların bir betimlemesini yaparken, argümanaların birbirileri ile olan ilişkilerini gözler önüne sermektir.

Anahtar Kelimeler

Gözlem, Grover Maxwell

Kaynakça

• Ayer, Alfred Jules. Dil Doğruluk ve Mantık. Çev. Vehbi Hacıkadiroğlu. İstanbul: Metis Yayınları, 1998.
• Akiyama , Kazunori; Alberdi, Antxon; Alef, Walter and others. “First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole” erişim: 6 Eylül 2019, https://iopscience.iop.org/article/10.3847/2041-8213/ab0ec7
• Ayer, Alfred Jules. “Mantıkçı Pozitivzm ve Kalıtı”. Yeni Düşün Adamları. Ed. Magee Bryan. Çev. Mete Tunçay. Ankara: Birey ve Toplum Yayınevi, 1985.
• Bacon, Francis. Novum Organum. Çev. Sema Önal, İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Carnap, Rudolph. Philosophical Foundations of Physics: An Introduction to the Philosophy of Science. New York, London: Basic Books, 1966.
• Chakravartty, Anjan. A Metaphysics for Scientific Realism. New York: Cambridge University Press, 2007.
• Chalmers, Alan Francis. What is This Called Science?. Queensland: University of Queensland Press, 1999.
• Churchland, Paul Montgomery. “The Ontological Status of Observables: In Praise of the Superempirical Virtues”. Images of Science: Essays on Realism and Empiricism. Ed. Clifford Alan Hooker ve Paul Churchland. Chicago: University of Chicago Press, 1985.
• Coates, Paul. The Metaphysics of Perception. New York: Routledge Press, 2007.
• Copleston, Frederick. A History of Philosophy: Vol. IV Modern Philosophy;Descartes to Leibniz. London: Burns Oates & Washbourne, 1994.
• Creath, Richard. “Taking Theories Seriously”. Synthese 62/3 Mart. 1985: 317-345.
• Descartes, Rene. Söylem, Kurallar, Meditasyonlar. Çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınları, 1996.
• Feyerabend, Paul. Realism, Rationalism and Scientific Method, Cambridge: Cambridge University Press, 1981.
• Fraassen, Bas C. Van. Scientific Representation:Paradoxes of Perspective. New York : Oxford University Press, 2008.
• Ghins, Michel. “Kuhn: Realist or Antirealist?”. Principia: An International Journal of Epistemology 2. 1998: 37-59.
• Hacking, Ian. “Do We See Thorough a Microscope?”. Images of Science: Essays on Realism and Empiricism with a Reply from Bas C. van Fraassen. ed. Paul M. Churchland ve Clifford A. Hooker. Chicago: Universty of Chicago Press, 1985.
• Hacking, Ian. Temsil ve Müdahale. Çev. Ozan Altan Altınok, İstanbul: Alfa, 2016.
• Hanson, Norwood Russell. Patterns of Discovery: An Inquiry Into the Conceptual Foundations of Science. Cambridge: Cambridge University Press, 1958.
• Kant, Immanuel. Arı Usun Eleştirisi. çev. Aziz Yardımlı, İstanbul:İdea Yayınları, 1993.
• Kuhn, Thomas Samuel. Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Çev. Nilüfer Kuyaş. İstanbul : Kırmızı Yayınları, 2017.
• Kukla, Andre. “The Theory-Observation Distinction”. The Philosophical Review 105 Nisan. 1996: 173-230.
• Maxwell, Grover. “The Ontological Status of Theoretical Entities”. Scientific Explanation, Space, and Time: Minnesota Studies in the Philosophy of Science. Ed. Herbert Feigl ve Grover Maxwell. Minnesota: University of Minnesota Press, 1962.
• Pomata, Gianna. “Observation Rising: Birth of an Epistemic Genre”. Histories of Scientifi c Observation. Ed. Lorraine Daston ve Elizabeth Lunbeck. Chicago and London: The University of Chicago Press, 2011.
• Psillos, Stathis. Scientific Realism: How Science Tracks Truth. London and New York: Routledge Press, 1999.
• Putnam, Hilary. Mathematics, Matter and Method. Cambridge: Cambridge University Press, 1975.
• Putnam, Hilary. “Three Kinds of Scientific Realism”. The Philosophical Quarterly 32 Temmuz. 1982: 195-200.
• Putnam, Hilary. “What Theories Are Not?”. Logic, Methodology and Philosophy. Ed. Ernest Nagel, Patrick Suppes ve Alfred Tarski. Stanford: Stanford University Press, 1962.
• Rescher, Nicholas. Scientific Realism. Canada: D. Reidel Publishing Company, 1987.
• Scheibe Erhard. “The Origin of Scientific Realism: Boltzman, Planck, Einstein”. The Reality of the Unobservable: Observability, Unobservability and Their Impact on the Issue of Scientific Realism. Ed. Massimo Pauri ve Evandro Agazzi. Baston: Springer Press, 2000.
• Shapere, Dudley. “Testability and Empiricism”. The Reality of the Unobservable. Ed. . Evandro Agazzi ve Massimo Pauri. Dordrecht: Springer, 2000.
• Shapere, Dudley. “The Concept of Observation in Science and Philosophy”. Philosophy of Science 49 Eylül. 1982: 485-525.
• Thompson, Vanessa. York University, “About Physics: Proton” erişim: 19 Kasım 2019, https://news.yorku.ca/2019/09/05/scientists-measure-precise-proton-radius-to-help-resolve-decade-old-puzzle/
• Özdemirci, Ata - Saruhan, Şadi Can. Bilim, Felsefe ve Metodoloji. İstanbul: Beta Yayınları, 2011.