Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Thomas Reid’in Algı Teorisinde Görme

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 250 - 267, 21.08.2020

Öz

Bu makalede, bir sağduyu filozofu olanThomas Reid’in kendi çağında yaşamış olan ampirist filozof olan David Hume ve Descartes ile başlayıp Malebranche, Lock ve Berkeley ile devam eden idealist felsefeye karşı cevap verme niteliğinde ortaya koyduğu algı teorisinde görme duyusunun yeri ve fonksiyonları ele alınacaktır. Thomas Reid, derli toplu bir şekilde algı konusunu “An Inquiry into the Human Mind” isimli eserinde ele almıştır. Biz de makalemizde Reid’in bu eserini ana kaynak olarak ele alacak ve Reid’in algı ile ilgili görüşlerinin yanı sıra temelde görme duyusunu ele alış tarzını aktarmaya çalışacağız. Sağduyu Felsefesinin kurucusu olan Thomas Reid, maddi dünyanın olmadığını savunan filozoflara algı teorisi ile cevap vermektedir. Temel tecrübî bir bilgi kaynağı olan algı, başka bir bilgi kaynağına bağlı olmaksızın bilgi ve gerekçelendirilmiş inanç üretir. Algı, bizi kuşatan dünyayı, belli aralıklarda çevreden gelen uyaranların duyu organlarımıza yaptığı etkiler yolu ile tanıma ve kavrama demektir. Algı süreci; algılayan özne, algılanan nesne, duyusal deneyim ve nesne ile özne arasındaki ilişki olmak üzere, dört unsurdan oluşmaktadır. Tatma, koklama, işitme ve dokunma duyumlarının da algılamada etkili olmasına karşın görme, Tanrı bilgisinden bahseden en mükemmel bilgi türüdür. Kendisinde fiziksel anlamda herhangi bir değişiklik olmayan nesnenin ona olan bakış açısına, mesafeye, bulunduğu ortamın şartlarına ve zamana göre göze farklı şekilde görünmesi görünüş ve gerçeklik arasındaki farkı ortaya koymaktadır. Görünüş aslında gerçekliğe zihnimizi yönlendiren bir işaret görevine sahiptir. Zihnin hızlı bir şekilde işaretten işaret edilen nesneye geçmesi kendinde kökleşmiş dikkatsizliğin sonucudur. Farklı mesafelerden ve yönlerden baktığımız bir nesnenin gözümüze farklı görünümler sunmasına rağmen, aynı nesne olduğuna dair kanaatimiz tamdır. Bunu oluşturan ise deneyimlerimizdir. Gözün gördüğü nesne ile ilgili kavrayışında, önceden sahip olduğu bilgilerin yeri önemlidir. Hakkında hiçbir bilgiye sahip olmadığımız bir nesneyi görsek dahi bir algıya sahip olamayız. Duyular, nesne hakkında gerçekte nasıl olduğu bilgisini değil nasıl göründüğü bilgisini vermektedir. Duyular dış dünya ve dış dünyadaki nesneler hakkında tam bir bilgi kaynağı olmasa da dış dünyanın sunduğu görünüşlerin dolaysız bilgisinin kaynağıdırlar. Görünür şekli zihne sunmak konusunda görevli hiçbir duyum olmadığını ifade eden Reid, bunun bizim bilincinde olmadığımız halde maddi izlenim tarafından göze önerildiğini ifade etmektedir. Doğanın görünür şekli nesnenin somut şeklinin ve durumunun bir işareti olarak tasarladığı ve bunu kullanmayı bize içgüdüsel olarak öğrettiği söylenebilir. Reid, gözlerin üç boyutlu görme, paralel hareket etme, nesnenin görüntüsünü retinada ters oluşan resme rağmen düz görme ve iki gözle tek görme yeteneklerinin tamamının Yaratıcımız tarafından yapımıza konulan yasaların sonucu olduğunu ortaya koymaktadır.

Kaynakça

  • Referans1 Açıköz, H. Mustafa. Sağduyu Eylem Felsefesi. Ankara: Elis, 2017.
  • Referans2 Audi, Robert. Epistemoloji. Çev.:Melis Tuncel. Çev. Ed.: Hasan Yücel Başdemir. Ankara:Nobel Yayınları, 2018.
  • Referans3 Gallie, Roger. Routledge Encyclopedia of Philosophy. Erişim 1 Ocak 2020. https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/reid-thomas-1710-1796/v-1
  • Referans4 Gece, Şule “David Hume Şüpheciliği ile Thomas Reid Dogmatizminin Karşılaştırılması”. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2003.
  • Referans5 Günler, Ayşenur. “Berkeley’ın İmmateryalist Metafiziği.” Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014.
  • Referans6 Hamilton, William (ed.). The Works of Thomas Reid. Edinburgh: MaclachlanandStewart, 1785.
  • Referans7 Hume, David. İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. çev. Çeviren Ergün Baylan. BilgeSu Yayıncılık,2009.
  • Referans8 Kuleli, Zeynep. “Kitâb el-menâzirin Temel Prensiplerinin Bilim Felsefesi Açısından İncelenmesi.“ Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2015.
  • Referans9 Locke, John. İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme. Çev. Meral Delikara Topçu. Ankara: Öteki Yayınevi,1999.
  • Referans10 Moser, Paul K. Epistemoloji. çev. Hasan Yücel Başdemir. Ankara: Adres Yayınları, 2018.
  • Referans11 Musgrave,Alan.Sağduyu, Bilim ve Şüphecilik.Çev., Nur Küçük. İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
  • Referans12 Reid, Thomas. An Inquiryintothe Human Mind. Cupar: PrintedByR.Tullis,1823.
  • Referans13 Reid, Thomas. Essays on the Powers of the Human Mind. Glasgow: London, 1827.
  • Referans14 Robinson, Ken. Yaratıcılık; Aklın Sınırlarını Asmak.Çev.: Nihal Geyran Koldaş. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
  • Referans15 Ryan, Nichols. Thomas Reid’s Theory of Perception. New York: Oxford UniversityPressInc., 2007.
  • Referans16 Ryan, Nichols ve Gideon, Yaffe. “Thomas Reid”. Stanford Felsefe Ansiklopedisi. Erişim 6 Ocak 2020. https://plato.stanford.edu/archives/win2016/ girişleri / Reid /
  • Referans17 Ryan, Nichols. “Learnıng and Conceptual Content in Reıd's Theory of Perceptıon”. British JournalfortheHistory of Philosophy. Erişim 1 Ocak 2020. https://www.academia.edu/425848/Learning_and_Conceptual_Content_in_Reid_s_Theory_of_Perception
  • Referans18 Rysıew, Patrıck. “Reid Thomas”.Erişim 1 Ocak 2020. http://web.uvic.ca
  • Referans19 Taşkın, Yasemin. “Hava Perspektifinden Işık ve Renk Acısından Öncelenmesi ve Empresyonizm’de Uygulama Biçimleri.” Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2012.
  • Referans20 Wilson, Keith A. “Reid’s Direct Realism and Visible Figure”. Academia.edu, (Erişim 7 Ocak 2020). https://www.academia.edu/1786762/Reid_s_Direct_Realism_and_Visible_Figure
  • Referans21 Wolterstroff, Nicholas. Thomas Reid and Story of Epistemology. Newyork: Cambridge UniversityPresss, 2001.
  • Referans22 Zelyut, Solmaz. Dört Adalı. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2010.

Thomas Reid’in Algı Teorisinde Görme

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 250 - 267, 21.08.2020

Öz

Bu makalede, bir sağduyu filozofu olanThomas Reid’in kendi çağında yaşamış olan ampirist filozof olan David Hume ve Descartes ile başlayıp Malebranche, Lock ve Berkeley ile devam eden idealist felsefeye karşı cevap verme niteliğinde ortaya koyduğu algı teorisinde görme duyusunun yeri ve fonksiyonları ele alınacaktır. Thomas Reid, derli toplu bir şekilde algı konusunu “An Inquiry into the Human Mind” isimli eserinde ele almıştır. Biz de makalemizde Reid’in bu eserini ana kaynak olarak ele alacak ve Reid’in algı ile ilgili görüşlerinin yanı sıra temelde görme duyusunu ele alış tarzını aktarmaya çalışacağız. Sağduyu Felsefesinin kurucusu olan Thomas Reid, maddi dünyanın olmadığını savunan filozoflara algı teorisi ile cevap vermektedir. Temel tecrübî bir bilgi kaynağı olan algı, başka bir bilgi kaynağına bağlı olmaksızın bilgi ve gerekçelendirilmiş inanç üretir. Algı, bizi kuşatan dünyayı, belli aralıklarda çevreden gelen uyaranların duyu organlarımıza yaptığı etkiler yolu ile tanıma ve kavrama demektir. Algı süreci; algılayan özne, algılanan nesne, duyusal deneyim ve nesne ile özne arasındaki ilişki olmak üzere, dört unsurdan oluşmaktadır. Tatma, koklama, işitme ve dokunma duyumlarının da algılamada etkili olmasına karşın görme, Tanrı bilgisinden bahseden en mükemmel bilgi türüdür. Kendisinde fiziksel anlamda herhangi bir değişiklik olmayan nesnenin ona olan bakış açısına, mesafeye, bulunduğu ortamın şartlarına ve zamana göre göze farklı şekilde görünmesi görünüş ve gerçeklik arasındaki farkı ortaya koymaktadır. Görünüş aslında gerçekliğe zihnimizi yönlendiren bir işaret görevine sahiptir. Zihnin hızlı bir şekilde işaretten işaret edilen nesneye geçmesi kendinde kökleşmiş dikkatsizliğin sonucudur. Farklı mesafelerden ve yönlerden baktığımız bir nesnenin gözümüze farklı görünümler sunmasına rağmen, aynı nesne olduğuna dair kanaatimiz tamdır. Bunu oluşturan ise deneyimlerimizdir. Gözün gördüğü nesne ile ilgili kavrayışında, önceden sahip olduğu bilgilerin yeri önemlidir. Hakkında hiçbir bilgiye sahip olmadığımız bir nesneyi görsek dahi bir algıya sahip olamayız. Duyular, nesne hakkında gerçekte nasıl olduğu bilgisini değil nasıl göründüğü bilgisini vermektedir. Duyular dış dünya ve dış dünyadaki nesneler hakkında tam bir bilgi kaynağı olmasa da dış dünyanın sunduğu görünüşlerin dolaysız bilgisinin kaynağıdırlar. Görünür şekli zihne sunmak konusunda görevli hiçbir duyum olmadığını ifade eden Reid, bunun bizim bilincinde olmadığımız halde maddi izlenim tarafından göze önerildiğini ifade etmektedir. Doğanın görünür şekli nesnenin somut şeklinin ve durumunun bir işareti olarak tasarladığı ve bunu kullanmayı bize içgüdüsel olarak öğrettiği söylenebilir. Reid, gözlerin üç boyutlu görme, paralel hareket etme, nesnenin görüntüsünü retinada ters oluşan resme rağmen düz görme ve iki gözle tek görme yeteneklerinin tamamının Yaratıcımız tarafından yapımıza konulan yasaların sonucu olduğunu ortaya koymaktadır.

Kaynakça

  • Referans1 Açıköz, H. Mustafa. Sağduyu Eylem Felsefesi. Ankara: Elis, 2017.
  • Referans2 Audi, Robert. Epistemoloji. Çev.:Melis Tuncel. Çev. Ed.: Hasan Yücel Başdemir. Ankara:Nobel Yayınları, 2018.
  • Referans3 Gallie, Roger. Routledge Encyclopedia of Philosophy. Erişim 1 Ocak 2020. https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/reid-thomas-1710-1796/v-1
  • Referans4 Gece, Şule “David Hume Şüpheciliği ile Thomas Reid Dogmatizminin Karşılaştırılması”. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2003.
  • Referans5 Günler, Ayşenur. “Berkeley’ın İmmateryalist Metafiziği.” Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014.
  • Referans6 Hamilton, William (ed.). The Works of Thomas Reid. Edinburgh: MaclachlanandStewart, 1785.
  • Referans7 Hume, David. İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. çev. Çeviren Ergün Baylan. BilgeSu Yayıncılık,2009.
  • Referans8 Kuleli, Zeynep. “Kitâb el-menâzirin Temel Prensiplerinin Bilim Felsefesi Açısından İncelenmesi.“ Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2015.
  • Referans9 Locke, John. İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme. Çev. Meral Delikara Topçu. Ankara: Öteki Yayınevi,1999.
  • Referans10 Moser, Paul K. Epistemoloji. çev. Hasan Yücel Başdemir. Ankara: Adres Yayınları, 2018.
  • Referans11 Musgrave,Alan.Sağduyu, Bilim ve Şüphecilik.Çev., Nur Küçük. İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
  • Referans12 Reid, Thomas. An Inquiryintothe Human Mind. Cupar: PrintedByR.Tullis,1823.
  • Referans13 Reid, Thomas. Essays on the Powers of the Human Mind. Glasgow: London, 1827.
  • Referans14 Robinson, Ken. Yaratıcılık; Aklın Sınırlarını Asmak.Çev.: Nihal Geyran Koldaş. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
  • Referans15 Ryan, Nichols. Thomas Reid’s Theory of Perception. New York: Oxford UniversityPressInc., 2007.
  • Referans16 Ryan, Nichols ve Gideon, Yaffe. “Thomas Reid”. Stanford Felsefe Ansiklopedisi. Erişim 6 Ocak 2020. https://plato.stanford.edu/archives/win2016/ girişleri / Reid /
  • Referans17 Ryan, Nichols. “Learnıng and Conceptual Content in Reıd's Theory of Perceptıon”. British JournalfortheHistory of Philosophy. Erişim 1 Ocak 2020. https://www.academia.edu/425848/Learning_and_Conceptual_Content_in_Reid_s_Theory_of_Perception
  • Referans18 Rysıew, Patrıck. “Reid Thomas”.Erişim 1 Ocak 2020. http://web.uvic.ca
  • Referans19 Taşkın, Yasemin. “Hava Perspektifinden Işık ve Renk Acısından Öncelenmesi ve Empresyonizm’de Uygulama Biçimleri.” Yüksek lisans tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2012.
  • Referans20 Wilson, Keith A. “Reid’s Direct Realism and Visible Figure”. Academia.edu, (Erişim 7 Ocak 2020). https://www.academia.edu/1786762/Reid_s_Direct_Realism_and_Visible_Figure
  • Referans21 Wolterstroff, Nicholas. Thomas Reid and Story of Epistemology. Newyork: Cambridge UniversityPresss, 2001.
  • Referans22 Zelyut, Solmaz. Dört Adalı. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2010.
Toplam 22 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Özlem Kara

Yayımlanma Tarihi 21 Ağustos 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Cilt: 4 Sayı: 2

Kaynak Göster

ISNAD Kara, Özlem. “Thomas Reid’in Algı Teorisinde Görme”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 4/2 (Ağustos 2020), 250-267.
Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.