Sömürgeler Çağında “Kralın Tacındaki Elmas”: Hindistan’ın İngiliz Sömürgeciliğindeki Yeri ve Önemi

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 271 - 290, 20.12.2020

Ali Bilgenoğlu

Öz

19. yüzyıl Avrupalı Büyük Güçlerin dünyanın siyasi, askeri ve iktisadi açılardan stratejik noktaları üzerinde paylaşım mücadelesi verdikleri bir asır olarak dünya siyasi tarihine geçmiştir. Sanayileşme sürecini tamamlamış olan büyük güçler hem ürettikleri malları satabilmek hem de ucuz hammadde transferi yapabilmek amacıyla dünyanın sanayileşmemiş, dolayısıyla kendilerine göre geri kalmış noktalarında önce ekonomik ardından da siyasi egemenliklerini kurmuşlardır. Bu süreç içerisinde diğer Batılı büyük güçler arasında sahip olduğu ekonomik ve askeri güç bakımından öne çıkan İngiltere olmuştur. Bu doğrultuda 19.yüzyıl sonunda Güney Afrika’dan Hindistan’a, Mısır’dan Seylan’a uzanan geniş bir coğrafya üzerinde egemenliği tek başına ele geçiren İngiltere popüler deyişle “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” haline gelmiştir.
“Üzerinde güneş batmayan” İngiliz sömürge imparatorluğunun yeryüzündeki en önemli stratejik noktası Hindistan olarak belirlenmiştir. İngiliz sömürge siyasetinin bu coğrafyada 18.yy. sonlarından itibaren gerek ilk pratik örneklerinin görülmeye başlanması gerekse dünyanın diğer önemli stratejik noktalarında kurulan İngiliz sömürge idarelerinin en mühim güvenlik kaygısının bu coğrafyadaki İngiliz varlığının korunması fikri üzerine inşa edilmesi sebebiyle Hindistan yüzyılın tamamı boyunca dünyanın en büyük hegemon gücü olan İngiltere için apayrı bir öneme sahip olmuştur.
Bu çalışmada 19.yy. İngiliz sömürge siyaseti, bu siyasetin temel parametreleri çerçevesinde Hindistan’ın işgal ettiği merkezi konumu esas almak üzere bu coğrafyanın İngiltere tarafından nasıl egemenlik altına alındığı ve ne tip sorunlarla karşılaşıldığı ile burada kurulan sömürge idaresinin temel özellikleri hakkında bilgi verilecektir. Buna ek olarak ise Hindistan’daki İngiliz sömürge idaresinin yine 19.yy.’da İngiliz imparatorluğunun önemli stratejik noktaları olan Mısır ve Sudan’da kurulan sömürge idarelerine hangi açılardan ilham kaynağı olduğu ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

19. yy., Sömürgecilik, İngiltere, Hindistan, Mısır, Sudan

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri (1) “Colonel Scott-Moncrieff to Nubar Pasha, Cairo, January 31, 1885”, 1884-85 [C. 4421] Egypt. No. 15 (1885). Reports on the state of Egypt, and the progress of administrative reforms.
• (2) “Mr. Sheldon Amos to Sir E. Baring, Cairo, February 7, 1885”, 1884-85 [C. 4421] Egypt. No. 15 (1885). Reports on the state of Egypt, and the progress of administrative reforms.
• (3) 1904 (200) East India (army memorandum). Return of the memorandum recently issued by General Lord Kitchener of Khartoum and local Commander-in-Chief in India, upon the organisation and training of the army in India.
• Telif Eserler (1) Amin, Samir. Avrupamerkezcilik: Bir İdeolojinin Eleştirisi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1998.
• (2) Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• (3) Arthur, Sir George. Life of Lord Kitchener, vol: II. London: MacMillan and Co., 1920.
• (4) Ataöv, Türkkaya. Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri. Ankara: AÜSBF Yayınları, 1977.
• (5) Aydın, Suavi. Modernleşme ve Milliyetçilik. İstanbul: Gündoğan Yayınları, 2000.
• (6) Bey, M. Rifaat. The Awakening of Modern Egypt, London: Longmans Green and Co., 1947.
• (7) Blaut, J.M. Sömürgeciliğin Dünya Modeli: Coğrafi Yayılmacılık ve Avrupa-merkezci Tarih, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• (8) Blaut, J.M. “Colonialism and the Rise of Capitalism”, Science & Society, vol: 53, no: 3, (Fall, 1989): 260-296.
• (9) Carr, Edward Hallet. Milliyetçilik ve Sonrası. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• (10) Chatterjee, Partha. Milliyetçi Düşünce ve Sömürge Dünyası. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• (11) Cohn, Bernard S. Colonialism and its Forms of Knowledge: British in India. Princeton University Press, 1996.
• (12) Colvin, Sir Auckland. The Making of Modern Egypt, London: Seely and Co. Ltd, 1906.
• (13) Davray, Henry D. Lord Kitchener: His Work and His Prestige, London: T. Fisher Unwin Ltd., 1917.
• (14) Deane, Phyllis. İlk Sanayi İnkılâbı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• (15) Dobb, Maurice. Kapitalizmin Dünü ve Bugünü. İstanbul: İletişim Yayınları, 1990.
• (16) Earle, Edward Mead. Bağdat Demiryolu Savaşı, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1972.
• (17) Emerson, Rupert. Sömürgelerin Uluslaşması. Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği Yayınları, 1965.
• (18) Feyzioğlu, Hamiyet Sezer. “Batı-Çin Savaşları ve Osmanlı Devleti”, TAD, cilt: 36, sayı: 62. (2017): 89-99.
• (19) Fraser, T.G., Mango, A., McNamara,R. Modern Ortadoğu’nun Kuruluşu, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2011.
• (20) Göçek, Fatma Müge. Burjuvazinin Yükselişi İmparatorluğun Çöküşü: Osmanlı Batılılaşması ve Toplumsal Değişme. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1999.
• (21) Göksoy, İsmail Hakkı. “The Establishment of Anglo-Egyptian Rule in the Sudan, 1897-1914”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, University of Manchester. (1986).
• (22) Grew, E.S. Field-Marshal Lord Kitchener: His Life and Work for the Empire. London: The Gresham Publishing Company, 1917.
• (23) Harrison, Paul. Üçüncü Dünyanın Batılılaştırılması. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
• (24) Hobsbawm, Eric. Devrim Çağı 1789-1848. Ankara: Dost Kitabevi, 2003.
• (25) Hobsbawm, Eric. İmparatorluk Çağı 1875-1914. Ankara: Dost Kitabevi, 2003.
• (26) Horvath, Ronald J. “A Definition of Colonialism”, Current Anthropolgy. vol: 13, no: 1, (Feb., 1972): 45-57.
• (27) Hroch, Miroslaw. Avrupa’da Milli Uyanış: Toplumsal Koşulların ve Toplulukların Karşılaştırmalı Analizi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• (28) Kavas, Ahmet. “Sömürgecilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. cilt: 37 (2009): 394-397.
• (29) Kurmuş, Orhan. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Bilim Yayınları, 1974.
• (30) Laidlaw, Christine. Levant’taki İngilizler: 18.Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğuyla Ticaret ve Siyaset. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım, 2011.
• (31) Lefebvre, Georges. Kapitalizm. İstanbul: Çan Yayınları, 1972.
• (32) Lenin, V.İ. Emperyalizm: Kapitalizmin Sonuncu Aşaması. İstanbul: Sosyalist Yayınlar, 1995.
• (33) Llobera, Josep. Batı Avrupa’da Milliyetçiliğin Gelişimi. Ankara: Phoenix Yayınları, 2007.
• (34) Loomba, Ania. Kolonyalizm-Postkolonyalizm. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000.
• (35) Luraghi, Raimondo. Sömürgecilik Tarihi. İstanbul: e Yayınları, 1975.
• (36) Marsot, Afaf Lutfi el-Seyyid. Mısır Tarihi: Arapların Fethinden Bugüne, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• (37) Marx, Karl. Gazete Yazıları. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2008.
• (38) McNeill, William. Dünya Tarihi, Ankara: İmge Kitabevi, 2002.
• (39) Omvedt, Gail. “Towards a Theory of Colonialism”, Critical Sociology, vol: 3, no: 3, (Apr., 1973): 1-24.
• (40) Oran, Baskın. Azgelişmiş Ülke Milliyetçiliği: Kara Afrika Modeli. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1997.
• (41) Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler. (Ed.) Marian Kent, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• (42) Özcan, Azmi. “Hindistan: III Tarih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt: 18. (1998): 75-81.
• (43) Özcan, Azmi. “İngiliz Doğu Hindistan Şirketi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt: 22, (2000): 294-295.
• (44) Quataert, Donald. Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908). Ankara: Yurt Yayınları, 1987.
• (45) Parker, Geoffrey. Cambridge Savaş Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• (46) Sarıca, Murat. 100 Soruda Siyasi Düşünce Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1977.
• (47) Stone, Norman. İmparatorluk Oyunları: Avrupa ve Ortadoğu’yu Şekillendiren Yıllar. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• (48) Sunar, Lütfi. “XIX. Yüzyıl Avrupa’sında Emperyalizm Algısı”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 14. Sayı, (2007): 58-60.
• (49) Tanilli, Server. Uygarlık Tarihi Ders Notları. İstanbul: 1979.
• (50) Trail, Henry Duff. Lord Cromer: A Biography, London: Bliss Sands and Co., 1897.
• (51) Uçarol, Rifat. Siyasi Tarih (1789-1994). Filiz Kitabevi, 1995. (52) Uçkan, Gürhan. Güney Afrika Cumhuriyeti: Çağdaş Sömürgecilik ve Emperyalist Yayılma Örneği. İstanbul: Yarın Yayınları, 1986.
• (53) Voll, John O. “The British, the “Ulama”, and Popular Islam in the Early Anglo-Egyptian Sudan”, International Journal of Middle East Studies, vol. 2, no. 3. (Jul., 1971): 212-218.
• (54) Vural, Suat. “Hindistan’da İngiliz Yönetimi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (2006).
• (55) Wallerstein, Immanuel. Tarihsel Kapitalizm. İstanbul: Metis Yayınları, 1992.
• (56) Wallerstein, Immanuel. Modern Dünya Sistemleri Analizi. İstanbul: BGST Yayınları, 2014.
• (57) Weigall, Arthur E.P. Brome. A History of the Events in Egypt from 1798 to 1914. London: William Blackwood and Sons, 1915.
• (58) Yaramış, Ahmet. “Mısır’da İngiliz Sömürgecilik Anlayışı: Cromer Örneği (1883-1907)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: IX, sayı: 2, (Aralık 2007): 121-130